سدسازی در افغانستان، تشدید بحران آب در ایران/ برای تامین آب شرب مشهد محتاج آب هریرود هستیم/ کمک این ۴ کشور در سدسازی به افغان‌ها
فرزانه فراهانی: ساخت سدی به نام «پاشدان» روی یکی از سرشاخه‌های هریرود توسط طالبان که حاکمان فعلی افغانستان به شمار می‌روند، تأمین آب شرب مشهد در استان خراسان رضوی با بیش از ۲ میلیون نفر جمعیت را دچار اختلال می‌کند.
این اولین بار نیست که افغانستان با سدسازی و ایجاد موانع در انتقال حقابه ایران مشکل‌آفرینی می‌کند و عملکرد حاکمان افغانستان در دوره‌های متوالی به همین روند بوده است.
خبرنگار خبرآنلاین برای بررسی دقیق مسئله ساخت سد جدید «پاشدان» و عوارض و آسیب‌هایی که متوجه ایران می‌کند، با محمد درویش، پژوهشگر و فعال محیط‌زیست، به گفت‌وگو پرداخته است؛ مشروح گفتگو را در ادامه بخوانید:
ساخت سد جدید در مرزهای مشترک ایران و افغانستان توسط طالبان چه آسیب‌هایی را متوجه محیط زیست ایران می‌کند؟
مهم‌ترین اولویت حکومت افغانستان در دوره‌های مختلف مهار آب‌ها بوده است و این مسئله فقط مربوط به طالبان نیست؛ اقدامات و کمک‌های فنی ترکیه، هند، چین، آذربایجان و آمریکا هم در مهار آب‌ها به افغانستان کمک‌های فنی می‌کنند تا سدهای مورد نظر با سرعت بیشتری ساخته شوند و در حوزه آبخیز هیرمند که به سیستان و بلوچستان و زابل در کشور ما منتهی می‌شود، در حال ساخت ۷ سد جدید هستند و یکی از این سدها اخیرا افتتاح شد.
در حوزه هریرود که به دشت مشهد و خراسان کشور ما منتهی می‌شود هم تعداد ۷ سد دیگر توسط افغانستان و کشورهایی که به این کشور کمک می‌کنند، در حال ساخت است و یکی از این سدها هم طی ماه‌های اخیر افتتاح شد و این روند سدسازی ادامه دارد.
ساخت سد پاشدان توسط افغانستان روی یکی از سرشاخه‌های هریرود، مشکلات متعددی را برای تأمین آب شرب مردم در محدوده خراسان رضوی ایجاد می‌کند.
ما سال‌هاست که طی توافق‌نامه‌ای که با دولت ترکمنستان داشتیم و سد دوستی را ساختیم، به شدت محتاج آب از هریرود هستیم تا هم نیازهای مردم مشهد به آب شرب را تأمین کرده و هم بر اساس تعهداتمان در توافق‌نامه فوق، نیازهای عشق‌آباد در ترکمنستان را تأمین کنیم.
از زمانی که هندی‌ها سد سلما را برای افغانستانی‌ها روی سد هریرود ساختند، با بحران در سد دوستی روبرو شدیم و چند سال است که این بحران جدی شده است و فقط یک رگه کوچکی از آب، آن هم در مواقع تَر سالی می‌تواند وارد سد دوستی در ایران بشود و البته حتی این رگه کوچک هم بعد از ساخت سد جدید «پاشدان» از بین خواهد رفت و ایران و ترکمنستان خیلی نمی‌توانند، روی آب این سد حساب کنند؛ مگر در صورت وقوع سیل‌های بی‌سابقه و پرحجمی که از مخازن ساخته شده روی هریرود بیشتر باشد و این هم تا ۱۰ سال دیگر امکان‌پذیر نیست.
بیشتر بخوانید:
سکوت دولت و نمایندگان؛ تداوم ساخت‌وساز یک سد غیرقانونی در اصفهان/ عکس
ایران چه اقداماتی را می‌تواند در مقابل سدسازی افغانستان بر روی هریرود انجام دهد؟
ایران باید یا یک معادله برد برد تعریف کند؛ یعنی بیاید و منافع مشترک با افغانستان ایجاد کند و مثلا بگوید اگر تو به ایران آب می‌دهی ایران هم به افغانستان برق می‌دهد و خب چون افغانستان به شدت با کمبود برق مواجه است، این پیشنهاد خوبی برای حاکمان آن کشور خواهد بود.
منطقه خواف در خراسان رضوی سرچشمه بادهای ۱۲۰ روزه و به شدت بادخیز است و ما می‌توانیم با استقرار نیروگاه‌های بادی و انرژی خورشیدی و انتقال آن به کشور افغانستان با وجود فاصله کمی که وجود دارد، دریافت حجم پایداری از آب را برای ایران فراهم کنیم.
ایران پتانسیل بسیار زیادی برای تولید برق از طریق خورشید دارد و می‌تواند نه فقط برق افغانستان، عراق و نیاز برق کشور خودمان را تأمین کند، بلکه می‌تواند نیاز کل انرژی مردم جهان برای یک سال را از طریق خورشید تأمین کند و این حرف‌ها بر اساس گزارشی است که سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ ارائه کرده است و با برنامه‌ریزی درست نباید نگران این موضوع یعنی انتقال بخشی از برق تولیدی به افغانستان باشیم؛ چرا که یک دهم خاک ایران می‌تواند انرژی مورد نیاز کل مردم جهان را تأمین کند.
این بدبختی ما است که کشوری که ۳۰۰ روز آفتابی در طول سال دارد و هیچ کشوری در جهان نمی‌تواند ادعا کند بیشتر از ایران میزان دریافت انرژی در واحد سطح دارد، به چنین وضعیتی در تأمین انرژی دچار شده باشد که از کشوری چون ترکمنستان برق وارد کند.
راهکار درست جبران کمبود انرژی و به ویژه آب در ایران چیست؟
راهکار اصلی کمبود انرژی تمرکز روی ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی است و خوشبختانه دیدم که یک سرمایه‌گذاری خوبی در منطقه خواف در حال انجام بوده و ساخت یک نیروگاه بادی ۳۶۰ مگاواتی، یک رگه‌هایی از خردمندی را نشان می‌دهد و باید چنین اقداماتی را گسترش بدهیم و عزممان را جزم کنیم تا ابتدا کشور را از نیازهای انرژی خودکفا کرده و سپس به سمت صادرات انرژی برویم و با کشورهای همسایه مثل افغانستان وارد تعاملات برد شده و کمبود آب را هم جبران کنیم.
در حال حاضر سالانه در خراسان رضوی ۳/۵ تا ۴ میلیارد مترمکعب آب از چاه‌های خود برای مصرف کشاورزی برداشت می‌کند و اگر ۱۰ درصد این آب را مطابق سند ملی امنیت غذایی کاهش بدهد، آنوقت می‌تواند آب شرب مردم منطقه خود را هم تأمین کرده و دیگر محتاج آب از سمت افغانستان نباشد و نیازی هم به اجرای طرح شیرین سازی دریای عمان و انتقال آن به مشهد که بسیار هم گران تمام می‌شود، نخواهد بود و این خردمندانه‌ترین کاری است که می‌شود برای عبور از بحران‌های فعلی و بحران‌های ۱۰ سال آینده انجام داد.
فعالان محیط‌زیست کشور سال‌هاست که داد می‌زنند و می‌گویند این روش سدسازی که مسئولان خود کشور ما هم به آن اقدام می‌کنند، غلط است و موجب نابودی پایین‌دست و افزایش چشمه‌های تولید گرد و خاک، ویرانی تالاب‌ها و بارگذاری غیر متعارف در بالادست می‌شود و مسئولان وزارت نیرو گفتند که این حرف درست نیست.
سدسازی‌های دوره‌های مختلف، دریاچه ارومیه را خشک و تالاب گاوخونی را نابود کرد؛ هورالعظیم و بختگان، آلماگل و آلاگل را از بین برد و مسئولان به تذکرات فعلان محیط‌زیست اهمیتی ندادند.
بیشتر بخوانید:
وزارت نیرو، بزرگترین متخلف محیط‌زیستی/ «سدِ “ماندگان”، زاینده‌رود را پرآب نخواهد کرد»/ کم‌آبی استان اصفهان چگونه برطرف می‌شود؟
مهاجرت بزرگ در راه؛ خشکی کامل آبخوان‌های کشور تا ۱۵ سال آینده/ این سه استان در بدترین وضعیت فرونشست
۴۷۲۳۲