بیان تنهایی انسان معاصر در نمایش «دوم‌شخص مفرد»
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها – کورش دیباج: تئاتر بدون هیئتی که نمایش را به وجود می‌آورند (نویسنده، کارگردان، گروه بازیگران) و جمعیتی که از این نمایش را تماشا می‌کنند (تماشاگران) وجود ندارد. پس طبیعت تئاتر چنان است که روابطی نزدیک و ژرف با جامعه‌ای دارد که در آن پدیدار می‌شود.
تئاتر یعنی برگردان زنده وقایع نقش ابداع‌شده‌ای که در زندگی اجتماعی انسان‌ها روی می‌دهد. درواقع، اگر می‌خواهیم تلاشمان مفهومی اجتماعی داشته باشد، باید تئاتر را سرانجام به مرحله‌ای برسانیم که بتواند به کمک وسیله‌های هنری، از جهان چنان تصویری و از زندگی اجتماعی انسان‌ها، چنان الگویی به دست بدهد که مخاطب را در فهم محیط اجتماعی یاری کند و تسلط عقلانی و عاطفی او را بر این محیط ممکن سازد.
نمایش «دوم‌شخص مفرد» که قرار است به نویسندگی و کارگردانی امید نیاز به روی صحنه رود، یکی از این تئاترهایی است که به مضامین اجتماعی پرداخته است، تئاتری که پس از موفقیت‌های متعدد نمایش «اول‌شخص مفرد» در کشورهای منطقه و کشور از این کارگردان قرار است در اصفهان به اجرا درآید ازاین‌رو خبرگزاری مهر با این کارگردان تئاتر درباره نمایش دوم‌شخص مفرد گفت‌وگویی انجام داده که مشروح آن را در ذیل ازنظر می‌گذرانید.
ایده اجرای نمایش «دوم‌شخص مفرد» از کجا آغاز شد؟
نگارش و تمرین پروژه دوم‌شخص مفرد اولین بار در سال ۱۴۰۱ آغاز شد که بنا به حوادثی که آن زمان در کشور به وقوع پیوست اجرای آن متوقف شد تا اینکه با پیگیری دوستان در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرای مجدد این کار در سال جاری رقم خورد. اما در کل اجرای این نمایش از اتمام نمایش قبلی آن، یعنی «اول‌شخص مفرد» آغاز شد، ایده‌ای که قرار است چالش‌های نظام خانواده و جامعه را در یک سری نمایش‌هایی سریال وار بیان کند.
نمایش دوم‌شخص مفرد از لحاظ متن نمایش چه ارتباطی با «اول‌شخص مفرد» دارد؟
دوم‌شخص مفرد در امتداد اول‌شخص مفرد است در اول‌شخص مفرد یعنی من و در دوم‌شخص مفرد ما را بررسی کرده‌ایم یعنی در اول‌شخص مفرد از جهان و دیدگاه من کارگردان و نویسنده متن نمایش (مهردادی که نقش قربانی را به لحاظ روانشناسی در این نمایش اجرا می‌کرد) بررسی می‌شد اما در دوم‌شخص مفرد که در ادبیات فارسی یعنی تو است از دید مخاطبان این شخصیت (مهرداد) را بررسی می‌کنیم.
نمایش دوم‌شخص مفرد به چه جنبه‌های اجتماعی می‌پردازد؟
در اول‌شخص مفرد آسیب‌شناسی تبعات ناگوار یک خانواده نابسامان در تربیت کودک بررسی می‌شد، کودکی که در یک خانواده نابسامان بزرگ شود، در آینده با چه مشکلات شخصیتی، عاطفی و روانی مواجه می‌شود و این نابسامانی‌ها چه تأثیری در روابط عاطفی و زندگی فردی وی دارد و تا اینجا نمایش به پایان می‌رسید، اما این نمایش یعنی اول‌شخص مفرد بعدی نداشت و مخاطب از خودش می‌پرسید حالا این فرد که در این نمایش مهرداد نام داشت با قصه تنهایی و اختلال‌های روحی روانی‌اش چه می‌خواهد بکند؟ و من در دوم‌شخص مفرد این حال و تنهایی احساس را در جامعه آوردم که حالا این طرز نگاه و دیدگاه مهرداد تنهای اول‌شخص مفرد در جامعه چه بازخوردی خواهد داشت و نگاه مردم عادی و جامعه عصر حاضر با این نوع انسان‌های تنها چگونه خواهد بود.
فراموش نکنیم که علی رغم اینکه من خواستم این مسئله را در ایران نشان دهم در کل تلاشم بر این بود که حرف کلی راجع به تنهایی انسان عصر حاضر در جهان بزنم، نمی‌خواهم ادعای بزرگی کرده باشم اما نخواستم در دوم‌شخص مفرد جغرافیا به کار دهم و درواقع به جهان ماتریالیسمی و دنیای مصرف‌گرایی اشاره کردم که همه انسان‌ها با همه احساساتشان بین چرخ دهنده‌های جهان مادی انگار دارند له می‌شوند انگار ارزش‌های واقعی یک انسان به ضد ارزش تبدیل‌شده و ارزش‌های جهان مادی و مصرف‌گرایی و تکنولوژی و مدرنیته به گونه‌ای برجهان سایه افکنده که ارزش انسان‌ها به سمت مادیات سوق پیداکرده است و این تجربه مشترکی است که همه انسان‌های دنیا در حال حاضر تجربه می‌کنند.
متن نمایش دوم‌شخص مفرد برگرفته از متن نمایش‌نامه‌ای است یا برگرفته از تجربه زیستی شما است؟
نمی‌توانم بگویم بر اساس تجربه زیسته من است بلکه بر اساس جهان‌بینی خودم است و مطالعات اندک یا زیادی که در حوزه روانشناسی و فلسفه داشتم متن این نمایش را به نگارش درآوردم. من برای نگارش دوم‌شخص مفردم از مشاوران روانشناسی، جامعه‌شناسی و فلسفه همچون دکتری مهری فاتحی، ماندا مقدم، هاشم شریف‌زاده کمک گرفتم و مابقی برگرفته از مطالعات شخصی خودم، جهانی که برگرفته از روانشناسی اگزیستالیسم «اروین یالوم» تا نظریات «آرتور شوپنهاور»، آلبرت کامو و … است.
سعی کردم در نمایش دوم‌شخص مفرد تلفیقی از روانشناسی و فلسفه و دردهایی که انسان حاضر دارد را مطرح کنم. قهرمان این نمایش انگار، نماینده آدم‌هایی است که از این جهان مصرف‌گرایی، جهان عشق‌های فست، طلاق‌های فست، جدایی فست و همه‌چیز فست و… خسته‌اند.
دوم‌شخص مفرد یک درام اجتماعی است یا در آن رگه‌هایی از سیاه نمایی وجود دارد؟
در نمایش دوم‌شخص مفرد سیاه نمایی وجود ندارد فقط یک موقعیت خلق می‌شود که در این موقعیت انسان به نمایندگی از جهان مادی عصر حاضر که می‌تواند دوست من و شما و یا خود من و شما باشد، حضور دارد و انسان دیگر که رویکرد دیگرش خیال و احساس است و این جنگ کنش و واکنش بین این دو درام را در قصه من شکل می‌گیرد.
یک بازیگر سندروم داون در دوم‌شخص مفرد به ایفای نقش می‌پردازد که به احساس و لطافت این نمایش کمک می‌کند و جالب است تنها فردی است که این جهان رمانتیک مهرداد را باور می‌کند انگار فقط انسانی است که ظاهراً نه باطناً استانداردهای یک انسان سالم را ندارد درصورتی‌که من در طول نمایش ثبات می‌کنم که این فرد سندروم داون از خیلی از ما انسان‌ها سالم‌تر، لطیف‌تر و شریف‌تر است.
مورد دیگر که می‌خواهم به آن اشاره‌کنم خلق لحظات کمدی، خاص در اجرا است و این موارد بسیار برای مهم بود و اصلاً به بحث‌های سیاه نمایی و جامعه سیاه همچون فیلم‌هایی که می‌خواهند در جشنواره کن و اسکار راه یابند و مادام در به دری جامعه می‌گویند، نیست در اصل نمایش دوم‌شخص مفرد گزارشی از شرایط حاضر و شاید به قول سهروردی، مولانا و حافظ و خیلی از شعرایی که در اجرای این نمایش از آن‌ها اسم برده و اشعاری از آن‌ها خوانده می‌شود انگار نسخه دردی که هم‌اکنون داریم روی آوردن به عشق و خیال است تجویزی که من در اجرایم برای انسان‌ها جهت تحمل مصائب زندگی می‌کنم عاشقی است.
نمایش دوم‌شخص مفرد همچون اول‌شخص مفرد دارای دیالوگ‌های جنسی جهت خنداندن مخاطب است؟
هدف از استفاده از دیالوگ‌هایی که شما می‌گوئید جنسی، اصلاً ایجاد طنز و خنده نبوده است بلکه راجع به یک انسان روان‌پریش و بسیار تنها که از عقده‌های همچون عقده‌های «ادیپ» و «الکترا» و خیلی از عقده‌های روانشناسی رنج میبرد صحبت می‌کنیم طبیعی است این انسان روان‌پریش با خودش دیالوگ‌هایی دارد که جز ملزومات آن است مثل‌اینکه اگر شما چلوکباب سفارش دهید کنار آن گوجه و پیاز هم هست و اگر پیتزا سفارش دهید در کنار آن سس کچاب هم وجود دارد حالا اگر این دیالوگ‌ها را در نمایش برای شخصیتی که از دوران کودکی دچار ظلم قرارگرفته، ناپدری داشته و یکجاهایی عقده‌های جنسی داشته را نمی‌آوردم خیلی از روانشناسان و منتقدین تئاتر می‌گفتند جای این نوع دیالوگ‌ها خالی است.
در دو نمایش اول و دوم‌شخص مفرد، با یک انسانی مواجه هستیم که نیاز داریم در حد و بضاعت تئاتر در آن ببینیم این دیالوگ‌ها هدفش این نیست که مخاطب را بخنداند در اثر قبلی من به نام «سندروم بلونیا» ما با انسان‌های مواجه نبودیم که همچون شخصیت مهرداد ضربه خورده باشند به همین خاطر هیچ دیالوگ جنسی در نمایش نبود و می‌خواهم بگویم این نوع دیالوگ‌ها جز ملزومات این متن نمایش است و این پرده‌دری و صراحت در کلام هم‌اکنون در تئاتر جهان به‌نوعی به نام تابوشکنی وجود دارد.
دوم‌شخص مفرد مناسب چه گروه سنی است؟
این نمایش برای مخاطبان بالای ۱۴ سال مناسبت است و رویکردی که دارد بر اساس محتواهای روانشناسی و فلسفی است
این نمایش از چه تاریخی اجرا دارد و در آنچه افرادی به ایفای نقش می‌پردازند؟
این کار از سوم مهرماه در سالن فرهنگ و هنری استاد فرشچیان ساعت ۱۹ به روی صحنه می‌رود و فروش آن از سایت تیوال صورت می‌گیرد و مدت‌زمان نمایش یک ساعت و نیم است و تا سی‌ام مهرماه ادامه دارد.
دوم‌شخص مفرد دارای سه بازیگر است که در آن‌یک بازیگر سندروم داون که ششمین تجربه همکاری من با وی است به نام محمد نظری به همراه ابراهیم کریمی، بازیگر حرفه‌ای تئاتر کشور به ایفای نقش می‌پردازد و من همچون نمایش اول‌شخص مفرد در این نمایش به ایفای نقش مهرداد می‌پردازم ضمن اینکه مثل نمایش اول‌شخص مفرد افتخار داریم که استاد پرویز پرستویی تهیه‌کنندگی این کار را بر عهده دارد.