کاهش سوء اثرات صنعت دامپروری از تغییرات ژنتیکی تا کشت تراریخته
به گزارش خبرنگار مهر، امروز در جهان برای کاهش آسیب‌ها، نوآوری‌های بسیاری وجود دارد. طیف وسیعی از برنامه‌های کاربردی نوآورانه برای بهینه سازی و ارزیابی توسعه مستمر پیشرفتهای کارآمد و پایدار کمک زیادی به اقتصاد و شرایط اقلیمی سرزمین‌ها می‌کند؛ در بخش کشاورزی اصلاح بذور و در صنعت دام اصلاح ژنتیک از آن جمله است.
حسین شیرزاد، تحلیلگر بخش کشاورزی توسعه درباره فناوری‌های جدید در صنعت دام به خبرنگار مهر گفت: به طور قطع بهبود ژنتیکی کلید افزایش راندمان تولید دام است. به عنوان مثال، فناوری‌های پیشرفتهای مانند nutrigenomics، رابطه بین مواد مغذی خوراک و چیدمان ژنی را آشکار می‌کند و به صنعت اجازه می‌دهد تا خوراکی‌هایی را شناسایی کند که می‌توانند با تأثیر مستقیم بر ژن‌های مسئول نرخ رشد، کیفیت گوشت و پیشگیری از بیماری به حیوانات کمک کنند تا به پتانسیل ژنتیکی خود دست یابند.
وی ادامه داد: nutrigenomics یک رشته نوظهور است که به بررسی تعامل بین ژن‌های یک حیوان و رژیم غذایی آن می‌پردازد. با مطالعه چگونگی واکنش ژن‌های مختلف به مواد مغذی خاص، محققان می‌توانند رژیم‌هایی را ایجاد کنند که پتانسیل ژنتیکی حیوان را برای رشد و تولید افزایش دهد.
وی اظهار کرد: انتخاب ژنتیکی همچنین نقش مهمی در بهبود کارایی استفاده از خوراک دام دارد. هدف برنامه‌های اصلاح نژاد انتخاب حیواناتی با ویژگی‌هایی است که آنها را در تبدیل خوراک به گوشت، شیر یا تخم مرغ کارآمدتر کند. این پیشرفت ژنتیکی نیاز کلی خوراک برای تولید دام را کاهش می‌دهد.
وی اضافه کرد: فناوری دیگری که امکان توصیف سریع ارزش غذایی مواد خوراک خام را فراهم می‌کند، مدل سازی هضم آزمایشگاهی است. این مدل‌ها، گزینه‌های تصمیم‌گیری در زمان واقعی برای به حداکثر رساندن مصرف خوراک و در عین حال بهبود تولید دام را ارائه می‌کنند.
وی با اشاره به حوزه سوم نوآوری خوراک دام گفت: تهیه خوراک مکمل حاوی آنزیم‌های برون‌زا از دیگر روش‌های جدیدی است که با ترویج آزادسازی مواد مغذی که معمولاً برای حیوان در دسترس نیستند به هضم کمک می‌کند. تراریخته‌ها نیز کمک مؤثری برای تغذیه این صنعت به شمار می‌روند.
بهبود خوراک دام و کشت تراریخته‌ها
شیرزاد با بیان اینکه در سال ۲۰۲۰ میلادی تقریباً ۱۹۱.۷ میلیون هکتار از اراضی به کشت محصولات دستکاری شده ژنتیکی (ترا ریخته) اختصاص یافت، ادامه داد: محصولات اصلی ترا ریخته که به صورت تجاری کشت می‌شوند عبارتند از سویا، ذرت، پنبه و کلزا. معرفی محصولات ترا ریخته مزایای قابل توجهی برای کشاورزان و مصرف کنندگان داشته است. مثلاً این محصولات استفاده از سموم دفع آفات را به حداقل رسانده و منجر به تولید محصول بیشتری شده است.
این تحلیلگر بخش کشاورزی توسعه اضافه کرد: محصولات ترا ریخته همچنین برای بخش دام مفید بوده است، زیرا آنها بازده مواد غذایی را افزایش داده‌اند، صفات با کیفیت بهتری دارند و برای دام ایمن تر هستند.
شیرزاد ادامه داد: به عنوان منبعی از اجزای خوراک دام، محصولات ترا ریخته مربوطه شامل ذرت، کلزا، پنبه دانه، سویا و سیب زمینی است. این محصولات عمدتاً در جیره غذایی دام به عنوان منبع انرژی و یا پروتئین استفاده می‌شوند. این محصولات که در حال حاضر برای استفاده به عنوان خوراک دام تأیید شده‌اند، از نظر تحمل علف کش، مقاومت به حشرات، محتوای روغن اصلاح شده و مقاومت در برابر ویروس اصلاح شده‌اند.
نسبت تأمین خوراک دام
این کارشناس حوزه کشاورزی اظهار کرد: بسیاری از پروتئین‌های بیان شده در محصولات ترا ریخته سابقه استفاده ایمن دارند و یا شبیه پروتئین‌های طبیعی هستند. استفاده کنونی از مواد غذایی ترا ریخته در جیره دام به شکل مصرف دانه خوراکی به عنوان درصدی از کل تولید محصول از ۱۸ درصد برای گندم، ۵۲ درصد برای سورگوم، ۷۰ درصد برای ذرت، ۷۵ درصد برای جو دوسر تا بیش از ۹۰ درصد کنجاله دانه‌های روغنی متغیر است. تولیدکنندگان دام در بسیاری از نقاط جهان دانه ذرت و کنجاله سویا را به عنوان منبع انرژی و یا پروتئین در جیره‌های تک معده و نشخوارکنندگان ترجیح می‌دهند.
وی با بیان اینکه حدود ۹۰ میلیون تن ذرت ترا ریخته در سراسر جهان تولید می‌شود، یادآور شد: با توجه به اینکه ۷۰ درصد از کل تولید دانه ذرت برای خوراک دام استفاده می‌شود، بنابراین سالانه حداقل ۶۵ میلیون تن ذرت ترا ریخته در جیره دام استفاده می‌شود.
وی در ادامه سخنان خود، افزود: در مورد سویا، سالانه حدود ۷۰ میلیون تن کنجاله سویا حاصل از سویای ترا ریخته به دام‌ها داده می‌شود. اتحادیه اروپا با تولید ۲.۶ میلیون تن سویا در سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۰، به شدت به واردات، بیشتر از برزیل و آرژانتین وابسته است در حالی که سالانه، برزیل با ۷۵ میلیون تن و ایالات متحده با ۶۵ میلیون تن، ۸۵ درصد از صادرات جهانی سویا را برای تولید سوخت زیستی، خوراک دام و محصولات غذایی تشکیل می‌دهد و پس از آن آرژانتین (۷.۷ میلیون تن)، پاراگوئه (۵ میلیون تن) و کانادا (۴.۴ میلیون تن) قرار دارند.
وی گفت: در سراسر آمریکای جنوبی، تخریب و جنگل‌زدایی مستقیم با سویا بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۶ در مجموع به ۳.۴ میلیون هکتار رسید.
وی اظهار کرد: مواد غذایی ترا ریخته در آینده با بهبود کیفیت خوراک برای دام مفید خواهد بود. این محصولات غذایی آینده، ویژگی‌های تغذیه‌ای بیشتری خواهند داشت. ارزیابی‌های ایمنی گسترده‌ای که با محصولات بیوتکنولوژی گیاهی انجام می‌شود، اطمینان یکسان یا بیشتر از ایمنی مصرف غذا و خوراک را فراهم می‌کند.
شیرزاد گفت: تعداد فزاینده‌ای از اطلاعات معتبر علمی وجود دارد که ایمنی محصولات ترا ریخته را برای استفاده از خوراک نشان می‌دهد. نسل اول محصولات ترا ریخته مستقیماً از طریق منبع تغذیه ایمن تر و فراوان‌تر به تولید دام کمک کرده است. محصولات ترا ریخته آینده با ویژگی‌های خروجی افزایش یافته و به کمک نانوتکنولوژی دامی تأثیر عمیقی در بهبود بهره‌وری و عملکرد حیوانات دارند. این نوآوری‌ها به تغذیه جمعیت رو به رشد جهان کمک خواهد کرد.
پیش بینی آینده
شیرزاد یادآور شد: وقتی در ۱۱ ژوئن ۱۹۸۷، روز جهانی جمعیت، جمعیت جهان به مرز ۵ میلیارد نفر رسید کمتر متوجه خطرات مالتوسی رشد جمعیت به تناسب مصرف پروتئین بودیم. حال بخش جمعیت سازمان ملل متحد پیش‌بینی می‌کند که ممکن است تا سال ۲۱۰۰ بیش از ۱۱ میلیارد نفر در جهان ساکن شوند؛ اگرچه پیش‌بینی می‌شود که جمعیت در برخی کشورها مثلاً اروپای مرکزی و شرقی به طور قابل‌توجهی کاهشی باشد، اما پیش‌بینی می‌شود که سایر کشورها تا سال ۲۱۰۰ شاهد افزایش دو برابری، سه برابری یا حتی ۸ برابری باشند.
وی گفت: تعداد افراد گرسنه در سرتاسر جهان به آرامی در حال افزایش است، اما قدرت خرید کلی کشورهای در حال توسعه طی دهه‌های گذشته به طور قابل توجهی افزایش یافته که منجر به افزایش مقدار غذای مصرفی سرانه و همچنین تغییر الگوی مصرف به سمت مقادیر بیشتر محصولات دامی شده است.
این کارشناس کشاورزی توسعه با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین چالش‌ها تغذیه پایدار جمعیت رو به رشد جهانی است، ادامه داد: تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۵۰ جمعیت جهان به ۱۰ میلیارد نفر برسد. با تلاش برای دستیابی به این هدف، ایجاد تعادل بین تولید و مصرف محصولات حیوانی به موازات تثبیت اقلیم، توسعه اقتصادی و کاهش فقر بسیار مهم می‌شود. مصرف جهانی گوشت در حال حاضر تقریباً ۳۵۰ میلیون تن در سال است، در حالی که تقاضا برای شیر به ۷۴۰ میلیون تن در سال می‌رسد. با ادامه رشد جمعیت جهان، نیاز به محصولات حیوانی نیز افزایش می‌یابد. بنابراین، ضروری است که ما از عرضه مداوم خوراک دام و مواد تشکیل دهنده آن برای حمایت از رفاه و بهره‌وری دام اطمینان حاصل کنیم.
وی تصریح کرد: آسیا که به دلیل تقاضای بالای خود برای محصولات حیوانی شناخته شده است، شاهد افزایش قابل توجهی در واردات مواد اصلی خوراک دام بوده است. طبق گزارش رویترز، واردات ذرت چین در سال ۲۰۲۳ سه برابر شده و به بیش از ۲۸ میلیون تن رسیده است. به طور مشابه، کشورهایی مانند فیلیپین، مالزی، تایلند و ویتنام نیز شاهد افزایش قابل توجهی در واردات ذرت بوده‌اند که هر کدام از ۵ میلیون تن فراتر رفته است. با افزایش جمعیت، تقاضا برای محصولات دامی به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت. علاوه بر این، با افزایش شهرنشینی و افزایش درآمد در بسیاری از مناطق جهان در حال توسعه، انتظار می‌رود مصرف سرانه گوشت، شیر و تخم‌مرغ حدود ۲ درصد افزایش یابد. همچنین پیش بینی می‌شود تقاضای جهانی برای گوشت تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۵۵ درصد از مصرف فعلی را افزایش دهد که بیشتر این افزایش در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد.
وی اضافه کرد: بنابراین تقاضا برای غلات خوراک ۳ درصد در سال در کشورهای در حال توسعه و ۰.۵ درصد در کشورهای توسعه یافته افزایش می‌یابد. برای تولید یک کیلوگرم گوشت دام به طور متوسط کمتر از ۳ کیلوگرم دانه خوراک و به ازای هر کیلوگرم شیر کمتر از یک کیلوگرم دانه خوراکی مورد نیاز است. واضح است که افزایش تولید غلات برای غذا و خوراک باید از افزایش عملکرد حاصل شود شرایط خشکسالی منجر به افزایش هزینه‌های خوراک شده است زیرا فرصت محدودی برای افزایش سطح زیر کشت بدون اثرات نامطلوب زیست محیطی وجود دارد.
شیرزاد تقاضای فزاینده برای گوشت و محصولات حیوانی با افزایش متعاقب آن در تولید دام تجاری، طیور و فارم‌های شیلاتی برخی از عوامل محرک بازار جهانی خوراک دام دانست و اظهار کرد: در حوزه بازار حیوانات خانگی، پیش‌بینی می‌شود که بازار جهانی غذای حیوانات خانگی (با ارزش ۱۱۰.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱) تا سال ۲۰۲۹ به ۱۶۳.۷ میلیارد دلار افزایش یابد که رشد ۵.۵ درصد را نشان می‌دهد. اروپا در صنعت خوراک جهانی به ویژه از نظر روندهای جدید و مقررات قانونی جایگاهی پیشرو دارد. بسیاری از کشورهای جهان به همسویی قوانین محلی خود با قوانین کمیسیون اروپا توجه دارند. ایران نباید از این روندها از جمله روندهای مهم امروزی که در مقررات قانونی نیز منعکس شده است، بی توجه باشد. موارد بسیار حیاتی مانند تولید بدون آنتی‌بیوتیک نانو، پایداری، ردپای محیطی، انتشار کربن، پروتئین‌های جایگزین، ایمنی خوراک و رفاه حیوانات وجود دارد که در نظام دامپروری و شیلاتی ایران باید به دقت دنبال شود.