توجه سریال‌های خانگی به خانواده/ آثاری که طلاق را عادی‌سازی کرد
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی ساترا، بیانیه سالانه مجمع تحلیلگران رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر درباره سریالها و برنامه‌های شبکه نمایش خانگی منتشر شد.
در متن این بیانیه آمده است:
«رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی از مهم‌ترین بسترهای تولیدات رسانه‌ای در کشور هستند که نقش به‌سزایی در بازتاب و شکل‌دهی جریان‌های فکری، اجتماعی و فرهنگی جامعه دارند. این رسانه‌ها می‌توانند با پرداختن به مسائل و دغدغه‌های جامعه، پلی میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان محصولات فرهنگی و هنری باشند و با ارائه محتوای مناسب، به رشد و ارتقای فرهنگ عمومی جامعه کمک کنند.
بر همین اساس، مجمع تحلیلگران رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر مرکب از جمعی از نهادهای مسئول و اشخاص متخصص در حوزه تحلیل و نقد، در راستای مأموریت خود به‌ویژه توجه به حقوق معنوی مخاطب، بیانیه سالانه خود را درباره وضعیت سریالها و برنامه‌های شبکه نمایش‌خانگی در یک سال گذشته منتشر می‌کند.
این بیانیه به بررسی نقاط قوت، چالش‌ها، کاستی‌ها و همچنین ارائه توصیه‌هایی برای بهبود شرایط محتوای نمایشی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی می‌پردازد. گفتنی است محتوای این بیانیه و بیان نقاط قوت، چالش‌ها و کاستی‌ها بر اساس بررسی تولیدات اکثر سکوهای فعال در حوزه تولید و انتشار محتواست و محدود به بررسی تعداد انگشت‌شماری از سکوهای شناخته‌شده نیست.
الف) دستاوردهای رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی
ترویج فرهنگ ازدواج پایدار:
برخی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی در برنامه‌های تلویزیونی خود طی یک‌سال گذشته با تأکید بر اهمیت خانواده به‌عنوان رکن اصلی جامعه، تلاش کرده‌اند روابط خانوادگی را تقویت کنند و جنبه‌های مثبت زندگی خانوادگی را به‌نمایش بگذارند. این تولیدات نه‌تنها امید و نشاط اجتماعی را افزایش داده، بلکه به ترویج ارزش‌های والای خانواده ایرانی کمک کرده است.
تعدادی از آثار این شبکه به موفقیت‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی اعضای خانواده پرداخته و نشان داده‌اند که خانواده می‌تواند نقطه آغاز بسیاری از موفقیت‌های فردی و اجتماعی باشد. همچنین برخی سریالها و فیلم‌های سینمایی شبکه نمایش خانگی با تأکید بر پیوندهای زناشویی و عشق و وفاداری میان زوج‌ها، الگوهای مثبتی برای ترویج فرهنگ ازدواج پایدار فراهم کرده‌اند.
نمایش پیشرفت و امید:
یکی دیگر از دستاوردهای مهم برخی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی در سال گذشته، نمایش پیشرفت‌های ملی و ایجاد حس امید در جامعه بوده است. برخی برنامه‌ها و سریالها با نمایش موفقیت‌های کشور پس از انقلاب اسلامی ایران، تلاش کرده‌اند تصویری واقعی از دستاوردهای اجتماعی، علمی و اقتصادی کشور ارائه دهند. این برنامه‌ها با نمایش دستاوردهای مهم بعد از انقلاب اسلامی، به ترویج حس رضایت از زندگی و ایجاد امید در میان مخاطبان پرداخته‌اند.
نمایش چهره قدرتمند ایران:
یکی از مهم‌ترین نقاط قوت برخی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی در آثار یک سال گذشته، نمایش چهره قدرتمند از ایران است. برخی تولیدات این شبکه‌ها با پرداختن به زندگی قهرمانان ملی و وقایع مهم تاریخی و نظامی، به تقویت هویت ملی و ارتقای حس افتخار ملی پرداخته‌اند. به‌ویژه تعدادی از تولیدات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی به نقش ایران در جبهه مقاومت اسلامی، شکست گروه‌های تروریستی مانند داعش با محوریت سپاه قدس و مسائل مرتبط با مقاومت اسلامی در فلسطین و لبنان پرداخته‌اند.
برخی از این تولیدات نه‌تنها توانایی‌های نظامی ایران را به‌تصویر کشیده، بلکه بازنمایی ویژه‌ای از قدرت ملی و منطقه‌ای کشور در حفظ صلح و امنیت را نیز ارائه داده‌اند. این‌گونه آثار به‌طور غیرمستقیم به مخاطبان القا می‌کنند که ایران به‌عنوان یک ابرقدرت منطقه‌ای، نقش مهمی در تحولات منطقه‌ای و جهانی دارد.
ب) چالش‌ها و کاستی‌ها
ارائه تصویر نامناسب از خانواده در برخی سریالها: در حالی‌که تعدادی از برنامه‌ها و سریال‌های رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی بر تقویت بنیان‌های خانواده تأکید دارند، همچنان برخی سریال‌های نمایشی و فیلم‌های سینمایی، تصویری منفی و نادرست از خانواده ارائه می‌دهند.
این آثار اغلب با نمایش ضعف در ارتباطات خانوادگی، ناکارآمدی والدین و ناتوانی آن‌ها در حل مشکلات فرزندان، تصویری منفی از نهاد خانواده ترسیم می‌کنند. چنین محتوایی می‌تواند تأثیرهای منفی بر مخاطبان به‌ویژه کودکان و نوجوانان داشته باشد. مجمع تحلیلگران رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر بر اساس بررسی عملکرد سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) با اطلاع از تلاش آن سازمان برای تحقق فضای مجازی سالم، مفید و ایمن و با توجه به خلاهای قانونی تنظیم‌گری در این حوزه به تولیدکنندگان آثار و سکوهای انتشار توصیه می‌کند بر اساس مسئولیت اجتماعی خود از تولید و انتشار چنین آثاری خودداری کنند و همچنین این مجمع از مجلس شورای اسلامی می‌خواهد با طرح و تصویب قوانین لازم یا بازنگری در قانون جرایم رایانه‌ای جلو تولید و انتشار چنین آثاری گرفته شود.
عادی‌سازی طلاق در برخی سریالها:
هرچند برخی برنامه‌های تلویزیونی و سریال‌های رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی بر تقویت روابط زناشویی تأکید دارند اما در برخی سریالها و فیلم‌های سینمایی شاهد عادی‌سازی طلاق و جدایی میان زوج‌ها هستیم. این نوع محتوا بدون ارائه راه‌حل‌های مناسب برای حل مشکلات زناشویی، فقط به نمایش بحران‌های خانوادگی می‌پردازند و تصویری منفی از زندگی مشترک ارائه می‌دهد. در شرایط فرهنگی کنونی، این رویکرد می‌تواند به تضعیف پیوندهای خانوادگی منجر شود و نیازمند بازنگری است.
بر همین اساس مجمع تحلیلگران رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر از تولیدکنندگان آثار و سکوهای انتشار می‌خواهد بر اساس قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت از تولید و انتشار چنین آثاری خودداری کنند. همچنین این مجمع از مجلس شورای اسلامی می‌خواهد با بازنگری در قانون مذکور مصادیق تولید و انتشار محتوای منجر به عادی‌سازی طلاق به‌عنوان مصادیق تخلف شناسایی شود و جرایم مؤثری برای متخلفان پیش‌بینی شود.
نمایش برخی صحنه‌های مغایر با سبک زندگی اسلامی‌ایرانی:
علی‌رغم تلاش برخی تولیدکنندگان و سکوهای انتشار محتوا برای ترویج فرهنگ اسلامی‌ایرانی، متأسفانه در برخی موارد شاهد نمایش برخی صحنه‌های مغایر با سبک زندگی اسلامی‌ایرانی در برخی سریالها و فیلم‌های سینمایی هستیم که نمونه‌های بارز آن در برخی شوخی‌های خلاف عفت عمومی، نمایش برخی صحنه‌های خشونت‌آمیز مورد اعتراض خانواده‌ها و … بروز و ظهور یافته است. بررسی عملکرد سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) درباره این موضوع و سایر چالش‌ها و کاستی‌ها، حاکی از دقت نظر آن سازمان و درعین‌حال این نکته است که در این‌گونه موارد شاهد خلا قانونی هستیم و لازم است مجلس شورای اسلامی به تصویب قوانین لازم یا بازنگری در قانون جرایم رایانه‌ای اقدام کند.
ج) ضرورت‌ها
پیاده‌سازی سیستم یک‌پارچه رده‌بندی سنی:
رده‌بندی سنی یکی از ابزارهای کلیدی برای محافظت از کودکان و نوجوانان در برابر محتواهای نامناسب است. با گسترش سکوهای نمایش‌خانگی و افزایش دسترسی کودکان به محتوا، ضرورت وجود یک نظام رده‌بندی سنی یک‌پارچه بیشتر احساس می‌شود. نبود این نظام یا سوءاستفاده از آن موجب می‌شود که برخی محتواهای نامناسب به‌راحتی در دسترس کودکان قرار گیرد و این مسئله ممکن است پیامدهای منفی روانی و تربیتی به‌ویژه در سنین حساس رشد به‌همراه داشته باشد. درحالی‌که برخی سکوهای صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی به اجرای نظام رده‌بندی سنی سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) اقدام کرده‌اند، اما همچنان برخی سکوها با بی‌توجهی به اعمال نظام رده‌بندی سنی، شرایطی را رقم زده‌اند که والدین نتوانند به‌طور کامل بر محتوای مصرفی فرزندان خود که در دوران شکل‌گیری هویت و شخصیت قرار دارند و مصرف رسانه‌ای تأثیر زیادی در شکل‌گیری آن دارد، نظارت کنند. بنابراین ضروری است سکوهای صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی به‌سرعت به اجرای نظام رده‌بندی سنی اقدام کنند تا والدین بتوانند محتوای مناسب سن فرزندان خود را شناسایی و از دسترسی آنان به محتوای نامناسب جلوگیری کنند.
تولید محتوای خانواده‌محور و کاهش عادی‌سازی طلاق:
تولید محتوای خانواده‌محور که بر تقویت ارزش‌های خانوادگی و ارائه راه‌حل‌های مناسب برای مشکلات خانوادگی تأکید دارد می‌تواند تأثیرهای مثبت زیادی بر جامعه بگذارد. لازم است سکوهای صوت‌وتصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی از تولیداتی که به عادی‌سازی طلاق می‌پردازند خودداری کنند و از تولیداتی حمایت کنند که به تقویت انسجام اجتماعی کمک می‌کنند. لازم است این محتواها الگوهای مثبتی برای حل مشکلات خانوادگی ارائه دهند و به تقویت ارتباطات مثبت میان اعضای خانواده کمک کنند.
تقویت برنامه‌های ترویج پیشرفت و امید:
لازم است سکوها به تولید محتوایی بپردازند که به نمایش پیشرفت‌های ملی و ترویج امید و نشاط اجتماعی کمک کند. این محتواها باید شامل داستان‌های موفقیت، قهرمانی‌های ملی و ارزش‌های مثبت جامعه باشد تا به تقویت روحیه عمومی و ایجاد حس رضایت از زندگی کمک کند.
این‌گونه تولیدات نه‌تنها باعث تقویت حس خودباوری ملی می‌شوند، بلکه نقش مهمی در بهبود روحیه عمومی و تقویت نشاط اجتماعی ایفا می‌کنند. نمایش پیشرفت‌ها و موفقیت‌های داخلی می‌تواند به مخاطبان این پیام را منتقل کند که ایران یک کشور روبه‌رشد و پرتوان است که توانسته در شرایط سخت نیز به موفقیت‌های درخور توجهی دست یابد.
ضرورت توجه سکوهای صوت‌وتصویر فراگیر به آسیب‌های ناشی از نمایش خشونت و اعتیاد:
لازم است سکوهای صوت‌وتصویر فراگیر با توجه به برخی خلاهای قانونی مربوط به نمایش خشونت و اعتیاد در شبکه نمایش‌خانگی، بر اساس مسئولیت اجتماعی خود از نمایش صحنه‌هایی که در یک‌سال گذشته به‌خاطر نمایش خشونت و اعتیاد مورد اعتراض کاربران سکوهای صوت‌وتصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی قرار گرفته است پرهیز کنند. همچنین لازم است مجلس شورای اسلامی با بازنگری در قانون جرایم رایانه‌ای به تعیین دقیق‌تر مصادیق ممنوعیت نمایش خشونت و اعتیاد در شبکه نمایش‌خانگی متناسب با انتظار خانواده‌های ایرانی و تعیین جرایم مؤثر اقدام کند.
جمع‌بندی نهایی
در پایان ضمن تقدیر از خدمات تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی در ایجاد برخی نقاط قوت برای رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی و درخواست جدی برای رفع نقاط ضعف و چالش‌ها، از استادان و معلمان و مربیان سواد رسانه‌ای، فعالان و کنشگران فرهنگی و هنری و رسانه‌ای و مؤسسه‌های مرتبط درخواست می‌شود در راستای توجه به حقوق معنوی مخاطب، یاری‌رسان مجمع تحلیلگران باشند و به‌سهم خود در رصد و ارائه نقاط قوت و ضعف و چالش‌های شبکه نمایش‌خانگی مشارکت کنند.
همچنین از مجلس شورای اسلامی انتظار می‌رود با رفع خلأهای قانونی سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) و پیش‌بینی جرایم مؤثر، مانع از تولید و انتشار هرگونه محتوای خلاف فرهنگ اسلامی‌ایرانی شود. علاوه بر این از معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه‌قضائیه انتظار می‌رود که در شرایط ناشی از برخی خلأهای قانونی با هماهنگی نهاد تنظیمگر صوت‌وتصویر فراگیر و شبکه نمایش‌خانگی، مانع از تولید و انتشار هر گونه محتوای آسیب‌رسان شود.
اعضای حقوقی مجمع
معاونت کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا)، حوزه هنری کودک و نوجوان، بنیاد بازی‌ها و سرگرمی‌های وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی، اندیشکده امید حوزه هنری، سازمان بسیج رسانه، مرکز تبلیغ حوزه‌های علمیه، رادیو نمایش، دفتر آموزش و ارتقاء سلامت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، انجمن سواد رسانه‌ای ایران، کانون تهیه‌کنندگان رسانه‌های دیداری، اتحادیه تهیه‌کنندگان فیلم و سریال ایران، مجمع رصتا، سکوی تحلیل‌محتوای کدومو، سکوی تحلیل‌محتوای چی‌خوبه، سکوی تحلیل‌محتوای چه‌بازی.
اعضای حقیقی مجمع
مجید شاه‌حسینی، مهدی فرجی، محمود گبرلو، هادی مؤمنی، محمدمهدی مؤمنی‌ها، احسان رستگار، مهران ده‌نمکی.»