هتلی ۳۰ طبقه روی گسل شمال تهران
ولنجک، به ویژه شمال آن بر روی گسل شمال تهران قرار دارد که یکی از گسل‌های لرزه‌خیز اصلی ایران، و پر ریسک ترین گسل ایران (به لحاظ معرضیت بالای جمعیت ساکن بر روی آن) محسوب میشود. ساخت سازه‌های بلندمرتبه (مانند هتل مذبور ) در حریم این گسل، با خطر گسیختگی مستقیم زمین یا تشدید لرزش‌ها بنا را در معرض آسیب بیشتر قرار میدهد. حتی با رعایت استانداردهای لرزه ای، با ساخت سازه‌های واقع بر روی یا نزدیک گسل‌های فعال، این پهنه ها در معرض آسیب‌های غیرقابل پیشبینی بیشتری قرار میگیرد. اثر تشدید امواج لرزه‌ای در این پهنه دامنه ارتفاعات توچال موحب و انتقال انرژی بیشتر به سازه میشود.
افزایش ترافیک ناشی از ساخت این هتل، امکان تخلیه سریع منطقه در زمان زلزله را کاهش میدهد. با وجود ادعای رعایت مقررات، نبود نظارت مستقل یا گزارش‌های عمومی از جزئیات فنی، و استفاده خاص از مشاوره بعضی متخصصان برای نشان دادن آنکه از دانش و فناوری مدرن استفاده شده و جلوی انتقادات سد شود، مدل تکرار شده در این پروژه ها در ایران و کشورهای دیگر مشابه ماست.
تهران در تاریخ خود زلزله‌های ویرانگری مانند زلزله ۱۸۳۰ م دماوند شمیرانات(با بزرگای تخمینی ~۷.۲) را تجربه کرده و گسل شمال تهران در پهنه ولنجک در طی سه هزار گذشته زمینلرزه ای مهمی تجربه نکرده و این پهنه با تجمع انرژی ناشی از تغیرر شکل محل یکی از مهمترین نبودهای لرزه ای در اثر قفل شدگی پهنه گسل شمال تهران در این ناحیه است. این گسل در معرض رخداد زمینلرزه ای با بزرگای ۷ تا ۷.۵ قرار دارد.
گسیختگی های سطحی گسلی مستقیماً پایه‌های پی ساختمان و سازه اصلی را در معرض پاره شدن مستقیم گسلی در هنگام زلزله قرار می دهد. در حالی که تکنیک های خاص مهندسی زلزله وجود دارد، ساخت ساختمان‌ها و زیرساخت‌های مهم در پهنه‌های گسلی فعال با فناوری‌های پیشرفته مهندسی مستلزم سرمایه‌گذاری قابل توجه و پذیرش ریسکهای باقیمانده است. سیستم‌های جداسازی پایه می تواند اثرات لرزش زمین را کاهش می‌دهند (مانند تالار شهر سانفرانسیسکو، برج اسکای تری توکیو ). دستگاه های اتلاف انرژی مانند دمپرها و فنرها و میراگرهای جرمی چسبناک، انرژی را در حین تکان دادن هدر می دهند. با این حال همواره از ساخت زیرساخت‌های حیاتی (بیمارستان‌ها، هتلها و مدارس) درست روی گسل‌های شناخته شده فعال باید اجتناب کرد (مانند آنچه در قانون آلکوئیست-پریولو کالیفرنیا پیشبینی شده است).
چنین فضاهایی معمولا برای احداث فضاهای باز و پارک ها و جاده های عریض قرار میگیرد. از سوی دیگر هزینه های سنگین برای احداث سازه های بلندمرتبه‌های توکیو برای ایجاد سامانه های عایق و میرایی پایه برای زنده ماندن در زلزله‌های بزرگ باید مورد توجه قرار گیرد. در سانفرانسیسکو، ایالات متحده برجهای Transamerica و Salesforce Tower دارای مقاوم سازی لرزه ای پیشرفته هستند . در استانبول، ترکیه بلندمرتبه‌های جدید با استفاده از جداکننده‌های پایه در برابر زلزله احداث می شوند. در نیوزلند و در بازسازی کرایست چرچ پس از سال ۲۰۱۱ به ساخت زیرساخت های تاب آور در برابر زلزله و اجرای سختگیرانه قوانین لرزه ای ساختمانی تأکید شد.
حتی با نظارت، زمان دقیق، بزرگا و رفتار گسلها نامشخص است. زمین لرزه ای بزرگتر می توانند محدودیت های طراحی سازه را نمایان کنند . از سوی دیگر فناوری های لرزه ای حدود ۲۰ درصد به هزینه ها اضافه می کنند. کشورهای در حال توسعه مانند کشور ما با مشکلات سرمایه گذاری مواجهند و به مراتب دقت در ریسکهای اقتصادی بناهای مدرن جدید باید بیشتر باشد.
محدودیت در مورد گسل های پرخطر (گسل های عمده و فعال) با اجتناب از زیرساخت های حیاتی همراه است. در چنین مواردی از مهندسی پیشرفته برای پروژه های خاص و ضروری باید استفاده کرد و پایبندی دقیق به کدهای لرزه ای مانند ASCE ۷ و نگهداری و نظارت مستمر الزامی است. البته باید قبول کنیم که هیچ فناوری ۱۰۰% ایمنی را تضمین نمی کند.
اجتناب و ممنوعیت ساخت در پهنه های گسله هنوز بهترین سیاست برای زیرساخت‌های حیاتی یا توسعه‌های جدید پرجمعیت است. در حالی که مهندسی می تواند ریسکها را کاهش دهد، ولی بر روی گسل های فعال ساخت بناهای جدید همیشه رقابتی بین ایمنی، هزینه و نیازهای اجتماعی ایجاد میکند.
افزایش تراکم جمعیتی در منطقه پس از احداث چنین هتلی در منطقه مسکونی با افزایش ترافیک، آلودگی هوای بیشتر و فشار بیشتر بر زیرساخت‌های محلی (آب، برق، فاضلاب) همراه می شود و کیفیت زندگی ساکنان را کاهش میدهد. از سوی دیگر ساخت هتل‌های پنج ستاره با کاربری محدود (برای قشر خاص) به عنوان «اولویت نادرست شهری» مورد انتقاد شدید -از دید توسعه ناپایدار شهری- است.
شهرداری تهران و سرمایه‌گذاران پروژه ادعا می‌کنند کلیه مجوزهای لازم را اخذ کرده‌اند و ساخت هتل با رعایت «ضوابط زیست‌محیطی و ایمنی» انجام میشود. ولی بررسی های سه ساله اخیر نشان می دهد که مطالعات ارزیابی ریسک به کفایت انجام شده است و منافع عمومی شهرورندان نادیده گرفته شده است .
اگرچه ساخت هتل‌های لوکس می‌تواند به رونق اقتصادی محلی کمک کند، اما نادیده گرفتن ملاحظات ایمنی، محیط زیستی و اعتراضات کارشناسی، پایداری چنین پروژه‌هایی را زیر سوال میبرد.
*استاد دانشگاه
۴۷۴۷