نگاهی به سریال «مهیار عیار»/ از طراری تـا عیاری
پهلوانان و عیاران همواره نقشی پررنگ و برجسته در فرهنگ عمومی و عامیانه ایران داشته‌اند. عیاری مرام و روشی است که مختصات، قواعد و چهارچوب‌های خود را دارد و به دلایل مختلفی ازجمله، دستگیری از ضعفا، مردم‌داری، کمک به محرومان و ایستادگی در برابر طاغوت‌های زمان و حاکمان جبار، معمولاً در تاریخ از آنها به نیکی یاد می‌شود.
این طبقه اجتماعی در رسانه ملی دستمایه ساخت سریال‌های نمایشی جذابی قرار گرفته‌اند که ازجمله آنها می‌توان به مجموعه‌ه‌ای «پهلوانان نمی‌میرند» و «هشت‌بهشت» اشاره کرد. یکی از سریال‌های جدیدی که به عیاران پرداخته و اکنون روی آنتن شبکه سوم سیماست، «مهیار عیار» است. این سریال قصه جوانی طرّار را در دوران صفویه روایت می‌کند که بر اثر یک اتفاق، به راه راست برمی‌گردد و در جرگه عیاران درمی‌آید. مجموعه تلویزیونی «مهیار عیار» در ۳۵ قسمت به‌تهیه‌کنندگی بهروز مفید و کارگردانی سیدجمال سیدحاتمی هر شب ساعت ۲۰:۳۰ پخش می‌شود.
بیش از ۲۵۰ بازیگر در این مجموعه تلویزیونی روبه‌روی دوربین قرار گرفته‌اند که متین ستوده بازیگر نقش خاتون، بهنام تشکر در نقش کلانتر شهر اصفهان، سیامک صفری در نقش داروغه و بازیگرانی همچون مهرداد ضیایی، صفا آقاجانی، رامین ناصرنصیر، جواد انصافی، آتش تقی‌پور، مهدی حاجیان، بهروز بخت‌آور، جواد کشانی و سهیل نوشادیان از جمله این بازیگران این سریال هستند. کامران تفتی هم نقش اصلی این مجموعه را بر عهده دارد. محمد معتمدی نیز آهنگ تیتراژ پایانی سریال را خوانده است. مجموعه تلویزیونی «مهیار عیار» در گروه تولیدات تاریخی سیمافیلم ساخته شده است.
ترکیب قصه و تاریخ
بهروز مفید، تهیه‌کننده سریال «مهیار عیار» است. پیش از «مهیار عیار»، تهیه‌کنندگی سریال‌های دیگری از جمله «محکومین» و «هشت‌ونیم دقیقه» را برعهده داشته است. مفید با تاکید بر اینکه تلاش شده تا سریال تاریخی جذابی ساخته شود، می‌گوید: سریال «مهیار عیار» یک ویژگی منحصر‌به‌فرد دارد که کمتر سریالی از آن برخوردار است. این سریال علاوه‌بر قصه‌گویی درباره عیاران، به مقطع تاریخی صفویه و تمدن آن دوران پرداخته است. ترکیب این دو باعث شده است تا هم مخاطبان تلویزیون سرگرم شوند و هم نسل جوان با یک مقطع مهم از تاریخ ایران آشنا شود.
تهیه‌کننده سریال «مهیار عیار» ادامه می‌دهد: قصه عیاران و طرّاران برای مردم آشناست و حکایت‌های زیادی را از آنها از بزرگ‌تر‌ها و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها شنیده‌ایم. از طرف دیگر، در دوران صفویه، جهانگردان و مستشاران خارجی زیادی به ایران می‌آمدند و فاصله کشور ما با اروپایی‌ها محسوس بود. ایران در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و از نظر تجارت، جایگاه مهمی داشتیم و از صادرکنندگان محصولات نساجی و به‌ویژه ابریشم بودیم. پرداخت سریال به همه این موضوعات باعث شده تا مخاطب به‌طور مستقیم با فیلم درگیر و با نکات آن آشنا شود.
نگاه منصفانه به صفویان
وی یادآور می‌شود: در قصه سریال حتی شخصیت حکیم را داریم و به‌واسطه او، به شیخ بهایی هم پرداخته‌ایم. به نظرم ترکیب قصه و تاریخ می‌تواند کار متفاوت و جذابی ارائه دهد. مفید در پاسخ به این پرسش که دوران صفویه از ابتدا در قصه طراحی شده بود، می‌گوید: نه، ابتدا فقط داستان عیاری را داشتیم که دچار تحول می‌شد. در ادامه، با نویسنده فیلم‌نامه جلساتی داشتیم و پیشنهاد دادیم تا قصه را در بستر مقطع تاریخی دوران صفویه روایت کنیم و چند شخصیت جدید هم به داستان اضافه شود تا به این بهانه، مسائل فرهنگی آن دوران نیز مورد توجه قرار گیرد.
این تهیه‌کننده درباره چرایی انتخاب دوره صفویه نیز توضیح می‌دهد: حکومت صفویان ۳۰۰ سال طول کشیده که کمتر سلسله‌ای چنین عمری داشته است. از سوی دیگر، وضع کشور در این دوران خوب و امنیت در کشور برقرار بوده است. در مجموع، میراث سلسله صفویه درخور توجه است.
استقبال رضایت‌بخش از سریال
مفید خاطرنشان می‌کند: البته ما چندان به فضای حکومتی و سیاسی آن دوران نپرداخته‌ایم و فقط وضعیت تمدنی و موضوعات مربوط به آن را آینه‌وار و به شکل واقعی منعکس کرده‌ایم. همین نکته این اجازه را می‌داد بدون آنکه دخل و تصرفی در تاریخ داشته باشیم، به فرهنگ و تمدن بپردازیم.
تهیه‌کننده «مهیار عیار» درباره زمان ساخت این سریال می‌گوید: سریال در مدت یک سال و بدون هیچ‌گونه وقفه و تعطیلی ساخته شد که برای یک کار تاریخی زمان خوبی است. لوکیشن‌ها هم عمدتاً در شهرک غزالی بود و در سه نقطه از استان.
مفید در پایان درباره استقبال از سریال نیز اظهار می‌کند: هنوز به آمار‌های رسمی دسترسی پیدا نکرده‌ام، اما میزان استقبال از سریال در سطح جامعه را امیدوارکننده و رضایت‌آور می‌بینم. همین که مخاطب با دیدن سریال احساس می‌کند وقتش تلف نشده است، یعنی کارمان را درست انجام داده‌ایم.
نقشی جدی با رگه‌هایی از طنز
جواد انصافی تا به امروز بیشتر در نقش‌های کمدی ظاهر شده است. شخصیت عبدلی که او خالقش است هنوز جزو یکی از خاطرات مخاطبان تلویزیون در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ به‌شمار می‌رود. انصافی در سریال «مهیار عیار» نقش یکی از کاسب‌هایی را دارد که مهیار در همسایگی آنها کار و کسبش را راه انداخته است.
این بازیگر پیشکسوت درباره نقشش در سریال توضیح می‌دهد: یکی از درگیری‌های من با این نقش در جدیتش بود. می‌دانید که من اغلب نقش‌های طنز بازی می‌کنم و علاقه چندانی به نقش‌های جدی ندارم. وقتی آقای سیدحاتمی نقش این کاسب را پیشنهاد داد، احساس کردم شخصیت کاملاً جدی است و به همین‌خاطر با صحبت‌هایی که با آقای سیدحاتمی داشتم قرار شد رگه‌هایی از طنز را وارد رفتار و گفتار این شخصیت کنم، البته در این حد که به یک شخصیت طنز تبدیل نشود.
علاقه شخصی به تاریخ
انصافی درباره دلایل حضورش در سریال «مهیار عیار» نیز می‌گوید: قبلاً با سیدحاتمی در سریال «مستوران» همکاری کرده بودم. از طرفی علاقه‌ام به تاریخ باعث شد که در این سریال بازی کنم. سریال به مقطعی از تاریخ می‌پرداخت که برای خودم هم جذاب بود و دوست داشتم در آن بازی کنم.
بازیگر «مهیار عیار» با اشاره به نداشتن لهجه در این سریال اظهار می‌کند: این خواست کارگردان بود که هیچ‌کدام از شخصیت‌ها لهجه نداشته باشند. طبیعتاً در دوران صفویه زبان آذری بسیار رواج داشته و قصد من هم در ابتدا این بود که با این لهجه صحبت کنم، اما تاݦݧٔکید و اصرار کارگردان بر فارسی صحبت کردن همه بازیگران بود. به همین دلیل است که حتی سربازان و قزلباشان هم که اکثرشان آذری بوده‌اند در سریال به فارسی تکلم می‌کنند.
یک راهزن متفاوت
مهرداد ضیایی تا به امروز نقش‌های متفاوتی را در سریال تلویزیونی بازی کرده است که از جمله شاخص‌ترین‌شان می‌توان به فرهاد مصیب سریال «در مسیر زاینده‌رود» و اکبر تفرشی «سرزمین مادری» اشاره کرد. ضیایی در سریال «مهیار عیار» نقش سردسته راهزنان به نام کاکاخان را بازی می‌کند. ضیایی در این‌باره می‌گوید: در سریال «مهیار عیار» نقش جدید و تازه‌ای را بازی کرده‌ام که قبلاً تجربه‌اش نکرده بودم. کاکاخان، رئیس راهزنان مسیر اصفهان- یزد است و زندگی اش را با راهزنی و گردنه‌گیری می‌گذراند. وی تاکید می‌کند: با سیدحاتمی، کارگردان سریال همه تلاش‌مان را کردیم تا کاکاخان یک راهزن کلیشه‌ای و تکراری نباشد. معمولاً چنین شخصیت‌هایی خیلی منفی و خشن نمایش داده می‌شوند، اما هر انسانی در کنار همه خصوصیات منفی‌اش حتماً نکات مثبتی هم دارد. به همین دلیل، سعی کردیم با لحاظ برخی از ویژگی‌ها مثل کمی لودگی، تصویری جدید از یک راهزن را به نمایش بگذاریم.
جذابیت نقش‌های منفی
ضیایی درباره جذابیت نقش‌های منفی عنوان می‌کند: خودم همیشه از نقش‌های منفی استقبال کرده‌ام، چراکه جای کار بسیاری دارد و دست بازیگر در مانور بر روی این نقش‌ها بازتر است. البته ایفای نقش‌های منفی سختی‌های خودش را دارد و این سختی در سریال «مهیار عیار» و نقش کاکاخان بیشتر به چشم می‌آمد. کاکاخان دیالوگ‌های خیلی دشواری داشت که ادا کردن صحیح آنها واقعاً سخت بود.
بازیگر «مهیار عیار» با اشاره به فضای این سریال می‌گوید: سریال «مهیار عیار» فضای جدیدی دارد که در کمتر سریالی شاهدش هستیم. شاید شبیه چنین فضایی را قبلاً در سریال «پهلوانان نمی‌میرند» دیده باشیم که البته از ساخت این سریال سال‌ها می‌گذرد و تماشای سریالی جدید که از چنین فضایی برخوردار است، می‌تواند برای بینندگان تلویزیون جذاب و سرگرم‌کننده باشد.
تجربه‌ای جدید با افسون
رامین ناصرنصیر، ایفاگر نقش افسون در سریال «مهیار عیار» است؛ نقشی که یک تجربه جدید در کارنامه بازیگری‌اش محسوب می‌شود. ناصرنصیر درباره جزئیات نقشش در سریال می‌گوید: من نقش پیشکار خاتون را بازی می‌کنم که افسون نام دارد. افسون ابتدا در خدمت پدر خاتون بوده و حالا پیشکار خود او شده است. او که از کودکی شاهد بزرگ شدن خاتون بوده، حس پدری نسبت به او دارد و پیشکاری دلسوز و وفادار است.
بازیگر سریال «مهیار عیار» ادامه می‌دهد: شخصیت افسون در قیاس با سن و سال واقعی خودم فردی مسن به شمار می‌رود و همین موضوع، برای خودم جالب و چالش‌برانگیز بود. برای اینکه بتوانم به شخصیت افسون نزدیک شوم گریم سنگینی روی چهره‌ام انجام می‌دادند، همچنین، برای آنکه به‌لحاظ ظاهری و فیزیکی هم چاق‌تر به نظر برسم، شکم مصنوعی برایم می‌گذاشتند.
هیچ‌کس لهجه ندشت
ناصرنصیر تصریح می‌کند: قصه سریال در اصفهان می‌گذرد و افسون هم می‌توانست به‌عنوان یکی از ساکنان این شهر لهجه داشته باشد، اما با تصمیم آقای سیدحاتمی و برای حفظ یکدستی گویش‌ها قرار شد هیچ‌کدام از بازیگر‌ها لهجه نداشته باشند.
این بازیگر ضمن اظهار رضایت از بازی در سریال «مهیار عیار» تاݦݧٔکید می‌کند: من قبلاً با سیدحاتمی‌کار کرده بودم و از تسلط و کاردانی او خبر داشتم. سریال قصه خوبی دارد که در یک مقطع تاریخی روایت می‌شود و می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد. از طرفی، کار‌های تاریخی معمولاً با استقبال مردم مواجه می‌شوند و بینندگان زیادی دارند.
جوانمردی با عیار بالای انسان‌دوستی
به باور جبار آذین، تحول از طرّاری به عیاری، مضمون محوری داستان پرتلاطم و جذاب مجموعه تاریخی و اجتماعی «مهیار عیار» است که روایت‌های شنیدنی و تماشایی خود را در بستر مناسبات اجتماعی دوران صفویه و شهر‌های یزد و اصفهان بازگو می‌کند.
این منتقد و مدرس سینما و تلویزیون
تاکید می‌کند: مهیار انسانی است که پیشتر به کفش‌دوزی اشتغال داشته و از مهارت و ذکاوت فراوانی برخوردار است. او بر اثر وقوع یک حادثه، دچار تحول فکری و شخصیتی می‌شود و از دنیای پرآشوب و بدنام راهزنی دست می‌کشد و به‌سوی عیاری و جوانمردی روی می‌آورد و می‌کوشد در مبارزه با تبهکاران شهر به مردم و داروغه و بی‌پناهان کمک کند. او در هر اقدام خیرخواهانه و مردم‌دوستانه خود، حوادث و ماجرا‌هایی را رقم می‌زند که با حمایت و تشویق مردم روبه‌رو می‌شود.
آذین تصریح می‌کند: در جای جای تاریخ غنی ایران و در دوران‌های مختلف، به موازات وجود دزدان و خلاف‌کاران و ستمگران، پیوسته افراد و گروه‌هایی هم بوده‌اند که با پایبندی و وفاداری به مسائل اعتقادی و ایمانی و انسانی، به یاری مظلومان و بی‌گناهان آمده و مردانه و جوانمردانه با بدکاران و فاسدان مبارزه کرده‌اند. پوریای ولی و یعقوب لیث از مشهورترین، خوشنام‌ترین و سربلندترین شخصیت‌های تاریخ ایران‌زمین هستند که مهرورزی‌ها و جوانمردی‌ها، پهلوانی‌ها و دلاوری‌های آنها و یاران قهرمان عیارشان، زبانزد تاریخ ایران و جهان است و حکایت‌های بسیار از ایثارهایشان در دل مردم و تاریخ ثبت شده است. «مهیار عیار» از نسل عیاران است که داستان مهربانی‌ها و مردانگی‌ها و خدماتش در قالب یک فیلم‌نامه خوب با شخصیت‌های باورپذیر و رخداد‌های آشنا و ملموس اجتماعی به قلم محمدرضا محمدی نیکو نگارش یافته و کارگردان بااستعداد تلویزیون، سیدجمال سیدحاتمی‌که در کارنامه هنری خود، فیلم سینمایی «لاک قرمز» و سریال‌های «محکومین»، «مستوران» و… را دارد، آن را به مجموعه‌ای دیدنی تبدیل کرده است؛ سریالی که این شب‌ها مخاطبان زیادی را در شبکه سه سیما با خود همراه کرده است.
این منتقد ادامه می‌دهد: در این همراهی و موفقیت که با حسن نظر و رضایت مخاطبان همگام است، هنرمندانی، چون کامران تفتی، متین ستوده، بهنام تشکر، سیامک صفری، آشا محرابی، محمود جعفری و جواد انصافی نقش‌های مهمی دارند و صدای محمد معتمدی بر امتیاز‌های «مهیار عیار» افزوده است.
آذین در پایان تاکید می‌کند: سریال خوب و جذاب «مهیار عیار» در کارنامه هنری سازندگان آن و بهروز مفید در مقام تهیه‌کننده این سریال و رسانه ملی نمره قبولی نشانده است.