کتاب «بازی‌سازی تاریخ»؛ رویکردی جدید به آموزش علوم اجتماعی
به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «بازی‌سازی تاریخ» نوشته محمدرضا گیاه‌پور با ارائه یک رویکرد مناسب، به بررسی نقش بازی‌ها در آموزش علوم اجتماعی می‌پردازد. این کتاب نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با استفاده از تکنیک‌های بازی‌سازی، یادگیری تاریخ را برای دانش‌آموزان جذاب‌تر، عمیق‌تر و به‌یادماندنی‌تر کرد و انگیزه‌ای نو برای درک وقایع تاریخی ایجاد کرد.
کتاب بازی‌سازی تاریخ یک رویکرد جدید به آموزش علوم اجتماعی به بررسی نقش بازی‌ها در آموزش تاریخ می‌پردازد و فواید استفاده از تکنیک‌های بازی‌سازی را برای یادگیری بهتر معرفی می‌کند. این کتاب بر اهمیت ایجاد انگیزه و تعامل در کلاس‌ها تأکید دارد و نشان می‌دهد که چگونه بازی‌ها می‌توانند به ابزارهایی مؤثر برای درک عمیق‌تر وقایع تاریخی تبدیل شوند.
محمدرضا گیاه‌پور نویسنده کتاب «بازی‌سازی تاریخ» با ارائه مثال‌های عملی و متدهایی نوین، به معلمان کمک می‌کند تا رویکردهای جذاب و سرگرم‌کننده‌ای برای تدریس تاریخ ایجاد کنند.
نویسنده در این کتاب به تأثیرات اجتماعی و عاطفی بازی‌ها در یادگیری اشاره و بر لزوم ایجاد فضایی خلاقانه برای آموزش تاریخ تأکید می‌کند. این کتاب پاییز سال ۱۴۰۳ توسط نشر مسیر (مؤسسه انتشارات در مسیرآفتاب) و با همکاری مؤسسه مطالعات امامیه به چاپ رسید. به همین بهانه با محمدرضا گیاه‌پور نویسنده این کتاب به گفت و گو نشسته ایم.
مشروح این گفتگو در ادامه می‌آید؛
* هدف شما از ترکیب مفهوم بازی‌سازی با تاریخ در این کتاب چیست؟ چه چیزی الهام‌بخش شما بوده است؟
متأسفانه ما در آموزش علوم اجتماعی و تاریخ در کشورمان با ضعف‌هایی مواجه هستیم. این ضعف‌ها باعث شده تا دانش‌آموزان نتوانند با کتاب‌های درسی ارتباط برقرار کنند. در نتیجه، هنگام تصمیم‌گیری برای ورود به رشته انسانی در دبیرستان، دیدگاه منفی پیدا می‌کنند و تصورشان این است که محتوای این رشته صرفاً حفظ‌کردنی است. این مسئله باعث می‌شود که علوم انسانی در ایران ورودی‌های بالقوه قوی خود را از دست بدهد.
نکته اینجاست که بسیاری گمان می‌کنند تاریخ مجموعه‌ای از اسامی، وقایع و تاریخ‌ها است که باید حفظ شوند، در حالی که این دیدگاه نشان می‌دهد ما به طور جدی به فرایند آموزشی فکر نکرده‌ایم. با بررسی تجربیات خود و مشورت با پژوهشگران و معلمان علوم اجتماعی، به این نتیجه رسیدم که می‌توان روشی جدید پیشنهاد کرد که ضمن علمی بودن، جذابیت و درگیری ذهنی دانش‌آموزان را نیز افزایش دهد.
* چه شد که به این نتیجه رسیدید تا کتاب «بازی‌سازی تاریخ» را بنویسید.
کلاس فوق برنامه «کارآگاه تاریخ» ایده‌ای برای نوشتن این کتاب شد.
* لطفاً درباره «کارآگاه تاریخ» و ایده‌های اصلی آن توضیح دهید.
کلاسی که ما طراحی کردیم و در دبیرستان نیک‌پرور (وابسته به مؤسسه فرهنگی علوی) اجرا شد، یک کلاس فوق‌برنامه به نام «کارآگاه تاریخ» بود. در این کلاس، دانش‌آموزان مانند یک کارآگاه، سناریوهای تاریخی مشابه پرونده‌های واقعی را بررسی می‌کردند. این پرونده‌ها شامل مسائلی بودند که پژوهشگران علوم اجتماعی قبلاً در مقالات یا کتاب‌های مختلف به آن‌ها پاسخ داده‌اند.
دانش‌آموزان در گروه‌های سه یا چهار نفره با بررسی منابع مختلف، تلاش می‌کردند پاسخ‌های صحیح را بیابند. منطق و متدولوژی نویسندگان مقالات نیز در اختیار آن‌ها قرار می‌گرفت تا بتوانند از روش علمی استفاده کنند. این فعالیت موجب می‌شد که یادگیری تاریخ نه‌تنها عمیق‌تر بلکه جذاب‌تر شود.
* چرا شما بر استفاده از فرهنگ مادی در آموزش تاریخ تأکید دارید؟ چه چیزی در فرهنگ مادی وجود دارد که منابع مکتوب ندارند؟
فرهنگ مادی، به عنوان یک منبع تاریخی، نسبت به منابع مکتوب مزیتی مهم دارد؛ تحریف‌ناپذیری. گرچه محدودیت‌هایی نیز دارد، اما برخلاف نسخه‌های خطی که ممکن است در طی نسخه‌برداری‌های مکرر دچار تغییر شوند، آثار مادی مانند کتیبه‌ها، سکه‌ها و سنگ‌نوشته‌ها معمولاً بدون تغییر باقی می‌مانند. از نظر آموزشی، حتی اگر فرهنگ مادی به صورت فیزیکی در کلاس ارائه نشود و صرفاً تصاویر آن نمایش داده شود، باز هم به دلیل ملموس بودن، می‌تواند مطالعه تاریخ را برایشان جذاب‌تر نماید. در کتاب‌های اجتماعی فعلی هم از فرهنگ مادی مصادیق وجود دارد.
* چه پتانسیلی در بازی‌های ویدیویی وجود دارد که در کتاب به آن اشاره کرده‌اید؟ معلمان باید به چه نکاتی توجه کنند؟
در یکی از فصول کتاب، مقاله‌ای از آقای امیرحسین باقری درباره بازی‌های ویدیویی آورده‌ایم. بازی‌هایی مانند Assassin’s Creed که در بسترهای تاریخی اتفاق می‌افتند، می‌توانند تجربه تاریخی را برای بازیکنان به شیوه‌ای جذاب و تعاملی ارائه دهند. هنگامی که فردی در یک بازی ویدیویی جریان انقلاب فرانسه یا یونان باستان را تجربه می‌کند و با شخصیت‌های تاریخی تعامل دارد، در واقع به‌طور ناخودآگاه درگیر فرایند یادگیری می‌شود.
معلمان باید توجه داشته باشند که بازی‌های ویدیویی، با توجه به محبوبیتشان در میان نوجوانان، ابزاری قوی برای آموزش غیرمستقیم تاریخ هستند و دیدگاه‌های دانش‌آموزان را شکل می‌دهند.
* رویکرد کلی شما در آموزش تاریخ چیست؟
ما تلاش کردیم فرایندی که برای یک پژوهشگر علوم اجتماعی جذاب است، برای دانش‌آموزان نیز بازسازی کنیم. در «کارآگاه تاریخ»، این فرایند، فرایند «کشف» بود. متأسفانه، کتاب‌های درسی کنونی علی‌رغم محتوای غنی، این فرایند را در خود ندارند. ما می‌خواستیم همان‌طور که آزمایش‌های علمی در آزمایشگاه برای دانش‌آموزان جذاب است، تاریخ را نیز به‌گونه‌ای ارائه دهیم که فرایند کشف و تحقیق در آن بازسازی شود.
* چرا در کتاب به تاریخ پیشاصفوی و تشیع تأکید شده است؟
یکی از حوزه‌هایی که دستخوش اشتباهات تاریخی شده، تاریخ تشیع پیشاصفوی در ایران است. با مطالعه فرهنگ مادی، این ابهامات اصلاح می‌شوند. بررسی آثار تاریخی مانند سکه‌ها، کتیبه‌ها و ابزارهای شخصی نشان می‌دهد که از قرن دوم هجری به بعد تا آستانه صفویه، شواهد زیادی از اعتقادات شیعی در ایران وجود داشته است. ما از این بستر استفاده کردیم و معماهای تاریخی را بر اساس آن طراحی کرده‌ایم.
* در بخشی از این کتاب درباره «اتاق فرار راز ایران» آمده است.قدری این باره برای‌مان توضیح دهید.
«اتاق فرار راز ایران» نتیجه تلاش چند معلم در مدرسه نیکان بود. آقای سید محمد بنایی که مقاله‌ای علمی درباره استفاده از بازی در آموزش نوشته‌اند که در همین کتاب چاپ شد، نقش مهمی در این پروژه داشتند. همچنین آقای محمدصادق ترابی یادداشتی نوشتند که در کتاب آمده است.در این اتاق فرار، فرآیند «کارآگاه تاریخ» در قالب یک بازی تعاملی بازآفرینی شده است. شرکت‌کنندگان با حل معماهای مرتبط با استان‌های مختلف ایران، در نهایت به درک بهتری از تاریخ تشیع در ایران و قهرمانان ملی کشورمان مانند امیرالمؤمنین علی (ع) می‌رسند. جریان و گزارش این اتاق فرار در کتاب آمده است.
* روش آموزشی این کتاب چگونه به تقویت تفکر انتقادی کمک می‌کند؟
آموزش روش‌شناسی تاریخی به دانش‌آموزان، آن‌ها را به تفکر انتقادی تشویق می‌کند. یکی از مشکلاتی که در فضای مجازی مشاهده می‌کنیم، پذیرش بی‌چون‌وچرای اطلاعات نادرست است. ما در کلاس‌های خود تلاش کردیم دانش‌آموزان را به پرسیدن سؤال، بررسی اسناد و مدارک، و تحلیل داده‌ها تشویق کنیم.
* امید شما برای آینده آموزش تاریخ چیست؟
امیدواریم که تمام تاریخ ایران، به‌ویژه در دوره‌های کمتر شناخته‌شده، به مجموعه‌ای از بازی‌های جذاب برای نوجوانان تبدیل شود. به این ترتیب، دانش‌آموزان در حین بازی کردن، تاریخ و هویت خود را خواهند آموخت. این کتاب برای معلمان علوم اجتماعی و تاریخ، علاقه‌مندان به علوم انسانی، و پژوهشگران حوزه تاریخ و علوم اجتماعی توصیه می‌شود. امیدوارم که این کتاب بتواند در ارتقای آموزش تاریخ در کشور مفید واقع شود.