ربات‌ها در خدمت خروج نظام رفاهی ایران از چالشها
جهان همواره و همیشه در حال تغییر بوده و هست و هر چه میگذرد تواتر و بسامد تغییرات بیشتر و سریعتر شده است و فاصله بین انقلابات ناشی از دانش های نوین و فناوری های نوظهور کمتر می شود بطور مثال :
از انقلاب کشاورزی که زمینه ایجاد روستاها و شهرها شد ۱۲۰۰۰ سال میگذرد
از انقلاب علمی که دانسته ها و تفکر جامعه را با ریاضیات، نجوم، زیست شناسی، و شیمی تغییر داد ۵۰۰ سال میگذرد
از انقلاب صنعتی حدود ۲۵۰ سال میگذرد
از اختراع کامپیوتر و ظهور اینترنت حدود ۵۰ سال میگذرد
از فناوری اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی، تلفن همراه نسل ۵ و … حدود ۱۰ سال گذشته است
از فناوری متاورس فقط چند سال می گذرد
از فناوری اینترنت ماهواره ای و استفاده عمومی از هوش مصنوعی حدود چند ماه می گذرد
سرعت سرسام آور پیشرفت علم فناوری
دانش و فناوری در حال کم کردن فاصله نسلی شده است؟ تبعات آن چیست؟ چه باید کرد؟ این تغییر و تحولات ، اثرات بنیان بر افکنی بر همه جوامع و سازمانها باقی گذاشته و می گذارند و تنها جوامع و سازمان هایی ماندگار خواهند شد که با ” آینده آمایی ” ، یا آینده مطلوب خود را بسازند و یا در حداقل شرایط خود را مهیای آینده های محتمل ساخته باشند . آیا حوزه رفاه و تامین اجتماعی کشور و بویژه سازمان تامین اجتماعی توان خدمت به نسل امروز و فردا را بدون آینده آمایی و بدون استفاده به موقع از فناوری های نوظهور دارد ؟
سرعت سرسام آور پیشرفت علم و فناوری در سالهای اخیر باعث گردیده است که موجهای تغییرات نسلی در جامعه بسیار کوتاه شود بطور مثال :
از زمان ظهور اولین گونه انسان ۱۰۰،۰۰۰ نسل گذشته است
از زمان ظهور انسان اندیشه ورز ۷۰۰۰ نسل می گذرد
از زمان ظهور تمدن شهری ۴۰۰ نسل می گذرد
انسانها از ۲۰ نسل پیش، کاربرد علوم را یاد گرفتند
حدود ۱۰ نسل قبل، انقلاب صنعتی رخ داد
از ظهور اینترنت تنها یک نسل می گذرد
کم شدن فاصله ظهور و ورود فناوری به ایران
با شتاب تغییرات فناورانه امروزین بنظر می رسد در آینده طی هر سال با چند تغییر نسلی مواجهه خواهیم داشت؟ و نکته حائز اهمیت دیگر اینکه با توجه به شکل گیری فضای مجازی و شکسته شدن مرزهای جغرافیایی و فیزیکی در عرصه های علم و فناوری ، فاصله یا تاخیر و تاخری بین ظهور یک فناوری با ورود آن به ایران وجود نخواهد داشت .درگذشته این فاصله وجود داشت یا متولیان امور ممالک محروسه می توانستند این فاصله را ایجاد کنند ولیکن در حال حاضر این امکان به هیچ وجه من الوجوه وجود ندارد . روند تاریخی برخی از فناوری ها به ایران این موضوع را تایید می کند بطور مثال از زمان ظهور دستگاه چاپ گوتنبرگ تا ورود دستگاه چاپ با ایران حدود ۴۱۶ سال فاصله بود ( چاپخانه جلفا در اصفهان که متعلق به ارامنه بود و سپس چاپخانه تبریز ) ، از زمان انتشار اولین روزنامه در جهان ( لندن ) تا انتشار اولین روزنامه در ایران حدود ۲۱۵ سال فاصله بود ( روزنامه کاغذ اخبار و روزنامه وقایع اتفاقیه ) ، از زمان اختراع رادیو و اولین ایستگاه رادیویی تا ورود اولین ایستگاه رادیویی در ایران حدود ۲۰ سال فاصله بود و در مورد ایستگاه تلویزیونی این فاصله به حدود ۲۲ سال رسید و سپس در خصوص سایر فناوریهای نوظهور نظیر کامپیوتر ، اینترنت و… به مرور این فاصله کم شد و از بین رفت . پس کشور و بالمال سازمان تامین اجتماعی بایستی با رصد روندها و ابر روند های ( ترندها و مگاترندها ) جهانی نسبت به آینده آمایی اقدام کنند و یا آینده مطلوب را بسازند و یا خود را برای مواجهه فعال و موثر با آینده های محتمل آماده و مهیا سازند. حال باید ببینیم و از خود بپرسیم :
آیا سازمان برای این تغییرات پربسامد و سریع آماده است؟آیا چابکی و انعطاف لازم در ساختارها و سازوکار ها داریم ؟
آیا هنوز می توان با تعاریف قدیمی از کارگاه ، کارفرما ، کارگر ، واگذارنده کار و مقاطعه کار یا پیمانکار به احراز رابطه مزد بگیری پرداخت ؟ یا باید به سمت طرح موضوع کاسپار و کارپذیر حرکت کرد ؟
آیا هنوز می توان با ابزارهای سنتی نظیر بازرسی از کارگاه رسمی و حسابرسی از دفاتر قانونی به تعمیم و گسترش بیمه پرداخت و یا در زمینه احراز شمول بیمه و کسر کسور بیمه ای و تحصیل حق بیمه پیمان اقدام نمود ؟
آیا هنوز می توان به ذیحسابی ها و مدیران مالی واگذارندگان کار ( کارفرمایان ) و دفاتر مالی رسمی آنها برای شناسایی، احراز، تحصیل منابع بیمه ای اتکاء نمود ؟
آیا هنوز بایستی بر مواضع عدم پذیرش اعطای پوشش بیمه ای به صاحبان مشاغل غیر رسمی ، دارندگان مزد یا درآمد کمتر از حداقل دستمزد و نظایر آن اصرار و پافشاری کنیم ؟
آیا هنوز برای شناسایی و احراز کارگاه بایستی آن را موکول به پایان کار شهرداری، جواز کار، پروانه صنفی، مجوز فعالیت و … نمود و کماکان منزل مسکونی را از حیطه شمول کارگاهی منفک بدانیم ؟
آیا هنوز بایستی احراز رابطه مزد بگیری و شمول بیمه را بایستی به رویت کارگر یا کارمند در محل کارگاه رسمی تجاری موکول نمود یا خود اظهاری کارفرما در خصوص تعداد بیشتر کارگران را بایستی پذیرفت؟
آیا در آینده میتوانیم بر اجباری بودن و انحصاری بودن حیطه عمل سازمان تامین اجتماعی اتکاء کنیم ؟
آیا در آینده کماکان می توان با ابزارهای سنتی نظیر خزانه داری کل و ذیحسابی به تبادلات مالی با ذینفعان پرداخت و جایگاهی برای ریال دیجیتال و رمز ارزها قائل نشد ؟
آیا در آینده هنوز نظام پرداختهای مستمر و غیر مستمر و نظامات رفاهی و بیمه ای نیروی انسانی شاغل مبتنی بر رویکرد سلسله مراتبی و طبقه بندی با توجه به مدرک و سابقه کار خواهند ماند ؟
آیا در آینده می توان کماکان بر موضع عدم پذیرش اشتغال اتباع غیر ایرانی در نظامات بیمه ای و عدم اعطای پوشش بیمه ای به آنها اصرار و پافشاری کرد ؟
آیا در آینده کماکان اشتغال به کار در مناطق سرزمین اصلی ملاک برخورداری از مزایای رفاه و تامین اجتماعی خواهد بود؟
آیا برای شکل گیری نظام ارتش حرفه ای در آینده و ارائه نظام تامین اجتماعی نیروهای مسلح سازگار با آن آماده هستیم؟
آیا هنوز می خواهیم با رویکردها ، ساختارها ، سازوکارها ، فرآیندها و روشهای قبلی خودمان را اداره کنیم ؟
با توجه به این مقدمه ذیلا به طرح برخی گزاره های محتمل ، تامل برانگیز و درس آموز برای آینده حوزه رفاه و تامین اجتماعی با تمرکز بر بیمه های اجتماعی می پردازم و بطور یک در میان موضوعاتی را مطرح میکنم که در آینده دور و در آینده نزدیک ( و چه بسا در شرایط حال ) با آن مواجه شده و یا خواهد شد و لازم است سازمان از همین امروز به این مباحث بیندیشد و برای مواجهه فعال و موثر با آنها برنامه از پیش اندیشیده شده ، داشته باشد :
آیا با توجه به ظهور گجت های پوشیدنی (تقویت کارکرد اعضا و یا جبران نقائص جسمی) در خصوص ریسک از کارافتادگی و چگونگی سازگارسازی آن با پدیده مزبور اندیشیده ایم؟
وضعیت سرمایه گذاری و یا بهره گیری از فناوریها و روشهای تامین مالی نوظهور در نهادهای بیمه گر اجتماعی چگونه است ؟
آیا با توجه به ظهور پدیده پیوند کامل بدن ( بویژه قلب و سر) به موضوع نحوه تداوم مستمری پردازی بیمه شده اصلی و نیز مستمری بازماندگان دهنده و گیرنده اندیشیده ایم؟
وضعیت استفاده از فناوری های نوظهور نظیر داده های بزرگ ، تئوری بازی ها ، داده کاوی و هوش مصنوعی برای بیم سنجی ( اکچوئری ) چگونه است؟( بعنوان سیستم کمکی یا جایگزین)
آیا نباید به حضور نهادهای بیمه گر اجتماعی در “متاورس ” از منظر عملیات بیمه گری اندیشید ؟ از منظر سرمایه گذاری چطور ؟
در حال حاضر امکان اخذ حق بیمه از طریق ابزارهای مالی نوین و نوظهور فراهم است ؟ ( بطور مثال اوراق گام در چند سال اخیر )
آیا نباید به ارائه پوشش بیمه اجتماعی برای ربات های هوشمند و رباتهای انسان نما و یا گجت های تلفیقی انسان و ماشین اندیشید ( از منظر مالک و یا اپراتور و یا از حیث ارزش افزوده ای که ایجاد می کنند )
فراهم شدن پرداخت حق بیمه با رمز ارز
در حال حاضر امکان پرداخت حق بیمه با رمز ارز و یا حتی ریال دیجیتال فراهم است
آیا نباید به موضوع ظهور رقبای نهادهای بیمه گر اجتماعی در فضای مجازی و مبتنی بر رمز ارز اندیشید ؟
طی یک دهه گذشته و در حال حاضر برای تعمیم پوشش بیمه ای به سکو ها ( پلتفرم ) و برنامه های کاربردی ( اپلیکیشن ) کار موثر و مفیدی انجام شده و یا خواهد شد؟
آیا نباید به موضوع ظهور نهادهای بیمه گر اجتماعی فرامرزی اندیشید ؟
مالیات اجتماعی بر فعالیتهای فضای مجازی برای تامین مالی خدمات حمایتی و بیمه ای به افرادی که در اثر این فعالیتها بیکار شده اند وضع شده است؟ ( کاهش بیمه پردازان )
آیا نباید به موضوع ارائه پوشش های بیمه اجتماعی در فضا و در کرات دیگر و موجودات فضایی اندیشید ؟ ( تداوم پرداخت مستمری ایرانیان ساکن در فضا و کرات دیگر )
در حال حاضر امکان اخذ حق بیمه از تراکنش های مالی مبتنی بر رمز ارز و ریال دیجیتال فراهم شده است؟
آیا باتوجه به پدیده دیرزیست گرایی و تمدید حیات بخاطر فناوری نانو ، رباتیک و زیست فناوری به موضوع تداوم مستمری پردازی به انسان های با طول عمر بالا فکر کرده ایم ؟
طی ۴۰ سال گذشته و در حال حاضر برای تعمیم پوشش بیمه های اجتماعی به اتباع غیر ایرانی ، کار موثری انجام شده است یا خواهد شد ؟
راهکارهای برون رفت از چالش های نظام رفاهی
آنچه که مسلم است ، بهترین و موثرترین راهکار برای برون رفت از چالشهای مبتلابه نظام رفاهی ایران در دو دهه گذشته و تا الان شکل دهی نظام چندلایه تامین اجتماعی ( امدادی ، حمایتی و بیمه ای ) و چند سطحی لایه بیمه های اجتماعی آن ( پایه ، مازاد و مکمل ) بوده و هست ، امری که در قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی( مصوب سال ۱۳۸۳ ) و نیز احکام قوانین برنامه های توسعه سوم تا هفتم و نیز قانون احکام دائمی برنامه های توسعه و سیاستهای کلی تامین اجتماعی ( ابلاغی ۲۱ فروردین ۱۴۰۱ ) حکم به لزوم تحقق و استقرار آن داده شده بود ولیکن متاسفانه از طرف متولیان وقت در دولت های مختلف ، به سرانجام نرسید ، که در صورت تحقق بسیاری ازمشکلات و مبتلابه نهادهای بیمه گر اجتماعی مرتفع می شد ولی باید توجه داشت که بلحاظ تغییرو تحولاتی که در حوزه فناوری های نوظهور و کسب و کارهای نوین حادث گردیده است ، شکل دهی نظام چندلایه تامین اجتماعی یک ضرورت و الزام حتمی است و غفلت بیش از این موجبات خسران غیر قابل جبران برای کشور و مردم خواهد شد و سونامی بزرگی از بحران و چالشها را برای نظام رفاهی و سیاست اجتماعی ایران در پی خواهد داشت و تنها در صورت تحقق این نظام است که می توان در مقابل این موج های سهمگین و بنیان بر افکن فناوری های نوظهور و کسب و کارهای نوین ، یک چتر ایمنی حداقلی را برای آحاد جامعه و بویژه اقشار فرودست جامعه شکل داد . ایدون باد
*کارشناس رفاه و تامین اجتماعی
21220