تحول تازه خاورمیانه با مصالحه کٌردهای سوریه/ چگونه حاکمان جدید به چهل سال تهدید امنیتی پایان دادند؟
رسول سلیمی: به تازگی مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، و احمد الشرع، رئیس موقت دمشق، دست به مصالحه‌ای زدند که نه تنها کردها را به ساختار دولت مرکزی پیوند داد، بلکه به تهدیدی پایان داد که ترکیه چهل سال آن را کابوس خود می‌دید. این توافق پس از یک روند ۲۲ ساله، ۱۰۰ هزار جنگجوی کرد، عرب و آشوری را در ارتش سوریه ادغام می‌کند و میادین نفتی و زیرساخت‌های شمال را به دمشق می‌سپارد. در این راستا نیویورک تایمز، نوشت که کردها در ازای این واگذاری، وعده حقوق برابر گرفته‌اند، اما آینده‌شان مثل طی کردن راهی در مه است! همانقدر مبهم.
مسئله تجزیه‌طلبان کرد در سوریه چه بود؟
کردهای سوریه، دهه‌ها زیر فشار چکمه‌های حزب بعث سوریه بودند. الجزیره در ۲۰۲۴ گزارش داده بود که این اقلیت دو میلیونی، پراکنده در مرزهای ترکیه، عراق و ایران، از زمان کودتای ۱۹۶۳ بعثی‌ها شهروند درجه دو بودند، بدون شناسنامه و حق مالکیت. پیش از این، این مثل زندانی کردن یک ملت بود، و پس از آن، جنگ داخلی ۲۰۱۱ پنجره‌ای شد تا این رویای خفته بیدار شود.
وقتی بهار عربی به سوریه رسید، حزب اتحاد دموکراتیک (PYD)، شاخه سوری PKK، مثل گیاهی در خاک آشوب ریشه دواند، حزب اتحاد دموکراتیک در سال ۲۰۱۲ کنترل مناطق کردنشین را به دست گرفت و با تشکیل SDF در ۲۰۱۵، یک‌سوم خاک سوریه را زیر چتر خود آورد. پیش از این و پس از آن، آرمانشان خودمختاری فدرال، الهام‌گرفته از اندیشه‌های عبدالله اوجالان، رهبر PKK، شد که دموکراسی غیرمتمرکز را وعده می‌داد. ناظران سیاسی می‌گویند: «اوجالان، که پیش از مبارزه مسلحانه ۱۹۸۴ در سوریه با کردها ارتباط داشت، زمینه اجتماعی را برای PYD آماده کرد.» پیش از این، این مثل بذری بود که در دهه‌ها کاشته شد، و پس از آن، این ریشه‌ها با جنگ شکوفا شدند. این در حالی است که کردها نه با اسد متحد شدند و نه به شورشیان پیوستند، بلکه راه سومی ساختند. و با پیروزی بر داعش در ۲۰۱۹ مشروعیت جهانی برای خود محیا کردند.
ارتباط آمریکا با کردها و آموزش آنها
اما آمریکا مثل ناخدایی بود که کردها را هدایت می کرد. آنچنان که وقتی داعش کوبانی را محاصره کرد، حملات هوایی آمریکا و مقاومت SDF شراکتی را زاده کرد. پیش از این، این مثل لحظه‌ای بود که دو غریبه در میدان جنگ دست هم را گرفتند، و پس از آن، این همکاری به ستون فقرات مبارزه با خلافت داعش تبدیل شد. فارن پالیسی، در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۹ نوشت که ۲۰۰۰ سرباز آمریکایی، SDF را از تاکتیک‌های جنگی تا مدیریت زندان‌های ۹۰۰۰ داعشی آموزش دادند. پیش از این، این مثل مسلح کردن یک سپاهی بود، و پس از آن، این نیرو حالا ۷۰ درصد نفت و گاز سوریه را کنترل می‌کند، گنجی که برای واشنگتن حیاتی بود.
در همین حال، ناظران سیاسی می‌گویند: «حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و جنگ عراق، کردها را به بازیگرانی کلیدی بدل کرد، اما در سوریه، آمریکا با تمام توان نیامد.» پیش از این، این مثل تفاوت میدان عراق و سوریه بود، و پس از آن، این تردید واشنگتن، کردها را در برابر ترکیه تنها گذاشت. اوئل پرایس، مستقر در آمریکا، در ۷ مارس ۲۰۲۵ افزود که این مناطق نفتی برای آمریکا مثل طلای سیاه بود، اما هزینه این دوستی خشم آنکارا شد. دیترویت نیوز در ۱۸ فوریه ۲۰۲۵ گزارش داد که حمایت از SDF، که شاخه PYD است، ترکیه را به جوش آورد، چون PKK را تروریست می‌داند. پیش از این، این مثل بازی با آتش بود، و پس از آن، تنش با ناتو پیچیده‌تر شد.
ارتباط کردهای تجزیه‌طلب سوریه و ترکیه
ترکیه، کردهای سوریه را مثل شبحی می‌بیند که به او ضربه می زدند. در همین راستا آنکارا SDF را امتداد PKK می‌داند، گروهی که از ۱۹۸۴ با ترکیه می‌جنگد و ۴۰ هزار کشته بر جای گذاشته است. پیش از این، این مثل کابوسی بود که اردوغان را نگران می کرد. در همین حال ناظران سیاسی درباره واکنش ترکیه به عملکرد کردها در مبارزه با داعش معتقدند: «ترکیه تا وقتی کردها در کوبانی پیروز شدند حساس نبود، اما وقتی PKK خواست شهرهای ترکیه را خودگردان کند، حملات شروع شد.» پیش از این، این مثل خطایی استراتژیک بود، و پس از آن، این تصمیم آتش خشم آنکارا را شعله‌ور کرد. اما پس از سقوط اسد، ترکیه با حمایت از HTS فشار را بیشتر کرد. پیش از این، این مثل استفاده از فرصت بود، و پس از آن، کردها را به سوی دمشق هل داد.
سرنوشت کردها بعد از توافق چه خواهد شد؟
گمانه زنی ها حاکی از آن است که SDF تا پایان ۲۰۲۵ همه نهادها، از جمله میادین نفتی و فرودگاه‌ها، را به دمشق می‌سپارد. ناظران سیاسی می‌گویند: «این توافق بخشی از معامله اوجالان-اردوغان است.»
در چنین شرایطی اگر توافق پابرجا بماند، آمریکا ممکن است ۲۰۰۰ سربازش را خارج کند. پیش از این، این مثل پایان یک سپر بود، و پس از آن، کردها بدون آمریکا در برابر ترکیه شکننده‌اند. ناظران سیاسی می‌گویند: «سکوت اخیر ترامپ معنادار است؛ شاید پیامی به کوبانی فرستاده که با دمشق کنار بیاید.» پیش از این، این مثل بی‌توجهی واشنگتن بود، و پس از آن، این نشان می‌دهد که کردها دیگر اولویت نیستند.
در همین حال، فارن پالیسی به نقل از یک تحلیلگر نوشت: «ادغام سپری موقت است، اما اگر الشرع وعده‌ها را نشکند، کردها می‌مانند.» پیش از این، این مثل امیدی لرزان بود، و پس از آن، کشتار علوی‌ها در ۷ مارس نشان داد که دولت جدید شکننده است. آربی‌سی اوکراین، مستقر در اوکراین، در ۲۵ فوریه افزود که بدون تضمین امنیتی، کردها به حاشیه می‌روند. پیش از این، این مثل خطر انزوا بود، و پس از آن، ترکیه می‌تواند کلید آرامش یا طوفان باشد.
چرا کردها مصالحه کردند و چه در انتظارشان است؟
کارشناسان معتقدند بدون آمریکا و با فشار ترکیه، SDF بین نابودی و ادغام انتخاب کرد. پیش از این، این مثل لحظه‌ای از واقعیت بود، و پس از آن، این توافق به تهدید چهل‌ساله ترکیه پایان داد، چون PKK از سوریه می‌رود. ناظران سیاسی معقتدند جهان امروز با عصر چه‌گوارا فرق دارد! ابزارهای دیجیتال و فناوری نظامی، مبارزان را زمین‌گیر کرده‌اند. پیش از این، این مثل تغییر زمانه بود، و پس از آن، کردها این را فهمیدند که با روش‌های قدیم نمی‌توان جنگید.
حاکمان جدید مثل شطرنج‌بازانی بودند که با یک حرکت مات کردند. نیویورک تایمز در ۱۰ مارس نوشت که الشرع با وعده مشارکت، مشروعیت می‌جوید. پیش از این، این مثل نمایشی برای غرب بود، و پس از آن، ترکیه و دمشق با کنترل کردها، ثبات را به مرزها آوردند. ناظران سیاسی می‌گویند: «اگر کوبانی امضا نمی‌کرد، حملات ترکیه و سوریه همه چیز را نابود می‌کرد.» پیش از این، این مثل انتخاب بین مرگ و زندگی بود، و پس از آن، این توافق حداقل امیدی برای بقا داد.
311213