ایران یا عربستان؟ نبرد علمی منطقه در هوش مصنوعی
ایران و عربستان در رقابتی تنگاتنگ، جایگاه علمی یکدیگر را در هوش مصنوعی منطقه به چالش می‌کشند. ایران در حوزه تولید مقالات تا سال ۲۰۲۱ از کشورهای منطقه بالاتر بود اما در دو سال اخیر عربستان از ایران پیشی گرفته و در رتبه اول منطقه قرار گرفته است!
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، گزارش شاخص هوش مصنوعی ایران 1403 (Iran AI Index 2024) بـا همکاری مرکز استراتژی و تحول هوش مصنوعی شریف و آزمایشگاه سیاستی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، با حمایت ستاد اقتصاد دیجیتـال معاونت علمی و با هدایت اساتیدی از دانشکده‌های مختلف مدیریت و اقتصاد، مهندسی کامپیوتر و برق با رویکردی جامع، میان‌رشته‌ای و چندوجهی به بررسی وضعیت هوش مصنوعی در ایران می‌پردازد.
فصل اول این گزارش با عنوان “توسعه دانش” به مباحث کلیدی همچون تعداد مقالات هوش مصنوعی به تفکیک کشور، کیفیت مقالات هوش مصنوعی به تفکیک کشور ، گواهی پتنت‌های هوش مصنوعی توسط مالکین، گواهی پتنت‌های هوش مصنوعی توسط مخترعین و همکاری‌های بین‌المللی در انتشارات علمی هوش مصنوعی می‌پردازد.
در این گزارش به بررسی وضعیت ایران در حوزه هوش مصنوعی در مقایسه با تعدادی از کشورهای پیشروی منطقه می‌پردازیم.
تعداد مقالات هوش مصنوعی به تفکیک کشور
تحلیل وضعیت ایران:
1. جایگاه برتر ایران در کل دوره:
ایران در بازه زمانی 2010 تا 2023، تقریباً بالاترین سهم از مقالات علمی هوش مصنوعی در منطقه را داشته است. این نشان‌دهنده جایگاه پیشرو ایران در حوزه تحقیق و توسعه مرتبط با هوش مصنوعی در منطقه است.
2. روند ایران در بازه زمانی:
- در سال 2010، سهم ایران 4.7 درصد از کل مقالات منطقه بوده است.
- از سال 2010 تا 2013، روند سهم ایران به‌صورت افزایشی است و در سال 2013 به 7 درصد می‌رسد.
- بین سال‌های 2015 تا 2021، سهم ایران نوساناتی را تجربه کرده اما بالاتر از سایر کشورهای منطقه باقی مانده است.
- در سال‌های اخیر (2020 تا 2023)، سهم ایران کاهش یافته و به رتبه دوم بعد از عربستان سعودی رفته است که نشان‌دهنده تلاش‌های زیاد عربستان در سال‌های اخیر است.
3. مقایسه با سایر کشورها:
رژیم صهیونیستی: این کشور از سال 2010 تا 2023 روند ثابتی را تجربه کرده و سهم آن زیر 1 درصد بوده است و در مقایسه با سایر کشورها جزو ضعیف‌ترین‌ها است.
ترکیه: ترکیه در سال 2010 سهم 3.5 درصد داشته که تا سال 2023 یک روند نسبتاً نزولی را طی کرده است و رتبه آن همیشه از ایران پایین تر بوده است.
عربستان: این کشور روند کاملاً صعودی را طی کرده و سهم آن از 0.5 درصد در سال 2010 به 3.5 درصد در سال 2023 رسید که بالاتر از ایران و سایر کشورها هست.
ایران همواره بالاترین سهم از مقالات هوش مصنوعی را داشته اما در چند سال اخیر، جای خود را به عربستان سعودی داده است!
کیفیت مقالات هوش مصنوعی به تفکیک کشور
این نمودارها سهم کشورهای منطقه از مقالات هوش مصنوعی با تأثیر بالا (درصد از کل مقالات هر کشور) در بازه زمانی 2010 تا 2023 را نشان می‌دهد. دو نوع متفاوت از مقالات با تأثیر بالا در این دو نمودار ارائه شده است:
محور ایران و مقایسه با سایر کشورها:
1. وضعیت ایران در نوع اول (نمودار سمت چپ):
روند کلی: سهم ایران از مقالات تأثیرگذار در نوع اول به‌طور کلی روندی نسبتاً ثابت و نزدیک به سایر کشورهای پیشرو منطقه مانند ترکیه و رژیم صهیونیستی داشته است. درصد سهم ایران از مقالات در بازه 2010 تا 2023 بین حدود 29.5 تا 32 درصد نوسان داشته است.
2. وضعیت ایران در نوع دوم (نمودار سمت راست):
روند کلی: سهم ایران از مقالات تأثیرگذار در نوع دوم از 7.1 درصد در سال 2010 به 3.2 درصد در سال 2023 رسیده است.
ایران تا سال 2021 رتبه اول را داشته است که از این سال به بعد، جای خود را به عربستان سعودی داده است.
گواهی پتنت‌های هوش مصنوعی توسط مالکین
ایران
- درصد پتنت‌های ثبت‌شده توسط ایران از سال 2010 تقریباً نزدیک به صفر بوده است و در طول این سال‌ها تغییرات چشمگیری نداشته است.
- با وجود رشد بسیار اندک در سال‌های اخیر، ایران همچنان سهم قابل‌توجهی در ثبت پتنت‌های هوش مصنوعی نسبت به کشورهای دیگر منطقه ندارد.
- این نشان می‌دهد که ایران در حوزه ثبت گواهی پتنت‌های مرتبط با هوش مصنوعی، نسبت به کشورهای دیگر، به‌ویژه رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی، عقب است!
رژیم صهیونیستی
در این نمودار، رژیم صهیونیستی بیشترین سهم را در ثبت پتنت‌های هوش مصنوعی در منطقه دارد. در سال 2013 این سهم به اوج خود (1.2 درصد از کل پتنت‌ها) رسید.
این رژیم اگرچه در سال‌های بعد سهم آن کاهش یافته، اما همچنان برتری خود را نسبت به سایر کشورها حفظ کرده است.
عربستان سعودی
عربستان سعودی رشد تدریجی در ثبت پتنت‌های هوش مصنوعی نشان داده است. این کشور از سال 2019 تا 2023 روند صعودی داشته و اکنون در جایگاه دوم پس از رژیم صهیونیستی قرار دارد.
ترکیه و امارات متحده عربی
هر دو کشور ترکیه و امارات در این بازه زمانی سهم بسیار کمی در ثبت پتنت‌های هوش مصنوعی داشته‌اند که مشابه ایران است. تغییرات خاصی در روند ثبت پتنت‌ها توسط این کشورها مشاهده نمی‌شود.
ایران در مقایسه با کشورهای دیگر منطقه، عملکرد ضعیفی در ثبت پتنت‌های هوش مصنوعی داشته است. رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی شاید به دلیل برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند در این حوزه، سهم بیشتری دارند.
برای رقابت با کشورهای منطقه، ایران نیازمند سیاست‌های حمایتی از پژوهشگران و تسهیل فرآیند ثبت پتنت‌ها است. همچنین، تمرکز بر توسعه فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی می‌تواند نقش مهمی در ارتقای جایگاه ایران ایفا کند.
گواهی پتنت‌های هوش مصنوعی توسط مخترعین
این نمودار نشان‌دهنده سهم ثبت پتنت‌های هوش مصنوعی (درصد از کل) توسط کشورهای منطقه در بازه زمانی 2010 تا 2023 است. محور عمودی درصد پتنت‌های ثبت‌شده از کل را نشان می‌دهد و محور افقی سال‌های مورد بررسی را شامل می‌شود. کشورهای ایران، امارات، ترکیه، عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی در این نمودار مقایسه شده‌اند.
وضعیت ایران
سهم ایران در سال 2010 تقریباً صفر بوده و این روند تا سال‌های بعد تقریباً بدون تغییر باقی مانده است.
از حوالی 2016 به بعد، تغییرات کوچکی در سهم ایران مشاهده می‌شود، اما این رشد بسیار کم و در مقایسه با سایر کشورها قابل‌توجه نیست.
در کل بازه زمانی، ایران در میان کشورهای منطقه یکی از پایین‌ترین سهم‌ها را در ثبت پتنت‌های مرتبط با هوش مصنوعی دارد. این نشان‌دهنده ضعف در تحقیق و توسعه و یا کمبود حمایت‌های لازم در این زمینه است.
رژیم صهیونیستی
این کشور در کل بازه زمانی بیشترین سهم ثبت پتنت‌ها را دارد.
روند صعودی تا 2015: سهم آن تا سال 2015 به اوج (1.6 درصد) رسیده و سپس کاهش نسبی را تجربه کرده است.
عربستان سعودی
رشد چشمگیر از 2018: عربستان از سال 2018 روند صعودی قابل‌توجهی را آغاز کرده و اکنون جایگاه دوم را در منطقه دارد.
ترکیه
این کشور از سال 2020 روند رو به رشدی را تجربه کرده است و از رقبای خود از جمله ایران و امارات پیشی گرفته است.
ایران در مقایسه با کشورهای منطقه، به‌ویژه رژیم صهیونیستی و عربستان، بسیار عقب است. روند ثبت پتنت‌ها در ایران نشان‌دهنده نبود حمایت کافی از مخترعان و پژوهشگران این حوزه است. درحالی‌که عربستان و رژیم صهیونیستی و ترکیه با سرمایه‌گذاری متمرکز در حال پیشرفت در این زمینه هستند، ایران نیازمند اصلاح زیرساخت‌ها، سیاست‌های حمایتی و افزایش سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی و ثبت پتنت است.
همکاری‌های بین‌المللی در انتشارات علمی هوش مصنوعی
این نمودار نشان‌دهنده تعداد همکاری‌های علمی بین‌المللی ایران با 10 کشوری است که بیشترین همکاری‌ها را در بازه زمانی 2010 تا 2023 داشته‌اند. محور اصلی تحلیل این است که چه کشورهایی بیشترین سهم را در تعاملات علمی با ایران داشته‌اند و این روابط چگونه در مقایسه با یکدیگر قرار گرفته‌اند.
رتبه‌بندی کشورها:
1. ایالات متحده با 2050 همکاری علمی در صدر قرار دارد.
کانادا با 1385 همکاری علمی در جایگاه دوم است و نشان از ارتباط قوی علمی با این کشور دارد.
کشورهای استرالیا (1113) و چین (1109) نزدیک به هم بوده و روابط علمی قابل‌توجهی با ایران داشته‌اند.
سایر کشورها از جمله مالزی (814)، انگلستان (778)، و آلمان (535) همکاری‌های کمتری داشته‌اند، اما همچنان در میان 10 کشور اول هستند.
2. ایران در مقایسه با سایر کشورها:
ایران با ایالات متحده بیشترین تعامل را داشته که شاید به دلیل حضور محققان ایرانی در این کشور باشد.
همکاری با کشورهای آسیایی مانند چین، مالزی و هند (566 همکاری) نیز نشان‌دهنده تمایل به گسترش روابط در شرق آسیاست.
کشورهای اروپایی مانند انگلستان و آلمان در مقایسه با کشورهای آمریکایی و آسیایی همکاری کمتری داشته‌اند.
3. توجه به تغییرات در طی زمان (2010 تا 2023):
داده‌ها بیانگر تجمع قابل‌توجه همکاری‌ها با کشورهای خاصی مانند ایالات متحده و کانادا است، اما از این نمودار مشخص نمی‌شود که آیا روند این همکاری‌ها رو به رشد بوده یا کاهش یافته است. تعاملات گسترده با چین نشان می‌دهد که ایران در بازه زمانی موردنظر، به سمت تقویت روابط با این کشور حرکت کرده است.
ایران با کشورهای متنوعی همکاری‌های علمی دارد و بالاترین تعاملات با ایالات متحده و کانادا نشان‌دهنده تأثیر حضور محققان ایرانی در این کشورهاست. همچنین تعاملات با کشورهای آسیایی مانند چین و مالزی نشان‌دهنده تلاش برای تقویت روابط منطقه‌ای است. این داده‌ها می‌توانند به سیاست‌گذاران کمک کنند تا روابط علمی خود را براساس استراتژی‌های بین‌المللی بهینه‌سازی کنند.
انتهای پیام/