هزینۀ سرنگونی هواپیما برای مسکو: از دست دادن نفوذ در باکو
سه ماه پس از سرنگونی هواپیمای مسافربری جمهوری آذربایجان توسط پدافند هوایی روسیه، روابط باکو و مسکو همچنان پرتنش است و جمهوری آذربایجان بر لزوم پذیرش مسئولیت و مجازات عاملان پافشاری می‌کند، هرچند منافع مشترک مانع قطع کامل روابط شده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، در 25 دسامبر 2024، پدافند هوایی روسیه به سمت یک هواپیمای مسافربری غیرنظامی جمهوری آذربایجان که از باکو عازم گروزنی بود، شلیک کرد. این هواپیما، پرواز شماره 8243 خطوط هوایی آذربایجان (آزال)، سپس در شمال غربی قزاقستان سقوط کرد. در نتیجه این حادثه، 38 نفر از 67 مسافر و خدمه آن کشته شدند.
این رویداد خشم آذربایجانی‌ها را برانگیخت و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، از مسکو خواست مسئولیت این حادثه را بپذیرد، عاملان آن را مجازات کند و غرامت بپردازد. این‌ها اقداماتی بود که ولادیمیر پوتین، همتای روس علی‌اف، دست‌کم تا حدی که باکو ضروری می‌دانست، آماده انجام آن‌ها نبود.
در نتیجه، باکو طی ماه‌های فوریه و مارس 2025 با فهرستی از اقدامات، نارضایتی خود را نشان داد، از جمله بستن مرکز فرهنگی «خانه روسی» در پایتخت جمهوری آذربایجان، تعطیل کردن فعالیت خبرگزاری‌های روسی در این کشور، ممانعت از ورود یک نماینده دومای روسیه که از آذربایجانی‌ها در روسیه انتقاد کرده بود و رد درخواست مسکو برای استرداد یک قاضی به روسیه.
تلاش روسیه برای دلجویی با اعزام ماتوینکو و ساخت مجسمه حیدر علی‌اف
خشم در میان جمعیت جمهوری آذربایجان، که به طور کامل در سخنان علی‌اف نیز منعکس شده بود، به افزایش خود ادامه داد.
تحلیلگران در باکو و مسکو پیش‌بینی کردند که روابط دو کشور، که طی چند سال گذشته ظاهراً در مسیری مثبت در حال رشد بود، به سمت قطع شدن پیش می‌رود و مسکو بخش زیادی از نفوذ خود را نه‌تنها در جمهوری آذربایجان، بلکه در سایر نقاط قفقاز از دست خواهد داد.
مسکو در واکنش چندین گام برداشت، از جمله اعزام «والنتینا ماتوینکو»، رئیس شورای فدراسیون روسیه به باکو و اعلام برنامه‌هایی برای نصب مجسمه‌ای از حیدر علی‌اف، پدر رئیس جمهور فعلی جمهوری آذربایجان، در روسیه، به این امید که چنین اقداماتی روابط را به وضعیت قبل از سرنگونی هواپیما بازگرداند.
روابط باکو-مسکو در بن‌بست؛ منافع مشترک مانع قطع کامل روابط می‌شود/ علی‌اف از خشم خود علیه روسیه بهره‌برداری می‌کند؟
سه ماه پس از حادثه سرنگونی هواپیما، روابط روسیه و جمهوری آذربایجان نه بدتر شده و نه به طور چشمگیری بهبود یافته، و به نظر نمی‌رسد که این رکود به زودی تغییر کند. مسکو و باکو منافع مشترک بسیار زیادی دارند که اجازه قطع کامل روابط را نمی‌دهد.
حتی با ادامه جنگ لفظی و گاه تشدید ظاهری آن، هم باکو و هم مسکو گام‌هایی برای تقویت این منافع مشترک برداشتند. جمهوری آذربایجان آمادگی خود را برای حمایت از توسعه بیشتر کریدور تجاری شمال-جنوب به ایران و اقیانوس هند، که پوتین به دنبال آن است، تأیید کرده است.
باکو همچنین از حمایت قبلی خود از اوکراین عقب‌نشینی کرده است، چیزی که رهبر کرملین نیز می‌خواهد، اما اکنون با توجه به تغییر موضع واشنگتن در قبال کی‌یف، این کار برای علی‌اف آسان‌تر شده، زیرا تا آنجا که به روابطش با آمریکا مربوط می‌شود، چیزی را از دست نمی‌دهد.
با این حال، سفر رسمی مقامات روس و وعده‌های ساخت مجسمه از سوی مسکو، روابط را به گونه‌ای بازنگردانده که منعکس‌کننده نفوذ روسیه در باکو قبل از سرنگونی هواپیما باشد. آذربایجانی‌ها همچنان خشمگین هستند و باکو دریافته که می‌تواند خشم خود را در مورد چنین مسائلی ابراز کند بدون اینکه مسکو اقدامات شدیدی علیه آن انجام دهد.
به نظر می‌رسد علی‌اف به این نتیجه رسیده که ابراز خشم او در مورد سرنگونی هواپیما نه‌تنها برای او امتیازاتی در میان جمعیت خود به ارمغان آورده، بلکه مسکو را مجبور کرده تا برای کسب منافع متقابل از جمهوری آذربایجان، مزایایی به باکو ارائه دهد.
تحلیلگر روس: دوران «مرکز امپراتوری و اقمار» به سر آمده است
در نتیجۀ تحولات اخیر، روابط بین باکو و مسکو احتمالاً بیش از پیش عمل‌گرایانه و ترکیبی خواهد شد، تحولی که با موقعیت جغرافیایی، منابع طبیعی و رهبری سیاسی جمهوری آذربایجان تقویت می‌شود. تأثیرات این پویایی‌های جدید به سایر کشورهای منطقه نیز سرایت کرده است، زیرا آن‌ها هم مزایا و هم عدم وجود هزینه‌های جدی مرتبط با ایستادگی در برابر مسکو را مشاهده می‌کنند.
یک مفسر روس، «الکسی گوسف»، تا آنجا پیش رفته که استدلال می‌کند آنچه بین باکو و مسکو در پی سرنگونی هواپیمای آذری رخ داده، «وضعیت عادی جدید» در روابط بین مسکو و جمهوری‌های شوروی سابق است، «لحظه‌ای تعیین‌کننده در روابط در حال تحول آن‌ها»، و لحظه‌ای که در آن «به جای رابطه بین یک مرکز امپراتوری و اقمار، ما به طور فزاینده شاهد سیستم پیچیده‌تری از توافقات متقابل هستیم».
گوسف به نمونه‌هایی در سراسر فضای شوروی سابق اشاره می‌کند. با این حال، دلایلی وجود دارد که فکر کنیم او ممکن است بیش از حد خوش‌بین باشد. این روند، اگرچه قطعاً واقعی است، ممکن است به سرعتی که گوسف پیشنهاد می‌کند، توسعه نیابد، چه رسد به اینکه به زودی در فضای پساشوروی به «وضعیت عادی جدید» تبدیل شود، به ویژه اگر پوتین به این نتیجه برسد که همزمان با ادامه مذاکرات صلح بین آمریکا، اوکراین و روسیه، در حال پیروزی در اوکراین است.
واکنش مردم و دولت جمهوری آذربایجان به اقدامات روسیه که منجر به سرنگونی هواپیمای مسافربری آذربایجانی شد، نشان می‌دهد که حمایت واقعی قابل‌توجهی از یک خط مشی ناسیونالیستی‌تر در مخالفت با ادعاهای روسیه وجود دارد. این احساسات شاید به ویژه در جمهوری آذربایجان قوی باشد، اما در هیچ جای دیگری در منطقه پساشوروی غایب نیست.
واکنش جمهوری آذربایجان در این مورد باید به عنوان یادآوری باشد که ناسیونالیسم، از جمله عنصر ضد روسی آن، در این کشورها قوی‌تر از یک نسل پیش است. این واقعیت گاهی اوقات تحت تأثیر دستکاری مسکو در رهبران و سیستم‌های سیاسی کشورهای همسایه پنهان می‌شود.
انتهای پیام/