خط‌ونشان ترامپ برای «بریکس»؛ رئیس‌جمهور منتخب آمریکا از چه وحشت دارد؟
خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل، حسن شکوهی نسب: ترامپ در حالی که بیش از یک ماه تا ورودش به کاخ سفید زمان باقی است، حمله‌های خود را به بریکس شروع کرده‌است. او به تازگی پیامی در شبکه‌های اجتماعی منتشر و اعضای این پیمان را تهدید کرده که در صورت حذف دلار و ایجاد ارزی جایگزین در معاملات‌شان، آنها را با تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی روبه‌رو خواهد کرد!
این تهدید بلافاصله با واکنش سران کشورهای عضو مواجه شد و «دیمیتری پسکوف»، سخنگوی کرملین گفت که توسل آمریکا به زور و تحریم برای اجبار کشورها به استفاده از دلار، نتیجه معکوس دارد، دلار در چندین کشور جذابیت خود را از دست داده و روند تحلیل آن شروع شده و در حال شتاب گرفتن است.
مؤلفه‌های تعیین‌کننده قدرت بریکس
اتحادیه بریکس که شامل برزیل، روسیه، هند، چین، و آفریقای جنوبی است، با گسترش به ۶ عضو جدید (عربستان سعودی، ایران، امارات متحده عربی، مصر، آرژانتین و اتیوپی) اکنون نماینده حدود ۴۵ درصد جمعیت جهان و نزدیک به یک‌سوم تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان است. این بلوک همچنین ۳۶ درصد از مساحت زمین را پوشش می‌دهد که نشان‌دهنده تأثیر جغرافیایی و جمعیتی گسترده آن است. این در حالی است که سهم کشورهای «گروه 7» (G7) از جمعیت و زمین به ترتیب حدود ۹.۷ و ۱۶.۱ درصد است.
از نظر اقتصادی، بریکس با تولید ناخالص داخلی نزدیک به ۳۰.۸ تریلیون دلار در سال ۲۰۲۳ (همراه با اعضای جدید) به طور فزاینده‌ای به عنوان وزنه‌ای در برابر کشورهای غربی مطرح شده‌است. علاوه بر این، این بلوک حدود ۴۴.۴ درصد از ذخایر نفت جهان را در اختیار دارد و سهم قابل‌توجهی از تولید گندم جهانی (۴۸.۷ درصد) را نیز شامل می‌شود. این تأثیرات نشان‌دهنده قدرت اقتصادی و منابع طبیعی بریکس است که می‌تواند نظم جهانی موجود را تغییر دهد.
در جریان شانزدهمین اجلاس بریکس که با حضور سران کشورها از ۲۲ تا ۲۴ اکتبر (اول تا سوم آبان ماه) در کازان روسیه برگزار شد، قدرت‌یابی افزون‌تر و میل به ایستادگی مقابل آمریکا و متحدان اروپایی آن مشهود بود. در این اجلاس نمایندگان بیش از ۳۰ کشور از جمله «مسعود پزشکیان» رئیس جمهوری ایران و رؤسای جمهوری برخی دیگر از کشورها همچون چین و آفریقای جنوبی و نخست وزیر هند در این اجلاس حضور داشتند. این اولین بار بود که اعضای اصلی و سران کشورهای جدید عضو بریکس در این اجلاس به طور هم زمان حضور داشتند.
در جریان این اجلاس، چندین راهکار برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا مطرح شد. یکی از محورهای اصلی، توسعه سیستم پرداخت مشترک «پل بریکس» بود که به‌طور خاص طراحی شده تا نقش دلار در معاملات تجاری را کاهش دهد. این سیستم قرار است از فناوری بلاکچین و ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) استفاده کند. به‌عنوان نمونه، پیشنهاد شد که یوان دیجیتال به عنوان یکی از ارزهای کلیدی برای پرداخت‌ها به کار گرفته شود.
علاوه بر این، طرح‌هایی برای تقویت همکاری اقتصادی از طریق سیستم‌های پرداخت موبایلی بین‌المللی و ایجاد یک پلتفرم مشترک تجارت الکترونیک ارائه شد. هدف این اقدام‌ها، افزایش استقلال اقتصادی کشورهای عضو بریکس و کاهش سلطه دلار بر سیستم مالی جهانی است. این نشست همچنین به ایجاد نهادهایی مشابه «اف‌ای‌تی‌اف» (FITF) اشاره کرد که به تنظیم‌گری در زمینه شفافیت مالی و تراکنش‌های بین‌المللی کمک می‌کند.
مخاطرات قدرت‌یابی افزون‌تر بریکس برای آمریکا
بریکس طی دو دهه گذشته به عنوان یک نیروی مهم اقتصادی و سیاسی در سطح جهان شناخته شده‌است. این بلوک نه‌تنها در جهت توسعه اقتصادی کشورهای عضو بلکه به عنوان یک چالش احتمالی برای هژمونی آمریکا عمل کرده‌است. در ارتباط با اینکه چرا ترامپ و تیم او، این ائتلاف را به‌طور ویژه هدف حمله‌های خود قرار می‌دهند باید به چند نکته اشاره کرد؛
۱. بریکس به‌عنوان چالشی برای نظم بین‌المللی تحت رهبری آمریکا
ترامپ و تیم او، بریکس را به‌عنوان تهدیدی مستقیم برای هژمونی آمریکا در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی جهانی می‌بینند. این بلوک به دنبال کاهش وابستگی کشورهای عضو به دلار آمریکا، تقویت ارزهای محلی و ایجاد یک نظم چندقطبی است. ترامپ که سیاست «اول آمریکا» را در پیش گرفته، به هرگونه تلاش برای محدود کردن نفوذ دلار و نهادهای تحت سلطه آمریکا (مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی) واکنش شدید نشان می‌دهد.
۲. تمرکز ترامپ بر چین به‌عنوان دشمن اصلی
یکی از اعضای کلیدی بریکس، چین است که ترامپ آن را به‌عنوان بزرگ‌ترین رقیب اقتصادی و ژئوپلیتیک آمریکا معرفی می‌کند. سیاست‌های تجاری سختگیرانه ترامپ علیه چین در دولت نخست وی مانند جنگ تعرفه‌ای و محدودیت‌های فناوری، نشان‌دهنده نگرانی او از رشد قدرت چین بود. چون چین نقش محوری در بریکس دارد، این سازمان نیز به‌طور غیرمستقیم به هدف حمله‌های ترامپ در دولت دوم وی تبدیل شده‌است.
۳. روسیه و رقابت ژئوپلیتیک
روسیه به‌عنوان یکی دیگر از اعضای بریکس، در مرکز سیاست‌های ترامپ قرار دارد. اگرچه ترامپ در دولت نخست خود گاهی به دلیل روابط شخصی با ولادیمیر پوتین مورد انتقاد قرار می‌گرفت، اما تیم او روسیه را تهدیدی برای منافع آمریکا در اروپا و خاورمیانه می‌دانست. از آنجا که روسیه نقش فعالی در بریکس ایفا می‌کند و نزدیک به سه سال در جنگ اوکراین، غرب را به چالش کشیده‌است، این سازمان نیز بخشی از رقابت ژئوپلیتیک بین آمریکا و متحدان غربی با روسیه است.
۴. بریکس و کاهش نفوذ دلار
بریکس به‌دنبال ایجاد سیستم‌های مالی جایگزین مانند «بانک توسعه جدید» و «پل بریکس» است که هدفش کاهش وابستگی کشورهای عضو به نظام مالی تحت سلطه آمریکا است. ترامپ و تیم او به شدت با هرگونه اقدام برای تضعیف دلار مخالفت می‌کنند زیرا دلار ابزاری کلیدی برای حفظ نفوذ اقتصادی و سیاسی آمریکا است.
در همین ارتباط «ژیلبرتو مارینگونی» استاد دانشگاه در سائوپائولو معتقد است که امتناع کشورهای عضو بریکس از استفاده دلار آمریکا در معاملات تجاری خود، می‌تواند در نهایت منجر به افول آمریکا شود. به همین دلیل است که ترامپ نسبت به این انجمن از الفاظ تهاجمی و تهدید استفاده می‌کند.
۵. ایدئولوژی ملی‌گرایانه ترامپ
ترامپ و مشاورانش در دولت اول وی به‌ویژه افرادی مانند «مایک پمپئو» و «جان بولتون» به شدت از ایدئولوژی ملی‌گرایانه و ضدجهانی‌سازی حمایت می‌کردند. از دید آنها، بریکس نماینده‌ای از جهانی‌سازی و همکاری بین‌المللی بود که منافع آمریکا را در اولویت قرار نمی‌داد؛ چنین رویکردی به احتمال قوی در دولت دوم ترامپ هم حاکم خواهد بود چنانچه قبل از ورود وی به کاخ سفید، نشانه‌هایی از این رویکرد به چشم می‌خورد.
فرجام سخن
حمله‌های مکرر ترامپ و تیم وی به بریکس ناشی از نگرانی‌های عمیق آنها از کاهش نفوذ اقتصادی و سیاسی آمریکا در جهان است. بریکس، به‌عنوان یک ائتلاف مستقل و چندقطبی، تهدیدی برای نظم جهانی تحت رهبری آمریکا محسوب می‌شود.
سیاست خارجی آمریکای ترامپ همواره بر اساس مقابله با این تهدیدها تنظیم می‌شود، به‌ویژه با تمرکز بر چین و روسیه که اعضای کلیدی این بلوک هستند. در نهایت، این حمله‌ها نشان‌دهنده تعارض گسترده‌تر بین سیاست‌های «اول آمریکا» و تلاش‌های جهانی برای ایجاد یک نظم چندقطبی است.
از نگاه ناظران، تهدید تعرفه ۱۰۰ درصدی آمریکا بر اعضای بریکس از سوی ترامپ به دلیل هراس آمریکا از تضعیف بیشتر دلار و جایگزینی ارز این گروه است و نشان‌دهنده پایان اقتصاد بازار آزاد و تمام ادعاهای لیبرالیسم و نئولیبرالیسم در حوزه اقتصادی و تیر خلاص به پول آمریکاست؛ واقعیتی که ترامپ آن را به خوبی درک کرده‌است و بی‌تردید پس از ورود مجدد به کاخ سفید در بیستم ژانویه (یکم بهمن) تقابل جدی‌تری با بریکس خواهد داشت به آن امید که با تهدید و تخریب ائتلاف‌های ناهمسو، هژمونی فروپاشیده آمریکا را بازسازی کند.