۲۱ سال پس از زلزله در بم چه می‌گذرد؟
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: شهر بم ۵ دی ماه ۱۳۸۲ زمین لرزه‌ای تلخ را تجربه کرد که هزاران نفر از مردم این شهر طی چند ثانیه جان خود را از دست دادند و هزاران خانه نیز به ویرانه تبدیل شد. این حادثه به یکی از ویرانگرترین فجایع طبیعی ایران تبدیل شد. این حادثه بیش از ۳۴ هزار نفر را به کام مرگ کشاند و ۲۰۰ هزار نفر را زخمی کرد.
همچنین، هزاران نفر بی‌خانمان شدند و ارگ بم، بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان، تخریب شد. این زلزله پیامدهای اجتماعی، فرهنگی، و اقتصادی گسترده‌ای به همراه داشت و باعث تغییراتی گسترده‌ای در این شهر شد. پس از چند ماه که کار آوار برداری آغاز شد زباله‌های به جای مانده از زمین لرزه در بخشی از حومه شهر و در نزدیکی نخلستان‌ها انباشت شد که حالا به تپه‌ای از آوار زلزله تبدیل شده است و مردم این شهر نخلی به یاد از دست رفتگان کاشته شده است.
این حادثه در ساعات اولیه بامداد، زمانی که بیشتر مردم در خواب بودند، رخ داد و باعث شد میزان تلفات به‌شدت افزایش یابد. مرکز این زلزله در شهر بم بود و تمامی مناطق شهری و روستایی اطراف را ویران کرد.
شدت زلزله به حدی بود که ساختمان‌ها، پل‌ها، و زیرساخت‌های حیاتی منطقه کاملاً از بین رفتند. بیش از ۳۴ هزار نفر جان خود را از دست دادند و ده‌ها هزار نفر زخمی شدند. بسیاری از افراد زیر آوار مدفون شدند و تلاش‌های امدادی برای نجات آن‌ها به‌دلیل کمبود امکانات به‌کندی پیش رفت.
علاوه بر خسارات جانی، زلزله باعث نابودی هزاران خانه، مراکز تجاری، و خدمات عمومی شد. همچنین، ارگ تاریخی بم به‌طور کامل تخریب شد و بازسازی آن به پروژه‌ای بزرگ تبدیل شد که هنوز هم به پایان نرسیده است.
پس از وقوع زلزله، موجی از همبستگی ملی و بین‌المللی شکل گرفت. تیم‌های امدادی از سراسر ایران به بم اعزام شدند و کشورهای مختلف کمک‌های خود را ارسال کردند.
سازمان ملل و صلیب سرخ نیز در امدادرسانی مشارکت داشتند. کمک‌های خارجی شامل تجهیزات پزشکی، تیم‌های جست‌وجو و نجات، و حمایت مالی بود. پیامدهای اجتماعی و روانی زلزله بم تأثیرات عمیقی بر روان بازماندگان داشت. بسیاری از مردم خانواده‌های خود را از دست دادند و کودکان بی‌سرپرست شدند.
مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، و استرس پس از سانحه در میان بازماندگان شایع بود.
این حادثه همچنین منجر به تغییرات اجتماعی گسترده‌ای شد؛ از جمله آسیب‌های اجتماعی شد. دولت پروژه‌ای گسترده برای بازسازی شهر بم و ارگ تاریخی آن آغاز کرد.
بااین‌حال، این روند با چالش‌هایی از جمله مشکلات مالی، نبود مدیریت کارآمد، و تأخیرهای زمانی مواجه شد. بازسازی ارگ بم به‌عنوان میراث جهانی یونسکو یکی از اولویت‌ها بود و بازسازی آن همچنان ادامه دارد.
همچنین، تلاش‌هایی برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و توسعه زیرساخت‌های شهری انجام شد، اما بسیاری از بازماندگان تا مدت‌ها در کمپ‌ها یا خانه‌های موقت زندگی کردند.
درس‌هایی برای مدیریت بحران زلزله بم به‌عنوان نقطه عطفی در مدیریت بحران شناخته می‌شود. این حادثه نیاز به مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، ایجاد سیستم‌های هشداردهنده زلزله، و آموزش عمومی درباره بلایای طبیعی را برجسته کرد.
همچنین، لزوم تقویت سازمان‌های امدادی و افزایش هماهنگی میان نهادهای دولتی و غیردولتی از جمله درس‌های مهم این حادثه بود.
با این وجود تنها چند سال پس از این حادثه گویی مردم استان زلزله خیز بودن کرمان را فراموش کرده‌اند و هم اکنون در شهرهایی مانند کرمان تعداد خانه‌های غیر مقاوم بسیار زیاد است.
ارزش فرهنگی ارگ بم و نقش آن در بازسازی
ارگ بم که بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان است، نمادی از تاریخ و فرهنگ ایران به شمار می‌رود.
تخریب این بنا یکی از بزرگ‌ترین خسارات فرهنگی زلزله بود. تلاش‌ها برای بازسازی ارگ و احیای آن به‌عنوان یک میراث جهانی، نشان‌دهنده اهمیت حفظ هویت تاریخی و فرهنگی حتی در مواجهه با بلایای طبیعی است.
همچنین پیامدهای اقتصادی زلزله بم تأثیرات اقتصادی گسترده‌ای داشت. نابودی زیرساخت‌ها و امکانات تجاری باعث کاهش اشتغال و درآمد مردم شد. بسیاری از کسب‌وکارها از بین رفتند و روند بازسازی اقتصادی منطقه به‌کندی پیش رفت. به‌علاوه، هزینه‌های سنگین بازسازی، فشار زیادی بر بودجه دولت وارد کرد.
یادبود و اهمیت آگاهی عمومی سالگرد زلزله بم هر ساله فرصتی برای یادآوری اهمیت آمادگی در برابر زلزله و افزایش آگاهی عمومی است. این حادثه نشان داد که آموزش عمومی و آماده‌سازی جامعه برای مواجهه با بلایای طبیعی می‌تواند نقش مهمی در کاهش تلفات و خسارات داشته باشد.
مردم بم، با گذشت بیش از دو دهه از زلزله ویرانگر سال ۱۳۸۲، همچنان با چالش‌های متعددی در حوزه‌های مختلف مواجه هستند.
کوچه‌های خاکی خودنمایی می‌کند
محمد، یکی از مردم بم می‌گوید: بحث حصارکشی باغ‌ها همچنان مشکل جدی است و کوچه‌های خاکی و آسفالت نشده بسیاری رها شده‌اند و با توجه به اقلیم منطقه از نظر بهداشتی و بروز بیماری‌هایی مانند سالک و همچنین بروز گرد و غبار در زمین وزش باد مشکل ساز هستند.
زهرا دیگر شهروند بمی با اشاره به سرمای هوا و نبود گاز کشی گفت: صف‌های طولانی نفت در بم و عدم دسترسی به انرژی از مشکلات جدی است.
عدم دسترسی به گاز شهری و مشکلات تأمین سوخت در برخی مناطق بم
مردم به گاز شهری دسترسی ندارند و برای گرمایش منازل خود مجبور به استفاده از نفت هستند. این مسئله به‌ویژه در فصل سرما مشکلاتی را برای ساکنان ایجاد کرده است. به‌تازگی، دادستان بم به این موضوع ورود کرده و ضرب‌الاجلی برای حل مشکل تأمین نفت تعیین کرده است.
حسن، که اهل یکی از روستاهای اطراف بم است می‌گوید: مشکلات عمران شهری و زیرساخت‌ها با وجود گذشت سال‌ها از زلزله، برخی نقاط شهر همچنان حالت روستایی دارند و توسعه زیرساخت‌های شهری به‌کندی پیش می‌رود.
این وضعیت باعث نارضایتی شهروندان شده و نیازمند توجه جدی مسئولان است همچنین مسائل بهداشت و درمان کمبود امکانات بهداشتی و درمانی همچنان از دغدغه‌های مردم بم است.
بیماران از نداشتن تخت در بیمارستان و بستری شدن روی زمین گلایه دارند که نشان‌دهنده نیاز به توسعه و تجهیز مراکز درمانی در این منطقه است.
حاشیه‌نشینی و کانکس‌نشینی برخی افراد فاقد مسکن در بم
برخی از شهروندان فاقد مسکن بم با انتقال کانکس‌ها به حاشیه شهر، اقدام به کانکس‌نشینی کرده‌اند که این مسئله منظر تاریخی شهر را تهدید می‌کند و نیازمند برنامه‌ریزی برای اسکان مناسب این افراد است. همچنین خشکسالی و کمبود منابع آبی بم با افت شدید منابع آبی مواجه است و خشکسالی‌های مداوم، مشکلاتی را برای کشاورزی و تأمین آب شرب ساکنان به وجود آورده است.
یک جوان بمی به نام مریم می‌گوید: مشکلات اقتصادی، بیکاری و تعطیلی برخی واحدهای تولیدی و صنعتی در بم به افزایش بیکاری و مشکلات اقتصادی برای مردم منجر شده است.
هرچند اقداماتی برای احیای این واحدها صورت گرفته، اما همچنان نیاز به حمایت و سرمایه‌گذاری بیشتری وجود دارد. مردم بم امیدوارند با توجه و پیگیری مستمر مسئولان، این مشکلات به‌زودی برطرف شده و شرایط زندگی در این شهر تاریخی بهبود یابد.
زلزله بم با همه تلخی‌ها و ویرانی‌هایش، به‌عنوان یک درس تاریخی برای ایران و جهان باقی مانده است. این حادثه نشان داد که بلایای طبیعی می‌توانند جوامع را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهند، اما در عین حال فرصتی برای یادگیری و بهبود فراهم می‌کنند.
امروز، بم نه‌تنها به‌عنوان شهری بازسازی‌شده، بلکه به‌عنوان نمادی از مقاومت، همبستگی، و تلاش برای ساخت آینده‌ای بهتر شناخته می‌شود. با این وجود در کرمان که ۱۸ گسل فعال زلزله خیز دارد و ۹۸ درصد مناطق مسکونی استان را فراگرفته‌اند طی سال‌های اخیر زمین لرزه به کلی فراموش شده است و خبری از استحکام بخشی خانه‌های مسکونی و یا آموزش به مردم وجود ندارد.