عربستان چه اختلافاتی با ترکیه دارد؟
۱۶:۴۷ – ۰۴ اسفند ۱۴۰۳
عربستان سعودی و ترکیه از جمله بازیگران اصلی در خاورمیانه هستند که تأثیرات زیادی در تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی دارند. با وجود اشتراکات تاریخی و مذهبی، این دو کشور در سال‌های اخیر شاهد رقابت‌ها و اختلافات فزاینده‌ای در حوزه‌های مختلف بوده‌اند. اختلافات بین این دو کشور در زمینه‌های سیاسی، مذهبی، اقتصادی و استراتژیک به‌طور قابل توجهی روابط آنها را تحت تأثیر قرار داده است. این گزارش به تحلیل دلایل و ابعاد مختلف این اختلافات خواهد پرداخت.
۱. رقابت بر سر رهبری جهان اسلام
یکی از مهم‌ترین دلایل اختلافات عربستان سعودی و ترکیه، رقابت بر سر رهبری جهان اسلام و به‌ویژه در میان مسلمانان سنی است. عربستان سعودی به‌عنوان سرپرست حرمین شریفین (مکه و مدینه)، خود را رهبر مسلمانان سنی می‌داند و همواره از این جایگاه برای اعمال نفوذ در سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی استفاده کرده است. در مقابل، ترکیه تحت رهبری رجب طیب اردوغان، به دنبال بازسازی یک خلافت سنی جدید با الهام از امپراتوری عثمانی است. اردوغان در تلاش است تا ترکیه را به‌عنوان مرکز اسلامی جهان سنی معرفی کند و نقش پیشروتری در امور مسلمانان ایفا کند.
این رقابت به‌ویژه در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا شدت یافته است. هر دو کشور سعی دارند تا با تقویت روابط خود با گروه‌های اسلامی در این مناطق، حمایت‌های بیشتری جلب کنند. در حالی که عربستان سعودی از گروه‌های سنی و وهابی حمایت می‌کند، ترکیه از جنبش‌های اسلام‌گرای سیاسی مانند اخوان المسلمین حمایت کرده است. این تفاوت‌های ایدئولوژیک باعث ایجاد تنش‌های جدی میان دو کشور شده است.
۲. تفاوت‌های سیاسی در بحران‌های منطقه‌ای
اختلافات عربستان و ترکیه در بحران‌های مختلف منطقه‌ای به‌ویژه در سوریه، لیبی و قطر به وضوح قابل مشاهده است. در سوریه، ترکیه به‌طور مستقیم درگیر جنگ داخلی شد و از گروه‌های مخالف بشار اسد حمایت می‌کند. عربستان سعودی نیز در ابتدا از مخالفان اسد حمایت می‌کرد، اما به دلیل ورود ایران و روسیه به بحران سوریه، رویکردش تغییر کرده است. در حالی که ترکیه به‌دنبال تحقق اهداف خود در سوریه است، عربستان بیشتر به دنبال مقابله با نفوذ ایران در این کشور است.
در لیبی نیز رقابت‌های شدیدی میان عربستان و ترکیه وجود دارد. ترکیه از دولت وفاق ملی در طرابلس حمایت می‌کند، در حالی که عربستان سعودی به‌طور غیرمستقیم از نیروهای خلیفه حفتر در شرق لیبی پشتیبانی کرده است. این تضاد در منافع و حمایتی که از طرفین مختلف در این جنگ‌های نیابتی صورت می‌گیرد، نشان‌دهنده رقابت‌های سیاسی و ژئوپولیتیکی میان دو کشور است.
۳. بحران قطر و حمایت ترکیه از دوحه
یکی دیگر از موارد مهم در روابط عربستان و ترکیه، بحران قطر است. در سال ۲۰۱۷، عربستان سعودی و متحدانش مانند امارات متحده عربی، بحرین و مصر، تحریم‌های اقتصادی و سیاسی علیه قطر اعمال کردند. ترکیه به‌سرعت به حمایت از قطر برخاست و با ارسال نیرو و تجهیزات نظامی به این کشور، از آن حمایت کرد. این مسئله باعث شد که روابط ترکیه با عربستان سعودی بیش از پیش به چالش کشیده شود. ترکیه به‌عنوان هم‌پیمان قطر، روابط خود را با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، به‌ویژه عربستان سعودی، تحت فشار قرار داد.
۴. رقابت‌های اقتصادی و تجاری
اختلافات اقتصادی و تجاری نیز در روابط عربستان و ترکیه مؤثر بوده است. عربستان سعودی به‌عنوان بزرگترین اقتصاد نفتی منطقه، همواره به‌دنبال حفظ جایگاه خود در بازارهای جهانی نفت بوده است. در مقابل، ترکیه به‌دنبال تقویت صنعت خود و گسترش روابط تجاری با کشورهای مختلف، به‌ویژه در حوزه انرژی، است. در حالی که عربستان سعودی تمرکز بیشتری بر صادرات نفت دارد، ترکیه به‌دنبال ایجاد روابط اقتصادی متنوع‌تری است که می‌تواند به رشد اقتصاد غیرنفتی آن کمک کند. این اختلافات در سیاست‌های اقتصادی و تجاری باعث تشدید رقابت‌ها میان دو کشور شده است.
۵. تفاوت‌های مذهبی و ایدئولوژیک
اصلی‌ترین اختلافات میان عربستان سعودی و ترکیه به تفاوت‌های ایدئولوژیک و مذهبی این دو کشور برمی‌گردد. عربستان سعودی به‌عنوان حافظ سنی‌گرایی و طرفدار وهابیسم، از گروه‌های اسلام‌گرای محافظه‌کار حمایت می‌کند، در حالی که ترکیه تحت رهبری اردوغان به‌دنبال تقویت اسلام سیاسی و حمایت از جنبش‌هایی مانند اخوان المسلمین است. این دیدگاه‌ها به‌ویژه در کشورهای عربی و شمال آفریقا باعث ایجاد تنش‌های جدی بین دو کشور شده است.
عربستان سعودی اخوان المسلمین را تهدیدی برای ثبات رژیم‌های حاکم در خلیج فارس می‌داند و از این رو، دیدگاه متفاوت ترکیه نسبت به این جنبش‌ها، به یک منبع اصلی تنش در روابط دو کشور تبدیل شده است.
۶. چشم‌انداز آینده روابط عربستان و ترکیه
با توجه به تغییرات سریع در سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی، آینده روابط عربستان سعودی و ترکیه همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. هرچند که دو کشور در برخی موارد می‌توانند به همکاری‌های مشترک برسند، اما اختلافات ایدئولوژیک، سیاسی و اقتصادی همچنان چالش‌هایی بزرگ در مسیر روابط آنها خواهد بود. در حالی که ترکیه به‌دنبال تقویت نفوذ خود در منطقه است، عربستان سعودی تلاش می‌کند تا جایگاه خود به‌عنوان رهبر جهان اسلام و یک قدرت اقتصادی منطقه‌ای حفظ کند.
در نهایت، در صورتی که روابط عربستان و ترکیه نتواند به سطحی از تعادل برسد، احتمال افزایش تنش‌ها و رقابت‌های بیشتر در عرصه‌های مختلف، به‌ویژه در کشورهای ثالث و بحران‌های منطقه‌ای وجود دارد. این رقابت‌ها می‌تواند به بی‌ثباتی بیشتر در منطقه خاورمیانه منجر شود.