ترکیه و کردها؛ داستان یک رقابت بی‌پایان
۱۱:۱۱ – ۲۴ دی ۱۴۰۳
باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی‌تبار – در قلب کشمکش‌های شمال سوریه، جغرافیای سیاست با تاریخ قومیتی و منافع قدرت‌های بین‌المللی درهم‌تنیده است. در این میان، کردها به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقوام بی‌دولت، نقشی کلیدی در تحولات منطقه‌ای ایفا کرده‌اند. از حضور در خط مقدم نبرد علیه داعش تا مواجهه با فشار‌های ژئوپلیتیکی از سوی ترکیه، داستان کردها یکی از پیچیده‌ترین فصول جنگ داخلی سوریه است.
از قیام تا جنگ داخلی: ظهور نقش کردها
جنگ داخلی سوریه که در ابتدا با تظاهرات مسالمت‌آمیز علیه دولت بشار اسد آغاز شد، به‌سرعت به میدان نبردی برای گروه‌های متنوع تبدیل گشت. کردها که در شمال سوریه عمدتاً توسط نیروهای یگان‌های مدافع خلق (YPG) نمایندگی می‌شدند، در این آشفتگی توانستند خلأ قدرت را پر کنند و کنترل بخش‌های وسیعی از این مناطق را به‌دست گیرند. این گروه با ارائه نظم و امنیت در مناطق آزادشده، به یکی از معدود نیروهای قابل‌اعتماد برای ائتلاف بین‌المللی علیه داعش تبدیل شد.
آمریکا در این مرحله، با تغییر استراتژی از پشتیبانی غیرمستقیم به حضور مستقیم نظامی، به‌دنبال شرکایی می‌گشت که توان مقابله با داعش را داشته باشند. در این میان، کردها با تحمل تلفات سنگین انسانی و نظامی، نقش مؤثری در شکست داعش ایفا کردند. اما این موفقیت، بذر یک درگیری جدید را نیز کاشت.
ترکیه و تهدید کردی: امنیت ملی یا منافع ژئوپلیتیکی؟
در حالی که جهان پیروزی کردها بر داعش را جشن می‌گرفت، ترکیه این پیشروی‌ها را تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی خود می‌دید. یگان‌های مدافع خلق که ارتباط نزدیکی با حزب کارگران کردستان (PKK) دارند، برای ترکیه نمادی از جدایی‌طلبی و تهدید مرزی بودند. این نگرانی‌ها با پیشروی کردها در مرز‌های ترکیه و ایجاد مناطق خودمختار شدت گرفت.
دولت ترکیه با آغاز حملات نظامی در شمال سوریه، نه‌تنها به‌دنبال عقب‌راندن نیروهای کردی بود، بلکه قصد داشت نقشه جمعیتی منطقه را نیز تغییر دهد. با جابه‌جایی صد‌ها هزار نفر از ساکنان کردی و جایگزینی آنها با آوارگان عرب، آنکارا تلاش می‌کند مرز‌های خود را از تهدید‌های کردی پاک کند.
چرخش‌های آمریکا: از پشتیبانی تا عقب‌نشینی
تصمیم دونالد ترامپ برای خروج نیروهای آمریکایی از شمال سوریه، تغییری اساسی در معادلات منطقه ایجاد کرد. این اقدام که به‌دنبال گفت‌وگوی ترامپ با رجب طیب اردوغان انجام شد، به ترکیه فرصت داد تا عملیات نظامی خود را آغاز کند. خروج آمریکا از این منطقه، کردها را در برابر حملات ترکیه آسیب‌پذیر کرد و آنها را وادار به مذاکره با دولت بشار اسد نمود.
این تغییر ناگهانی، برنده‌های جدیدی را معرفی کرد. دولت سوریه با بازگشت به مناطقی که سال‌ها کنترل آنها را از دست داده بود، نفوذ خود را گسترش داد. روسیه نیز به‌عنوان میانجی اصلی در مذاکرات میان کردها، دولت سوریه و ترکیه نقش‌آفرینی کرد.
دستاوردها و هزینه‌ها
حضور کردها در جنگ سوریه با هزینه‌هایی سنگین همراه بود. بیش از ۱۱ هزار کشته تنها گوشه‌ای از فداکاری‌های آنها در مقابله با داعش است. اما این دستاوردها، با خطرات ژئوپلیتیکی از سوی ترکیه، عدم‌حمایت پایدار آمریکا و فشار‌های دولت سوریه تهدید می‌شود.
از سوی دیگر، ترکیه نیز با چالش‌های بین‌المللی مواجه است. حملات این کشور به شمال سوریه با انتقادات گسترده از سوی کشورهای غربی همراه بوده و رابطه آنکارا با واشنگتن را به‌طور قابل‌توجهی تیره کرده است.
کردها مقابل هژمونی ترکیه ایستاده‌آند
کردها در شرایط کنونی، به‌ویژه در سوریه، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین موانع بر سر راه تحقق هژمونی منطقه‌ای ترکیه در غرب آسیا شناخته می‌شوند. نفوذ و قدرت نظامی-سیاسی کردها در شمال سوریه و توانایی آنها در سازماندهی نیروهای محلی، نه‌تنها توانسته است طرح‌های توسعه‌طلبانه ترکیه در این منطقه را مختل کند، بلکه دستاوردهای سیاسی آنها در تعامل با بازیگران بین‌المللی نظیر آمریکا نیز بر وزن ژئوپلیتیکی‌شان افزوده است. این وضعیت، آنکارا را بر آن داشته تا از طریق عملیات نظامی، تغییرات جمعیتی و تقویت گروه‌های هم‌پیمان، نفوذ کردها را محدود کند. اما واقعیت این است که کردها همچنان به‌عنوان یک بازیگر تأثیرگذار در معادلات منطقه‌ای باقی مانده‌اند.
برخی کارشناسان معتقدند که ایران می‌تواند از این ظرفیت کردها به‌عنوان ابزاری برای مقابله با راهبردهای ترکیه در سوریه استفاده کند. این پیشنهاد بر این اساس استوار است که تقویت روابط با کردها می‌تواند به ایران کمک کند تا مانع از گسترش نفوذ ترکیه در مناطق شمالی سوریه شود و هم‌زمان توازن قوا را به نفع محور مقاومت تغییر دهد. در عین حال، حمایت از کردها این امکان را به ایران می‌دهد که در مذاکرات سیاسی آینده درباره سوریه، به‌عنوان یک بازیگر تأثیرگذار حضور یابد و از منافع استراتژیک خود دفاع کند. البته، اتخاذ چنین رویکردی مستلزم درک دقیق از پیچیدگی‌های قومی و سیاسی منطقه و همچنین مدیریت هوشمندانه روابط با سایر کشورهای منطقه، از جمله عراق و سوریه، است.