تهران در برابر زلزله و جنگ نابود است؟/ برج‌های تهران دردسر اند برای ادامه حیات باید افقی سازی شود
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، درحالی تهران، هفتمین شهر متراکم جهان است که طبق پژوهش‌های انجام شده، توسعه عمودی و افزایش تراکم علت مستقیم کاهش تاب‌آوری شهر در سوانح طبیعی و مخاطرات انسانی است. به عبارت دیگر تهران در صورت وقوع هرگونه مخاطره‌ای مانند زلزله و یا جنگ به شدت آسیب‌پذیر است. بنابراین تغییر رویکرد توسعه شهر تهران به توسعه افقی و کاهش تراکم، ضرورت دارد.
مهر نوشت: توسعه عمودی، شهرها را در برابر جنگ، گرانی، زلزله و … آسیب‌پذیر کرده است. همچنین عمودی‌سازی، تاب‌آوری شهرها را هم کاهش داده است. کارشناسان مسکن بر این باورند که با توسعه افقی، علاوه‌بر کاهش قیمت مسکن، تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات افزایش می‌یابد.
«و دیگر آسمان را نخواهی دید.» این جمله‌ای از کتاب بیوتن نوشته رضا امیرخانی است و سرنوشت شهروندان کلان‌شهرهای کشور هم جز این نیست. در تهران که سر بلند کنی، آسمان پیدا نیست، به جایش آسمان‌خراش‌ها دیده می‌شوند. ناپدید شدن آسمان تنها حاصل آسمان‌خراش‌ها نیست. برج‌ها که در شهر جا خوش کردند، مشکلات یکی پس از دیگری دیده شدند. هوا آلوده شد، فضای سبز کم شد، تراکم جمعیت بالا رفت، ترافیک و گرانی هم قطعاً همراه ساختمان‌های بلندمرتبه هستند. همۀ این مسائل دست به دست هم دادند، تا تاب‌آوری شهر را کاهش دهند. شهری که تاب‌آوری نداشته باشد، با اولین اتفاق، زلزله، سیل، آتش‌سوزی و حتی جنگ بیش از آنچه که باید آسیب می‌بیند.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «تاب‌آوری شهرها و ریسک مخاطرات طبیعی»، توسعه عمودی و افزایش تراکم را علتی بر کاهش تاب‌آوری شهر می‌داند. الگوی توسعه عمودی کلان‌شهرهای ایران، باعث شده تا به استناد گزارش «مطالعه تطبیقی انواع تراکم جمعیتی در ایران و جهان» مرکز پژوهش‌های مجلس، ایران در جایگاه هفتمین کشور متراکم جهان قرار بگیرد. به عقیده کارشناسان این حوزه، شهر متراکم در برابر جنگ، سیل، زلزله و سایر مخاطرات آسیب‌پذیر است. یک کارشناس مسکن می‌گوید توسعه افقی تراکم جمعیت، آلودگی هوا و گرانی را کاهش می‌دهد و تاب‌آوری شهر افزایش می‌یابد. شاید بشود گفت که آینده و حیات شهرهای کشور به توسعه افقی وابسته است.
تاب‌آوری پایین، نتیجه عمودی‌سازی شهرها
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، گزارشی با عنوان «تاب‌آوری شهرها و ریسک مخاطرات طبیعی» منتشر کرده است. این گزارش، تعریف تاب‌آوری شهر را «توانایی سیستم‌ها، جامعه یا اجتماعات انسانی در معرض مخاطرات برای مقابله، کاهش و ترمیم اثرات ناشی خاطرات در زمان مقرر و به روشی کارآمد که از طریق حفظ و احیای کارکردها و ساختارهای بنیادی و سیستم‌ها و جوامع انسانی انجام می‌شود.» می‌داند. به بیان ساده‌تر، تاب‌آوری به معنای توانایی شهر برای ادامه حیات خویش در زمان بروز بحران است. تاب‌آوری شهرها به دلایل مختلف کاهش می‌یابد. بر اساس این گزارش، مخاطرات طبیعی؛ مانند زلزله و سیل، آلودگی هوا و تراکم بالای جمعیت از علل کاهش تاب‌آوری شهر هست.
تراکم بالای جمعیت، آسیب‌های فراوانی برای شهر و شهروندان دارد. آلودگی محیط‌زیست، آلودگی هوا، کیفیت پایین زیست شهری، گرانی و معضلات اجتماعی از جمله آسیب‌های تراکم جمعیت است که در پژوهش‌های علمی ذکر شده است. کاهش تاب‌آوری شهر، از دیگر آسیب‌های تراکم بالای جمعیت است. گزارش مرکز پژوهش‌ها ذکر کرده است: «افزایش جمعیت و تراکم شهری، مدیریت ضعیف شهری، توسعه شهری برنامه‌ریزی نشده، کمبود زمین قابل استفاده برای شهروندان کم‌درآمد، ساخت‌وساز نامناسب، تمرکز دارایی‌ها و اموال اقتصادی در شهرهای بزرگ و فرسایش اکوسیستم، هفت عامل اصلی تحریک خطر در نواحی شهری هستند.» به معنای دیگر، تراکم بالای جمعیت، شهر را از نظر دفاعی در برابر بالای طبیعی و غیرطبیعی آسیب‌پذیر می‌کند.
شهر متراکم، تاب‌آور نیست
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش دیگری، تراکم جمعیت تهران در هکتار را ۷۸.۵۲ نفر اعلام کرده است. تهران، چهارمین شهر متراکم کشور است. شهر مشهد با تراکم ۱۰۶.۴۴ نفر در هکتار متراکم‌ترین شهر ایران است. عمق ماجرا زمانی مشخص می‌شود که شهرهای ایران را با شهرهای متراکم جهان مقایسه کنیم. مشهد ششمین شهر جهان با جمعیت بالای ۵۰۰ هزار نفر از لحاظ تراکم جمعیت است. تراکم مشهد بیشتر از کشور ترکیه است. درحالی‌که این شهر فقط ۵ میلیون نفر جمعیت دارد. نکته جالب توجه این است که شهر آتلانتا در ایالت متحده آمریکا با جمعیتی برابر مشهد، فقط ۷.۷۰ نفر تراکم در هکتار دارد. چرا مشهد با ۵ میلیون نفر جمعیت، ششمین شهر متراکم جهان است؟
تنها راه، افقی‌سازی است
سعید محمدی، کارشناس مسکن معتقد است شیوه توسعه شهرهای ایران، علت بالای تراکم است. وی توضیح داد: «شیوه توسعه شهرها دلیلی برای افزایش تراکم جمعیت است. الحاق نکردن زمین به محدوده شهرها، باعث شده است تا راهی به جز عمودی سازی باقی نماند. جمعیت شهر زیاد می‌شود و این جمعیت جدید به مسکن نیاز دارند. باید یک جایی برایشان خانه ساخته شود؛ اما زمینی در شهرها وجود ندارد. بنابراین بلندمرتبه‌سازی اتفاق افتاد. بلندمرتبه‌سازی و عمودی‌سازی آثار مخرب زیادی دارد؛ اما مهم‌ترین اثر منفی‌اش، بالا رفتن تراکم جمعیت است.»
این کارشناس مسکن افزود: «نقطه مقابل توسعه عمودی، توسعه افقی است. توسعه افقی باعث می‌شود فشار جمعیت کم شود و تراکم جمعیت پایین بیاید. افقی‌سازی علاوه‌بر تأثیری که بر کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی دارد، باعث می‌شود تاب‌آوری شهر بالا برود. شهر با تاب‌آوری بالا در برابر مخاطرات طبیعی و حتی مسائلی مانند جنگ هم آسیب‌پذیری کم‌تری دارد. بنابراین باید بگوییم افقی‌سازی لازمه ادامه حیات شهر است. اگر در کلان‌شهرهای کشور همین روند بلندمرتبه‌سازی ادامه پیدا کند؛ هم شهر و هم مردم از این ماجرا متضرر می‌شوند. پس باید شهرها توسعه افقی داشته باشند.»
بر اساس نظرات کارشناسی، مسلّم است توسعه عمودی شهرها تنها نتیجه‌ای که دارد، کاهش تاب‌آوری شهر است. راهی که تاکنون در شهرسازی ایران طی شده است، بلندمرتبه‌سازی و توسعه عمودی است. گزارش مرکز پژوهش‌ها از تاب‌آوری شهرها راه «کنترل جمعیت شهری به ویژه مناطق آسیب‌پذیر و ایجاد توازن در بارگذاری جمعیتی» را برای افزایش تاب‌آوری پیشنهاد می‌کند. مسیر مقابل عمودی‌سازی، توسعه افقی است. نتیجه توسعه افقی ایجاد توازن در بارگذاری جمعیتی و کاهش تراکم جمعیت است.
۲۲۳۲۲۸