چرا شهید بهشتی حزب را «معبد» خود خواند؟
اهتمام شهید بهشتی به مسئلۀ حزب تا جایی است که حزب را «معبد» خود خوانده است؛ بنابراین مسئلۀ تحزب در اندیشۀ شهید بهشتی فقط یک ایده آرمانی نیست.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب «حکمرانی حزبی از دیدگاه شهید آیت‌الله دکتر بهشتی» از جمله سلسله آثار نشر معارف به‌منظور معرفی شهید آیت‌الله بهشتی به نسل جوان است که به قلم محمدمهدی رفیعی نوشته و منتشر شده است.
نویسنده که پیش از این دیگر آثاری را نیز با محوریت آرا و اندیشه‌های شهید بهشتی مانند منتشر کرده بود، «انسان از منظر قرآن» با رویکرد بررسی انسان‌شناسی شهید بهشتی، «انک مسئول؛ با نگاهی به انسان‌شناسی سیاسی شهید بهشتی» و «سیاست بهشتی» را با محوریت اندیشه سیاسی شهید بهشتی منتشر کرده بود، در کتاب جدید خود تلاش کرده است با مرور آثار به‌جای‌مانده از شهید بهشتی، نقش احزاب در نظام سیاسی اسلام را ترسیم کرده و ضرورت و مشروعیت آن را مورد بررسی قرار دهد و بدین واسطه نقش مردم در حکمرانی را نشان دهد. کتاب «حکمرانی حزبی» از دو بخش اندیشه و سیره حزبی شهید بهشتی تشکیل شده و میان این دو ساحت شخصیت آیت‌الله بهشتی مقایسه و تطبیق می‌کند.
شهید آیت‌الله بهشتی، به‌عنوان یکی از نظریه‌پردازان نظام «امت و امامت»، بر این باور است که تحزب و حکمرانی حزبی از لوازم سیاست‌ورزی در دنیای معاصر است. وی با استناد به حکم عقل و عدم تنافی آن با آموزه‌های اسلامی تأکید دارد که حکمرانی صحیح جز از مسیر تحزب (حزب خوب) نمی‌گذرد و حکمرانی در این زمان، جز از این طریق میسر نیست.
شاید آیت‌الله بهشتی نخستین فقیهی باشد که به این صورت، بحثِ تحزب را در اندیشۀ سیاسی اسلام مطرح کرده است و از همین رو، برخی از محققان، او را «نماد حزب‌گرایی در اسلام معاصر» و «سیاست‌مدار حزب‌اندیش» خوانده‌اند. علاوه بر این، شهید بهشتی سال‌ها تجربۀ کارِ تشکیلاتی دارد و از سال‌های پیش از پیروزی انقلاب و حضور در شورای فقاهتی هیئت‌های مؤتلفه تا پس از تشکیلِ نظام جمهوری اسلامی، کارنامۀ درخور و ممتازی در این زمینه دارد.
وی از زمان تأسیس «حزب جمهوری اسلامی» در بهمن‌ماه1357 تا شهادتش در دفتر این حزب در تیرماه1360، دبیرکل آن بوده‌است و از پیگیری‌های او برای تأسیس این حزب گرفته تا کنشگری‌های سیاسی وی در مدتی که سمت حزبی داشته، همگی بیان‌کننده اهتمام شهید بهشتی به مسئلۀ حزب است، تا جایی که حزب را «معبد» خود خوانده است؛ بنابراین مسئلۀ تحزب در اندیشۀ شهید بهشتی فقط یک ایده آرمانی نیست؛ بلکه این دیدگاه را در ابعادی محدود، شهید بهشتی و هم‌فکران او اجرایی کرده‌اند و حتی این تشکّل از نگاه شهید بهشتی موفق به «شکستنِ این طلسمِ شوم [شد] که مسلمان‌ها قادر به برپایی تشکیلاتِ حزبیِ اجتماعیِ سیاسیِ اسلامیِ برخاسته از توده مردم آن هم با شرکتِ فعالِ روحانیت نیستند».
امروزه که بحث حکمرانی اسلامی در ادامۀ آثار و برکات انقلاب اسلامی مطرح است و چالش‌های متعدد عرصۀ اجرا و میدان عمل اندیشمندان و متفکران را به‌سوی طراحیِ حکمرانیِ مطلوب می‌کشاند، بازخوانیِ مبانی، راهبردها و برنامه‌های راهبران نظام جمهوری اسلامی بسیار ضروری است. جایگاه شهید بهشتی در میانِ اندیشمندان انقلاب اسلامی و موقعیتِ حزب در اندیشۀ ایشان نیز ضرورت و اهمیتِ واکاویِ «حزب و حکمرانی حزبی در اندیشۀ آیت‌الله بهشتی» را نمایان می‌کند.
از نظر رحیمی، مؤلف اثر، در آثار موجود، اندیشه‌ورزی‌ها و دیدگاه‌های شهید بهشتی دربارﮤ حزب به‌صورتی منسجم و منظم تدوین نشده و به‌صورت مجموعۀ نوشتارها و گفتارهای پراکنده به‌جای مانده است که اولاً نیاز به تنظیم و گردآوری دارد، و ثانیاً نیازمندِ تحلیل و ارائۀ نظامی روشن از ایدﮤ حکمرانی حزبی و تشکیلاتی شهید بهشتی است. هرچند نوشتارهایی دراین‌باره گردآوری یا تألیف شده، اما در هیچ‌یک حزب به‌مثابۀ «تشکل سیاسی» (درمقابلِ مطلقِ تشکّل) و به‌صورت نظریه‌ای اسلامی و جامع بررسی نشده‌است. پس رسالتِ این پژوهش «بررسی نقش احزاب و تشکل‌های سیاسی در نظام امت و امامت در نگاه شهید بهشتی» خواهد بود.
به گفته نویسنده؛ در این پژوهش، پس از گردآوری مباحث شهید بهشتی در حوزه‌های مرتبط با حزب و تشکل سیاسی، از مجموعۀ گفتارها و نوشتارهای به‌جای‌مانده از این متفکر داه‌هایی به دست آمد که آن‌ها را طبقه‌بندی و سپس تحلیل و تبیین کرده‌ایم. از آنجایی که برای تبیین مسئله گاهی اشاره به آرای اندیشمندانِ سیاسی و مباحثِ مرسوم در علوم سیاسی سودمند و بلکه ضروری بوده است، در موارد لازم و به‌عنوان مقدمه، اشاراتی نیز به این آرا و مباحث کرده‌ایم؛ بنابراین چون اینجا هدف بر تطبیق اندیشه‌ها نبوده، استفاده از دیدگاه‌های دانشمندان علوم سیاسی در حد ممکن، و فقط برای تبیین بهتر اندیشۀ شهید بهشتی بوده‌است. علت این بهره‌مندیِ حداقلی نیز حفظِ اصالتِ نگرشِ شهید بهشتی و نظریۀ حزبی او به‌عنوان یک نظریۀ بازسازی‌شده در بسترِ فرهنگ و نظام اسلامی است.
«حکمرانی حزبی» از دو بخش و هر بخش از چند زیربخش تشکیل شده است. بخش اول «حزب و سیاست‌ورزی متشکل در اندیشۀ شهید بهشتی» نام دارد و دارای این زیربخش‌هاست: مفاهیم (چیستی حزب و حکمرانی حزبی)، انواع حزب و تشکل سیاسی مطلوب، ضرورت و مبانی تشکل سیاسی در جامعۀ اسلامی، کارکردها و آسیب‌های سیاست‌ورزی تشکلی، و موقعیت حزب در نظام حکمرانی اسلامی. بخش دوم نیز دربارﮤ «زیست حزبی و تشکلی در تجربۀ شهید بهشتی» است و تجربۀ حزب جمهوری اسلامی (تاریخچۀ حزب، اهداف و مواضع حزب، فعالیت‌ها و موضع آیت‌الله بهشتی در قبال دیگر احزاب، انفجار دفتر مرکزی، تعطیلی حزب) را دربر می‌گیرد.
زمینه اصلی نگارش کتاب «حکمرانی حزبی»به قلم نویسنده است، اما سعی بر آن بوده که دست‌کم از عباراتِ شهید بهشتی و نیز نقل‌قول مستقیم استفاده شود تا مخاطب، هم با متنِ عباراتِ این متفکرِ شهید و جذابیت آن‌ها مواجه و هم اعتبار استنادات و گزاره‌های نویسنده نمایان شود.
چرا باید کتاب «حکمرانی حزبی» را خواند؟
کتاب از چند منظر برای مخاطب جذابیت دارد و می‌تواند الهام‌بخش و پاسخ‌دهنده به پرسش‌های ذهنی او باشد. به طور خلاصه می‌توان گفت:
1. شناخت نقش احزاب در حکمرانی اسلامی: کتاب به شما کمک می‌کند تا جایگاه و نقش احزاب را در نظام سیاسی اسلامی درک کنید.
2. شناخت نقش مردم در حکمرانی و نظام سیاسی اسلام: این کتاب جایگاه مردم در نظام سیاسی اسلام و نقش پررنگ آنان را در حکمرانی نشان می‌دهد.
3. آشنایی با اندیشه‌های شهید بهشتی: اگر به شناخت عمیق‌تر از دیدگاه‌های این متفکر بزرگ انقلاب علاقه دارید، این کتاب منبعی ارزشمند است.
4. کاربرد در طراحی نظام حکمرانی: برای پژوهشگران و مدیران سیاسی که به دنبال الهام‌گیری از مدل‌های اسلامی برای حکمرانی هستند، این اثر بسیار مفید است.
5. شناخت آسیب‌ها و کارکدهای تشکل‌های سیاسی: برای کسانی که به دنبال شناخت بهتر زوایای یک تشکل سیاسی – اجتماعی هستند، این کتاب راهنمای خوبی برای درک بهتر موقعیت این گونه تشکل‌ها در نظام است.
6. آشنایی با متدولوژی سیاسی شهید بهشتی: به پژوهشگران نشان می‌دهد شهید بهشتی چگونه از عقل و وحی در کنار هم برای ترسیم نظام حکمرانی بهره میبرد.
7. شناخت تاریخ حزب جمهوری اسلامی: کتاب تصویری جامع از شکل‌گیری، فعالیت‌ها و چالش‌های این حزب و همچنین تحلیلی از علت تعطیلی آن ارائه می‌دهد.
انتهای پیام/