خطری بزرگتر از زلزله در کمین تهران/ فاجعه در راه است
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، روزنامه شرق در گزارشی درباره مهاجران غیرقانونی در شهر تهران نوشت:
یک زلزله بزرگ در تهران و ری مخاطرات شدیدی را برای همه ساکنان به همراه خواهد داشت، اما مهاجران ثبت‌نام‌نشده -که اغلب در شرایط نامطمئن زندگی می‌کنند- به دلیل زندگی حاشیه‌نشینی (قانونی، اقتصادی و اجتماعی) با آسیب‌پذیری‌های شدیدتری مواجه خواهند شد و انتظار می‌رود بر ریسک‌های جامعه میزبان نیز بیفزایند. بسیاری از مهاجران ثبت‌نشده در سکونتگاه‌های غیررسمی (مانند خانه‌های جمعی و مسکن‌های پرتراکم ضعیف) در حومه تهران یا در ری زندگی می‌کنند.
این بناها با قوانین ساختمانی مطابقت ندارند و به‌شدت مستعد فروپاشی هستند. ری و جنوب تهران در نزدیکی گسل‌های فعال قرار دارند و با توجه به تاریخچه زلزله‌ها، خطر لرزه‌ای درخور توجهی دارند. سکونتگاه‌های غیررسمی اغلب در این مناطق پرخطر جمع شده‌اند. تخمین تعداد مهاجران ثبت‌نشده در اطراف تهران، به دلیل ماهیت مخفیانه مهاجرت غیرقانونی و نبود آمار رسمی چالش‌برانگیز است.
بااین‌حال، داده‌های موجود می‌تواند تصویری کلی از میزان ریسک‌ها ارائه کند. ایران میزبان یکی از بزرگ‌ترین جمعیت پناهندگان جهان است که عمدتا از افغانستان و عراق هستند. طبق گزارش دولت و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، تا سال ۲۰۲۳، حدود ۸۰۰ هزار پناه‌جوی افغان در ایران ثبت شده است. بااین‌حال، تخمین زده می‌شود که افغان‌های فاقد مدرک در سراسر کشور بین ۱.۵ تا دو میلیون نفر باشند؛ هرچند این رقم به دلیل شرایط اقتصادی، درگیری‌ها در افغانستان و تغییر سیاست‌های ایران، در نوسان است.
بعضی برآوردها نیز از حضور بیش از ۴.۵ میلیون افغانستانی در ایران پس از سقوط رژیم جمهوری در آن کشور در سال ۲۰۲۱ خبر می‌دهد. تهران به عنوان پایتخت و قطب اقتصادی ایران، مهاجران زیادی را به خود جذب می‌کند. بخش درخور توجهی از مهاجران افغانستانی ثبت‌نام‌شده و ثبت‌نشده در تهران و پیرامون آن زندگی می‌کنند.
مهاجران غیرقانونی اغلب از کانال‌های رسمی اجتناب می‌کنند؛ زیرا از اخراج می‌ترسند. پویش‌های ساماندهی دوره‌ای دولت به طور موقت تعداد مهاجران -یا بخشی از آنها- را ارائه می‌دهد. تا زمستان ۱۴۰۳/ اوایل ۲۰۲۵ تخمین زده می‌شود حدود ۴.۵ تا پنج میلیون افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند. این تعداد شامل دسته‌های مختلفی مانند پناهندگان ثبت‌نام‌شده و افراد غیرقانونی می‌شود. ۷۵۰ هزار نفر دارنده کارت آمایش (پناهنده ثبت‌نام بلندمدت)، ۲۶۷ هزار نفر دارنده ویزا، ۳۶۰ هزار نفر با اجازه اقامت و تقریبا ۲.۶ میلیون نفر در یک پویش ثبت‌نام دولت ایران شرکت کردند. ایران میزبان تعداد زیادی از افغانستانی‌های بدون مدرک است و می‌توان استنباط کرد که بخش چشمگیری از جمعیت آنها غیرمجاز هستند.
مهاجران ثبت‌نشده با چالش‌های متعددی از جمله دسترسی محدود به خدمات، تبعیض و افزایش آسیب‌پذیری مواجه هستند. جمعیت مهاجران در پایان سال ۱۴۰۳ حدود یک میلیون نفر تخمین زده می‌شود که دست‌کم ۱۰ درصد از آنها مهاجران ثبت‌نشده هستند. از سوی دیگر حدود ۱۰ درصد دیگر از این جمعیت نیز از مهاجران ثبت‌شده هستند. شهر ری بخشی از ناحیه تهران بزرگ است و ترکیب جمعیتی متنوع و به دلیل مجاورت با تهران و محیط شهری آن دارای تعداد درخور توجهی مهاجر ثبت‌شده و غیرمجاز است. مناطق شهری مانند ری، مهاجرانی را که به دنبال فرصت‌های بهتری هستند، جذب می‌کنند.
تخمین تعداد مهاجران ثبت‌نشده در تهران از خدمات عمومی مانند آموزش، مراقبت‌های بهداشتی یا رفاه اجتماعی به دلیل فقدان داده‌های رسمی و سیاست‌های دسترسی متغیر برای جمعیت‌های غیرقانونی بسیار پیچیده است. در نطام سلامت و مراقبت‌های بهداشتی عمومی ایران، مهاجران بدون مدرک اغلب مراقبت‌های اضطراری دریافت می‌کنند؛ به آن معنی که بیمارستان‌ها به طور قانونی نمی‌توانند از درمان مهاجران اجتناب کنند. برای دسترسی به خدمات معمول (واکسیناسیون، مراقبت‌های مادر و کودک) برخی از سازمان‌های غیردولتی و کلینیک‌های دولتی مراقبت‌های خود را با احتیاط ارائه می‌کنند، اما ترس از اخراج یا موانع بوروکراتیک (مانند نداشتن شناسنامه) پذیرش را محدود می‌کند. در همه‌گیری کووید۱۹، ایران، افغانستانی‌های غیرقانونی را نیز در کمپین‌های واکسیناسیون خود گنجاند. دولت ایران به کودکان افغانستانی بدون مدرک اجازه می‌دهد در مدارس دولتی ثبت‌نام کنند، اما چالش‌ها همچنان ادامه دارد. البته برخی از مدارس گذرنامه یا مجوز اقامت می‌خواهند که بسیاری از مهاجران فاقد آن هستند. اگر کودکان و نوجوانان در سن تحصیل را ۲۵ درصد از جمعیت در نظر بگیریم و تعداد مهاجران افغانستانی ۴.۵ میلیون نفر در پایان سال ۱۴۰۳ باشند، یک میلیون‌و ۱۲۵ هزار کودک و نوجوان افغانستان در سن مدرسه در ایران وجود دارند. اگر جمعیت مهاجران در استان تهران را ۱۰درصد از کل مهاجران فرض کنیم، تعداد محصلان از مهاجران در سن مدرسه در استان تهران حدود ۱۱۰ هزار نفر و در صورتی که نیمی از آنها را در شهر ری و پیرامون آن در نظر بگیریم، حدود ۵۵ هزار کودک و نوجوان افغانستانی در سن مدرسه در محدوده شهر ری هستند.
البته تخمین زده می‌شود ۳۰ تا ۵۰ درصد از کودکان افغانستانی در ایران (مجاز و غیرقانونی) به مدرسه می‌روند. فقر، کار کودک و انگ اجتماعی به طور نامتناسبی بر دانش‌آموزان از جمعیت مهاجران غیرقانونی اثر می‌گذارد و ثبت‌نام مستمر آنها را کاهش می‌دهد. مهاجران غیرقانونی عموما از برنامه‌های مسکن یارانه‌ای، نقل‌وانتقالات نقدی یا برنامه‌های رفاهی حذف می‌شوند. در مورد آنها حقوق کار حداقل است و اشتغال غیررسمی نزد این گروه از مهاجران ریخت غالب اشتغال است. مهاجران غیرقانونی به ندرت دارای بیمه درمانی هستند که آنها را مجبور می‌کند به پرداخت‌های نقدی تکیه کنند یا به طور کلی از مراقبت اجتناب کنند. سامانه‌های آب و فاضلاب آسیب‌دیده در سکونتگاه‌های غیررسمی بالقوه، محل شیوع وبا، اسهال خونی یا بیماری‌های تنفسی است. بسیاری از مهاجران در کارهای موقت روزانه، ساخت‌وساز یا دست‌فروشی کار می‌کنند. این نوع مشاغل پس از هر نوع سانحه طبیعی مانند زلزله ناپدید می‌شوند. از سوی دیگر محل زیست مهاجران غیرقانونی با سیم‌کشی غیررسمی برق و اتصالات غیراستاندارد گاز در محله‌های فقیرنشین ریسک آتش‌سوزی را پس از زلزله افزایش می‌دهد. بعید است که مهاجران بدون مدرک در برنامه‌های آمادگی در برابر سوانح شرکت کنند.
از سوی دیگر یک چالش مهم آن است که سیاست‌های کاهش ریسک سوانح طبیعی به ندرت به جمعیت مهاجر می‌پردازد. به هر حال مهاجران ثبت‌شده و ثبت‌نشده در هنگام هر نوع سانحه و به‌ویژه هنگام زلزله‌های مهم، بخشی از جمعیت ساکن هستند و چالش‌های زندگی آنها خواسته و ناخواسته به زندگی ساکنان بومی هر منطقه مربوط است. مناسب آن است که دولت، شهرداری‌ها و شوراهای شهر و همچنین سازمان‌های مردم نهاد باید جوامع مهاجر را بدون در نظر گرفتن مجازبودن یا مجازنبودن آنها در برنامه‌های آمادگی در نظر بگیرند. از قبل از هر نوع زمین‌لرزه شدید باید مراکزی در نظر گرفته شوند تا مهاجران غیرقانونی بتوانند بدون ترس از اخراج به کمک‌ها دسترسی پیدا کنند. اطلاعات ایمنی در برابر زلزله را می‌توان با زبان‌های پشتو، دری و سایر زبان‌های مهاجران منتشر کرد. مهاجران ثبت‌نشده در تهران و ری به دلیل محرومیت سیستماتیک، مسکن ناایمن و دسترسی محدود به منابع، در یک زلزله بزرگ با مخاطرات نامتناسبی مواجه خواهند شد. رسیدگی به این آسیب‌پذیری‌ها نیازمند سیاست‌های پیشگیرانه و فراگیر است که امنیت انسانی را بر وضعیت قانونی یا غیرقانونی آنها اولویت دهد. بدون چنین اقداماتی، جوامع به حاشیه رانده شده بیشترین فاجعه را متحمل خواهند شد و بر ریسک‌های موجود جامعه میزبان می‌افزایند.
۲۷۲۷