نقدی به رویکردهای اجرایی در تئاتر مستند ایران

خبرگزاری مهر

به گزارش خبرگزاری مهر، روز شنبه ۱۴ مهر دهمین قسمت از برنامه رادیویی «رادیو دراماتیک» با موضوع «تئاتر و تاریخ: تئاتر مستند» به مناسبت اجرای نمایش «ادبیات» نوشته‌ مهام میقانی و کارگردانی محمود امین در سالن شماره یک پردیس تئاتر شهرزاد به صورت زنده پخش شد. علی جعفری فوتمی به عنوان کارشناس- مجری، امید طاهری به عنوان کارشناس و مهمانان برنامه شامل مهام میقانی نویسنده و مدرس تئاتر و محمود امین کارگردان تئاتر حضور داشتند. تهیه‌کنندگی برنامه را میثم عبدی بر عهده داشت.

علی جعفری فوتمی برنامه را با اشاره به اهمیت و جاذبه تاریخ آغاز کرد و گفت: تاریخ پدیده‌ای پیچیده و شگفت‌انگیز است که همه را به خود جذب می‌کند. ما با تاریخ زندگی می‌کنیم و هویت‌مان با آن در هم تنیده شده است. به گفته تولستوی، تاریخ روسیه می‌تواند مانند یک رمان باشد، درست همان‌طور که زندگی روزمره یک کارگر روسی نیز می‌تواند روایت شود.

امید طاهری در ادامه به اهمیت تاریخ برای هر جامعه اشاره و تأکید کرد: هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند از تاریخ خود جدا شود. تاریخ همواره در جریان زندگی ما حضور دارد و غفلت از آن می‌تواند به تکرار اشتباهات گذشته منجر شود. تاریخ، آینه‌ای برای درک بهتر مشکلات کنونی و آینده جوامع است.

سپس علی جعفری فوتمی از محمود امین درخواست کرد که درباره روند تولید نمایش «ادبیات» توضیح دهد. محمود امین توضیح داد که این نمایش از یک کارگاه تئاتر مستند شکل گرفت و پس از تمرینات جدی از بهار ۱۴۰۲، از ۱۸ شهریور هر شب ساعت ۹:۳۰ در پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه می‌رود.

علی جعفری فوتمی سپس به تفاوت بین تئاتر و سینما پرداخت و گفت: در حالی که سینما با مستندات آغاز شده است، تئاتر به‌طور سنتی بیشتر بر تخیل نویسنده تکیه دارد. اما در تئاتر مستند، این واقعیت‌ها و تاریخ هستند که با شیوه‌ای متفاوت به صحنه آورده می‌شوند.

مهام میقانی با بیان تاریخچه تئاتر مستند توضیح داد که این سبک در دهه ۳۰ میلادی در انگلستان و ایالات متحده شکل گرفت. او به رواج دوباره این سبک در ایران از دهه ۸۰ اشاره کرد و گفت که پس از قطع ارتباط با تئاتر مستند در ایران به‌دلیل انقلاب فرهنگی، این ژانر در دهه‌های اخیر دوباره مورد توجه قرار گرفته است.

امید طاهری در ادامه به چالش‌های مرتبط با بازنمایی تاریخ در تئاتر مستند ایران پرداخت. او گفت که در ایران، تاریخ بیشتر به عنوان ابزاری برای فهم مسائل روز استفاده می‌شود و با نوعی سانسور تاریخی همراه است که بازنمایی دقیق تاریخ را دشوار می‌کند. طاهری یادآور شد که تاریخ ایران به 2 دوره قبل و بعد از انقلاب تقسیم شده و این دوگانگی مانع از بررسی بی‌طرفانه و جامع تاریخ می‌شود.

طاهری همچنین نقدی به رویکردهای اجرایی جدید در تئاتر مستند ایران داشت و گفت که این رویکردها اغلب به ظاهر و سطح بیرونی مسائل محدود شده‌اند، بدون درک عمیق. او به کاوه گلستان، عکاس مشهور ایرانی، اشاره کرد و گفت که او در عکس‌های خود تلاش می‌کرد واقعیت را بدون سانسور و مستقیم به مخاطب نشان دهد، در حالی که تئاتر مستند در ایران به‌طور معمول به اجراهای دکوراتیو و سطحی تقلیل می‌یابد.

در ادامه، علی جعفری فوتمی به تجربه شخصی خود از اجرای نمایش «احساس آبی مرگ» اشاره کرد. او گفت که در این نمایش بچه هایی که واقعا مرتکب قتل شده حضور داشتند و این تأثیر عمیقی بر تماشاگران گذاشت، به‌طوری‌که در برخی موارد حتی سرنوشت این کودکان تغییر کرد. او این نمایش را نمونه‌ای از تأثیر مستقیم اجتماعی تئاتر مستند دانست.

در بخش پایانی، امید طاهری و مهام میقانی به این نکته اشاره کردند که تاریخ ایران پر از ناشناخته‌ها است و تئاتر مستند می‌تواند نقشی در کشف و بازگویی آن ایفا کند. مهام میقانی همچنین توضیح داد که نمایش «ادبیات» یک داکیودراما است و از اسناد و تاریخ برای تقویت روایت استفاده می‌کند، اما تاریخ را نه به‌عنوان چیزی گذشته، بلکه به‌عنوان بخشی از زندگی کنونی ما می‌بیند.

برنامه با تأکید بر اهمیت بازنمایی دقیق و بی‌طرفانه تاریخ در تئاتر مستند به پایان رسید.