خشکی جزیره‌وار در سد زاینده‌رود پدیدار شد
دومینوی خشکیدگی از تالاب گاوخونی در پایاب حوضه آبریز زاینده‌رود به سراب و سرچشمه‌ها رسیده است و لکه‌های خشکی جزیره‌وار در سد زاینده‌رود نمایان شدند.
سد زاینده‌رود از سمت ایستگاه آبخیزداری آن، به خشکی رسیده و به دلیل کاهش سطح آب، مراتع و روستاهایی که از سال ۱۳۴۹ در زمان آبگیری این سد به زیر آب رفته بودند، سر از آب بیرون آوردند.
به گزارش تابناک به نقل از مهر؛ این در حالی است که به دلیل کاهش بی سابقه سطح آب، روز یکشنبه هفتم بهمن‌ماه نیروگاه برق آبی سد تنظیمی زاینده‌رود از مدار خارج شد.
بنا بر آخرین آمار در حال حاضر ۱۵۱ میلیون مترمکعب آب در مخزن سد زاینده‌رود مانده است در حالی که در مدت مشابه سال گذشته حجم آب سد ۲۷۲ میلیون مترمکعب بود. در شرایطی که بارش‌های امسال در سرشاخه‌های رودخانه زاینده‌رود کاهش یافته، هم اینک میزان آب ورودی به سد به ۹ مترمکعب بر ثانیه و خروجی از آن ۱۴ مترمکعب بر ثانیه است.
کاهش ۸۰ درصدی ارتفاع برف در سرچشمه زاینده‌رود
اگرچه ۵۴ سال پیش سد زاینده‌رود با ظرفیت یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب با هدف تأمین آب آشامیدنی، محیط‌زیست، کشاورزی و صنعت در منطقه مرکزی ایران به بهره‌برداری رسید اما طی سه دهه اخیر افزایش مصارف، طرح‌های توسعه‌ای و برداشت‌های غیرمجاز سبب کاهش آورد رودخانه به پایین‌دست حوضه شده و امسال به دلیل کاهش بارندگی، دومینوی خشکیدگی زاینده‌رود به یکی از بزرگترین سدهای ایران رسیده است.
داده‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور نشان می‌دهد که با گذشت چهار ماه از سال آبی ۱۴۰۳- ۱۴۰۴، ارتفاع برف در کوهرنگ از توابع استان چهارمحال و بختیاری که سرشاخه اصلی دو حوضه بزرگ زاینده‌رود و کارون است تا یکم بهمن ماه ۱۶ سانتیمتر اندازه‌گیری شده است در حالی که هر سال در مدت مشابه تا این تاریخ ارتفاع و پوشش برف به بیش از ۸۰ سانتیمتر می‌رسید. بنا بر آمار موجود، امسال ارتفاع برف در سرشاخه اصلی حوضه آبریز زاینده‌رود بیش از ۸۰ درصد کمتر از میانگین بلند مدت این ایستگاه است و این شرایط در حالی است که ارتفاع برف این ایستگاه یکم بهمن ماه سال گذشته ۹۰ سانتیمتر بوده است.
سرشاخه حوضه‌های زاینده‌رود و کارون ۱۰۰ درصد درگیر خشکسالی
در همین ارتباط معصومه نوروزی مدیرکل هواشناسی استان چهارمحال و بختیاری می‌گوید: شهرستان کوهرنگ که سرشاخه ۲ رودخانه بزرگ کارون و زاینده‌رود است و تأمین منابع آب در استان‌های پایین‌دست نظیر اصفهان و خوزستان به بارش‌های این منطقه وابستگی شدیدی دارد، ۱۰۰ درصد مساحت آن درگیر خشکسالی است.
وی در عین حال می‌افزاید: الگوهای هواشناسی بارش‌ها را تا پایان ۱۴۰۳ کمتر از نرمال نشان می‌دهد، اگرچه انتظار داریم که تا نیمه اول بهمن ماه مقداری شرایط بارشی بهتر شود و بر اساس آخرین برآوردها الگوهای بارشی برای بهار بارندگی‌ها را نرمال نشان می‌دهند.
کاهش بارندگی نه تنها در کوهرنگ سرچشمه اصلی حوضه زاینده‌رود بلکه در دیگر سرشاخه‌ها از جمله حوضه پلاسجان و در مناطق غرب و شمال غرب استان اصفهان نیز نسبت به دوره بلندمدت تا حدود ۷۰ درصد بارش‌ها کمتر شده است.
زاینده‌رود رو به احتضار، کشت کشاورز اصفهانی بی ثمر
سد زاینده‌رود اکنون در شرایطی رو به احتضار می‌رود که کشت پاییزه صدها کشاورز غرب و شرق اصفهان که عمده آن گندم بوده برای به ثمر نشستن نیازمند دومین نوبت آبیاری است در حالی که سطح زیر کشت اراضی شرق اصفهان به نصف کاهش یافته و کشاورزان در شرایطی مطالبه حقابه دارند که دیگر چاه‌های نیمه خشک آنان نیز جوابگوی تشنگی اراضی نیست.
اما دومینوی خشکیدگی حوضه زاینده‌رود پیش از آنکه گریبان اراضی کشاورزی حوضه را بگیرد، حقابه دار اصلی یعنی تالاب گاوخونی را به اغما فرو برد. تالابی که سال‌هاست سهم نیاز آبی آن در برنامه منابع و مصارف وزارت نیرو عملاً حذف شده است و جز پساب قطره‌چکانی از سمت تصفیه‌ها سهمی از حوضه زاینده‌رود ندارد.
ناقوس کم آبی در حوضه زاینده‌رود طی ماه‌های آینده
اما مصائب خشک شدن سد زاینده‌رود به نابودی یک زیست‌بوم تالابی و یا اراضی کشاورزی شرق اصفهان و تهدید شدن امنیت غذایی و یا سهم آب صنایع برای در مدار تولید ماندن ختم نمی‌شود؛ در حال حاضر عمده دغدغه‌ها تأمین آب شرب و بهداشت بیش از ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت مردم استان اصفهان و همچنین چهارمحال و بختیاری و یزد است.
مسئله حیاتی تأمین آب آشامیدنی مردم در ماه‌های آینده چالش اساسی مسئولان استان و کشور خواهد بود کمااینکه در حال حاضر نیز در برخی مناطق مسکونی شهر اصفهان، مردم از افت فشار گلایه می‌کنند زیرا به ویژه در آپارتمان‌ها طبقات دوم به بالا به لطف نصب پمپ بر شبکه، از آب شرب در ساختمان‌های خود برخوردار هستند و زمانی که برق قطع باشد یا فشار آب در شبکه سراسری کم، مردم از آب آشامیدنی محروم می‌مانند.
در همین ارتباط ناصر اکبری مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان با اشاره به کاهش چشم‌گیر منابع محلی تولید آب در سالیان گذشته می‌گوید: وظیفه سنگینی برای تأمین آب شرب پایدار در سال آینده بر دوش ما قرار دارد که باید با اقداماتی نظیر تغییر در نحوه توزیع و شیوه مصرف آب از این شرایط دشوار عبور کنیم.
وی با اشاره به اینکه بر اساس آمارهای هواشناسی در سال آبی جاری تاکنون کم‌ترین میزان بارش را در سطح کشور در ۵۰ سال گذشته شاهد بوده‌ایم، خاطرنشان می‌کند: این شرایط در مناطق کویری شرق استان بسیار دشوارتر است و در صدد هستیم با همیاری دستگاه‌های اجرایی و همراهی مردم، طرح‌های مؤثری به‌منظور تقویت آبرسانی در این مناطق اجرا کنیم.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان با بیان اینکه در حال حاضر تصفیه‌خانه آب اصفهان، آب مورد نیاز ساکنان ۶۰ شهر و ۳۸۰ روستای استان را تأمین می‌کند، می‌گوید: اوایل سال ۱۴۰۱ بخشی از فاز اضطراری سامانه دوم آبرسانی اصفهان بزرگ وارد مدار شد و امیدواریم با تکمیل این فاز، آبرسانی به مردم استان در سال آینده تقویت شود.
بنا بر این گزارش؛ امیدها به طرح دوم آبرسانی که سامانه پدافندی سامانه اول آبرسانی اصفهان بزرگ به شمار می‌رود در حالی است که تأمین آب از طریق این سامانه نیز درصورت ذخیره مناسب در سد زاینده‌رود امکان پذیر خواهد بود مگر اینکه تصمیماتی در خصوص نحوه اجرای طرح تأمین آب ماندگان گرفته شده باشد. طرح تأمین آب ماندگان بنا به وعده استاندار سابق اصفهان قرار بوده تا بهار ۱۴۰۴ وارد مدار بهره برداری شود.
با وجود این در شرایطی که دومینوی خشکیدگی نه تنها حوضه زاینده‌رود که سایر حوضه‌های آبریز کشور را درگیر کرده، این پرسش مطرح است که چرا برای استفاده از تجربیات علمی جهانی نظیر بارورسازی ابرها در مناطق و شرایط مستعد، در شرایطی کنونی برنامه‌ریزی نمی‌شود؟
اکنون نه تنها منابع آب سطحی بلکه سطح منابع زیرزمینی به شدت کاهش یافته و چاه‌های فلمن که زمانی تأمین کننده آب شرب اصفهان بودند، چندسالی است که خشک شدند و دیگر چاه‌های حفر شده در شهر نیز وضعیت مناسبی برای تأمین شرب ندارند.
ناقوس کم آبی اکنون به صدا در آمده و بی تردید در صورت تداوم روند کنونی بارش‌ها و خالی ماندن سد زاینده‌رود، تابستانی سخت در انتظار اصفهان و نواحی مرکزی ایران خواهد بود.