واکاوی ادعاهای ایلان ماسک درباره ایران/ میلیاردر آمریکایی چگونه در معادلات بین‌المللی نفوذ پیدا کرد؟
رسول سلیمی: ایلان ماسک، که یکی از حامیان اصلی کارزار ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و در آستانه پذیرش نقشی به عنوان مشاور او در کاهش هزینه‌های دولتی است، روز پنجشنبه در حساب خود در شبکه اجتماعی ایکس گفت «نقش کوچکی» در این موضوع داشته است. او با فاصله بسیار کمی در پست دیگری نوشت: «من هیچ تماس مستقیمی با ایران نداشتم. فقط پیشنهاد حمایت از سوی آمریکا را دادم.»
اما ادعای اخیر ورود ایلان ماسک در سیاست خارجی ایران به خبرنگار ایتالیایی باز می گشت که در ۱۹ دسامبر به اتهام نقض قوانین جمهوری اسلامی، سه روز پس از ورود به کشورمان بازداشت شد. وزارت ارشاد کشورمان پیشتر اعلام کرده بود که پرونده این خبرنگار ایتالیایی در مرحله تحقیقات قرار دارد و سفارت ایتالیا در تهران در جریان بازداشت وی قرار گرفته است.
این در حالی بود که ایتالیا هر گونه مداخله ایلان ماسک در مذاکرات میان ایتالیا و ایران برای آزادی یک خبرنگار زندانی در تهران را رد می‌کند، اما خود ماسک تاکید دارد در این رابطه «نقش کوچکی» داشته است. چه آنکه روزنامه نیویورک تایمز نیز روز چهارشنبه گزارش داده بود ماسک در پاسخ به درخواست دوست اجتماعی این خبرنگار ایتالیایی، با سفیر ایران در سازمان ملل تماس گرفته و به آزادی او کمک کرده است.
در همین راستا جورجا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا، که از دوستان ایلان ماسک است، در تاریخ ۹ ژانویه در پاسخ به پرسشی در خصوص نقش احتمالی ایلان ماسک در آزادی این روزنامه‌نگار گفته بود که از این مسئله بی‌اطلاع است و اگر هم وی نقشی داشته او از آن خبری ندارد.
تکذیب ادعاهای ایلان ماسک در حالی است که او پیشتر نیز ادعایی را مبنی بر ملاقات با سفیر ایران در سازمان ملل متحد مطرح کرده بود. در آن زمان، نیویورک‌تایمز مدعی دیدار ایلان ماسک با ایروانی در نیویورک شده بود؛ ادعایی که مقام‌های کشورمان از جمله «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه نیز آن‌را رد کرده بودند. اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه نیز در خصوص ادعای مطرح شده در برخی رسانه های آمریکایی درباره دیدار ایلان ماسک با نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در نیویورک، با تکذیب قاطع انجام چنین دیداری، از فضاسازی گسترده رسانه‌های آمریکایی در این خصوص ابراز تعجب کرده بود.
ایلان ماسک نه تنها به دلیل شرکت های برجسته اش مانند تسلا و اسپیس ایکس، بلکه به دلیل طرز فکر نوآورانه، سرمایه گذاری های استراتژیک و توانایی او در ایجاد اختلال در صنایع، ثروتمندترین مرد جهان محسوب می شود. با تکامل فناوری، ثروت ماسک احتمالا به رشد خود ادامه خواهد داد و موقعیت او را به عنوان یکی از تأثیرگذارترین چهره های تجاری زمان ما تثبیت خواهد کرد.
اهمیت جتجال آفرینی او در حوزه سیاست خارجی مرتبط با ایران از یک سو به دلیل آن است که به گفته نیوزویک تعداد ایرانیانی که از اینترنت استارلینک استفاده می کنند، تاکنون به بیش از ۱۰۰ هزار نفر در داخل کشور رسیده است. توسعه اینترنت ماهواره ای استارلینک در سال ۲۰۱۵ کلید خورد و در ادامه در سال ۲۰۱۸ برای اولین بار ماهواره ای از این پروژه در مدار زمین قرار گرفت. سپس اسپیس ایکس بیش از ۱۰۰۰ ماهواره‌ی استارلینک را به مدار زمین فرستاد و طی چند سال اخیر و با ادامه‌ی ارسال ماهواره‌ها به مدار اکنون تعداد آنها به ۱۷۳۷ عدد رسیده است.
این در حالی است که سرمایه گذاری های ایلان ماسک تأثیر اقتصادی عمیقی هم در داخل امریکا و هم در سطح بین المللی داشته است. دسترسی جهانی شرکت های او و فناوری های حیاتی که آنها را کنترل می کنند، ماسک را به یک چهره کلیدی در ژئوپلیتیک جهانی تبدیل کرده است. به عنوان مثال، سرویس استارلینک اسپیس ایکس در ارائه دسترسی به اینترنت در طول درگیری روسیه و اوکراین نقش محوری داشته است. با این حال، تصمیم ماسک برای محدود کردن استفاده از استارلینک در عملیات نظامی اوکراین، قدرت او را برای تأثیرگذاری بر نتایج درگیری های بین المللی نشان داد. این سطح از کنترل بر فناوری های ضروری، ماسک را به عنوان یک بازیگر مستقل در صحنه جهانی قرار داده است. کسی که می تواند روابط بین الملل را تحت تأثیر قرار دهد. علاوه بر این، عملیات تسلا در چین و سایر کشورها، منافع اقتصادی ماسک را به این کشورها گره زده است. این درهم تنیدگی سوالاتی را در مورد میزان تأثیر ماسک بر سیاست ها و روابط بین المللی ایجاد می کند.
همانطور که به آینده نگاه می کنیم، نفوذ ایلان ماسک بدون شک به رشد و تکامل خود ادامه خواهد داد. توانایی او در اثرگذاری بر روابط بین الملل، یک مسئله را اثبات می کند: ایلان ماسک قبلا جهان را به گونه ای تغییر داده است که کمتر کسی تصور می کرد. جایی که روابط بین الملل با تکنولوژی پیوند می خورد! حالا باید دید ایران به ایلان ماسک با نگاه «تهدید» می نگرد یا به مثابه «فرصت» برای تغییر معادلات بین المللی؟ این نقطه همان نقطه پذیرش اثرگذاری «شرکت های بین المللی» بر روابط دولت ها هستند که ایران و امریکا نیز در برابر آن قرار گرفتند.
بلومبرگ نیز از حضور دو دیدگاه متفاوت در حلقه مشاوران ترامپ در ارتباط با ایران که البته درنهایت یک نتیجه را دنبال می‌کنند خبر داد و نوشت: با وجود یکدست بودن تیم ترامپ برای کلید زدن پروژه فشار حداکثری، اما نقش متفاوتی برای ایلان ماسک تعریف شده که از قضا پررنگ‌تر از مقامات رسمی دولت ترامپ است. بنابر این گزارش، بازی ماسک ناهمسو با تیم ترامپ نیست، بلکه او نقش ماشین برف‌روبی را ایفا می‌کند که به بازگشایی مسیرها کمک می‌کند. مسیری که البته مستظهر به گزینه فشار برای متقاعد کردن ایران و سایر بازیگران به مذاکره است. جایگاه تکنوکراتیک ایلان ماسک و شخصیت غیرحزبی و غیررسمی او باعث می‌شود تا برای بازیگری چون ایران که نمی‌خواهد با مقامات رسمی دولت ترامپ ارتباط مستقیم یا غیرمستقیمی برقرار کند، ارتباط با شخص ماسک راحت‌تر و کمتر با پیچیدگی‌های ساختاری و سازمانی و حزبی همراه باشد.
311213