وجود ساترا مشکل دارد چگونه می‌خواهد حلال مشکلات باشد؟/ وجود ۴۰۰ پلتفرم نشان از ناتوانی ساترا است
مهسا بهادری: صداوسیما با شکل‌گیری پلتفرم‌ها و شبکه نمایش خانگی متوجه از دست رفتن انحصار از دستان خود شد و بر همین اساس روی رویه و سیاستهای خود اصرار ورزید. صداوسیما دو راه پیش رو داشت یکی پذیرش دنیای جدید که طبق قانون اساسی زمینه بیان همه عقاید فراهم است، البته این رویه در صداوسیما وجود نداشت و دیگری نپذیرفتن بازار رقابت. پلتفرم‌ها محصول جامعه مدنی هستند. صداوسیما خود را به روز نکرد. در قانون بودجه ۱۴۰۰ تبصره ۶ مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات برعهده ساترا است تا روی صدور مجوز برای شبکه نمایش‌خانگی نظارت کند و این نظارت برای این گذاشته شده بود که از اثر سوء جلوگیری کند. این موضوع در قانون بودجه ۱۴۰۱ هم آمد و سه حوزه منحصرا به صداوسیما واگذار شد. ساترایی که داخل مجموعه صداوسیماست و مستقل نیست، عهده‌دار مسئولیت صدور مجوز نظارت و تنظیم مقرراتی شد که باید در مسیر قانون پیش برود.
به عقب‌تر بازگردیم همان سال ۱۴۰۰ محمدمهدی عسگرپور یک آینده‌نگری انجام داد و درباره ممیزی‌های ساترا بر آثار شبکه نمایش خانگی توضیح داد: «یک مجموعه جلساتی در مجلس منعقد شده که من هم سه، چهار بار در آن حضور داشتم؛ چون بحث قانون اداره صدا و سیما قرار است در مجلس مطرح شود که یکی از موضوعات آن وی.او.دی هاست. من آن‌جا هم گفتم که ما در سینما چهار دهه است که جلو رفته‌ایم و الان تا حدی متوجه شدیم که ای‌کاش این دیوار از اول یک جور دیگر چیده می‌شد؛ شما دقیقاً همان تجربه را دارید یک جور دیگر و با آسیب‌های بیشتر مرتکب می‌شوید و از عجایب هم هست که برای ممیزی پول دریافت می‌شود. من فکر می‌کنم یکی از مفاسدی که در این حوزه در پیش خواهد بود، اتفاقاً در همین بخش است. حتی دوستان در خود پلتفرم‌ها هم شاید دقیقاً ندانند که سه یا پنج سال آینده این موضوع چه شکل و قیافه‌ای پیدا می‌کند. ما باید مطالعه کنیم و نهادی برای مطالعه این موضوع به وجود آید.»
این کارگردان گفت: «صداوسیما مسئول سریال‌سازی است و وزارت ارشاد مسئول سینما است. این دسته‌بندی از گذشته وجود داشته، بدون اینکه در نظر گرفته شود که ما با یک پدیده نوظهوری مواجهیم که حتما باید درباره آن یک تنظیم‌گری مشخص وجود داشته باشد که پایه قانونی مشخص داشته باشد. چون ساترا همچنان پایه قانونی مشخصی ندارد و متاسفانه با اینکه این پایه را ندارد، اما وارد فاز جدیدتری شده که می‌تواند در حوزه مدیریت صنف مداخله داشته باشد.»
وضعیت ساترا از سه سال پیش هیچ تغییری نکرده است
حالا سه سال از آن سخنان می‌گذرد و همچنان آینده شبکه نمایش‌خانگی مشخص نیست. چندی پیش پیمان جبلی رئیس سازمان صدا و سیما در حاشیه یکی از جلسات هیات دولت در خصوص تنظیم‌گری و نظارت بر فرایندهای اقتصادی شبکه نمایش خانگی گفت: «ساترا علاوه بر وظیفه نظارت بر محتوای تولیدات نمایش خانگی، وظیفه تنظیم‌گری و نظارت بر فرآیندهای اقتصادی این حوزه را نیز برعهده دارد؛ به‌طور کلی تنظیم‌گری در این حوزه شامل اقتصاد و وضعیت مالی پروژه‌های تولیدی هم می‌شود و فرآیندهای اقتصادی در حوزه نمایش خانگی باید به گونه‌ای باشد که فعالان خود در این حوزه هم بتوانند فعالیت کنند.
بر همین اساس سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی اهم اقدامات انجام شده در این خصوص را شامل تهیه نقشه بازار از منظر اقتصادی و مشاوره به کسب و کارهای رسانه‌ای، ارتباط سیستمی با وزارت صمت برای اعطای اینماد به سکوهای دارای مجوز از ساترا، راه‌اندازی مرکز خدمات رسانه و مشاوره و معرفی فرصت‌های تولید و توسعه محتوا، ایجاد بسترهای مناسب برای سرمایه‌گذاری و تامین جمعی در صنعت صوت و تصویر فراگیر، حمایت اقتصادی از فعالان نوپا با تشکیل شورای حمایت ساترا با حضور نمایندگانی از سازمان امور، مالیاتی، سازمان، استاندارد، بانک، بیمه و فعالان صنعت، برنامه‌ریزی برای جلوگیری از رقابت ناسالم با تصویب عضویت ساترا در شورای رقابت کشور، برنامه‌ریزی و اقدام برای ساماندهی تبلیغات در فضای مجازی، ایجاد بستر انتشار برای تولیدکنندگانی که سرمایه کافی برای راه‌اندازی سکو ندارند از طریق صفحه ساترا در تلوبیون و بررسی وضعیت ترافیک مصرفی کاربران در سکوهای انتشار اعلام کرد.
وجود ۴۰۰ پلتفرم نشان از ناتوانی در تنظیم‌گری است
چند شب پیش در برنامه جام جم نشستی درباره تنظیم‌گری ساترا برگزار شد محمد مهدی عسگرپور و محمدرضا عباسیان در این مناظره حضور داشتند.
عسگرپور با بیان اینکه نهادی که در حال حاضر در قالب ساترا فعال است، عملاً نمی‌تواند نقش تنظیم‌گری مؤثر را ایفا کند، گفت: «ساترا در حال حاضر مشکلات زیادی دارد، از جمله نبود زیرساخت‌های قانونی کافی و محدودیت‌های حقوقی که نمی‌تواند مانع از مشکلات قانونی شود. به‌ویژه در بحث مجوزدهی، مشکلات حقوقی زیادی به وجود آمده است. در گذشته، دولت وقت (در زمان آقای احمدی‌نژاد) تلاش کرد خانه سینما را خود ایجاد کند و این تجربه شکست خورد. اکنون نیز ساترا به‌نوعی در تلاش است که نهادهای صنفی را دور بزند و مجوزهای زیادی صادر کرده است. به عنوان مثال، اگر از ما بپرسند که چند پلتفرم وی او دی داریم، پاسخ ما ممکن است ۴۰۰ پلتفرم باشد. این وضعیت در هیچ جای دنیا قابل‌تصور نیست و نشان‌دهنده بی‌نظمی و ناتوانی در تنظیم‌گری است.»
این کارگردان در بخشی از این گفت‌وگو توضیح داد: «واقعاً نمی‌فهمم چرا این روند دوباره در حال تکرار است. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، نه‌تنها تنظیم‌گر نخواهیم داشت، بلکه این شرایط می‌تواند به‌طور کامل از کنترل خارج شود و مشکلات بیشتری به‌وجود آورد. ما باید به این مسائل با دقت بیشتری توجه کنیم و از ظرفیت‌های نهادهای صنفی و بازیگران اصلی این حوزه بهره ببریم. در غیر این صورت، این بحران به‌طور جدی‌تر ادامه خواهد یافت.»
عباسیان با اشاره به ماهیت ساترا گفت: «وقتی شما می‌خواهید فعالیت فرهنگی انجام دهید و محتوای فرهنگی را به مخاطب عرضه کنید، باید در ابتدا زیرساخت‌های فرهنگی فراهم می‌شد. به همین دلیل، برای حل مشکلات موجود، ساترا ایجاد شد. در واقع، قانون‌گذار باید به‌طور مشخص، مجوزهای لازم را برای پلتفرم‌ها صادر کند. اما در عمل، این کار درست انجام نمی‌شود. در حال حاضر در حوزه پلتفرم‌ها، به جایی رسیده‌ایم که هر چه پیش آید، مهم نیست؛ فقط باید کاری کنیم که مشتری خوشش بیاید. این وضعیت نظارت پسینی را به یک معضل جدی تبدیل کرده است.»
رفتار صداوسیما بازهم حرفه‌ای نبود
سعید رجبی فروتن هم درباره تنظیم‌گری ساترا در یادداشتی نوشت: «در نشست‌هایی که طی سالهای اخیر در باره کم و کیف تنظیم‌گری و چگونگی نظارت بر پلتفرم‌ها برگزار شده است، به رغم حضور نمایندگان انجمن صنفی شرکت‌های نمایش آنلاین ویدیویی و مدیران پلتفرم‌ها، معمولا نمایندگان ساترا حضور ندارند.
ترجیح مدیران ساترا این است که از مناظره و گفتگوهای رو در رو با منتقدان پرهیز کنند و در تریبون‌های یک طرفه دیدگاه‌های خود را مطرح سازند و درصدد دفاع از کارنامه و توجیه وظایف نظارتی خویش برآیند.
به عنوان مثال در برنامه اخیر «جام‌جم»( پخش شده از شبکه اول سیما )رئیس هیات مدیره انجمن صنفی پلتفرم‌ها و یکی از مدیران پلتفرم‌های کمتر شناخته شده، نحوه نظارت ساترا را در ادامه نظارت سنتی و پیشادیجیتال سینما و تلویزیون دانستند و آن را ناسازگار با اقتصائات رسانه‌های نوین توصیف کردند.
عسگرپور به اعتبار سالها فعالیت صنفی، مخالفت مدیران دولتی با نقش‌آفرینی صنوف در فرایند نظارت و صدور مجوز را مورد انتقاد قرارداد و خواستار تنظیم‌گری مدرن و تحول‌یافته شد.
عسگرپور بار اول نیست که مواضع خود را در این خصوص بطور صریح بیان می‌کند اما پاسخ متقابل مدیران ساترا و صداوسیما در اینگونه برنامه‌ها شنیده نمی‌شود.
دعوت از مخالفان و منتقدان سیاستهای صداوسیما و تریبون دادن به آنها ولو در یکی دو برنامه، اگر چه عمل به وظیفه‌ای فراموش شده توسط آن سازمان است، اما مهم آن است که در برنامه‌هایی نظیر «جام‌جم» گفتگو شکل بگیرد تا حاصل آن به افزایش آگاهی عمومی و زمینه‌سازی برای اصلاح روش‌ها و نگرش‌های رسانه فراگیر صداوسیما بیانجامد. در غیر اینصورت اقدام برنامه‌سازان شبکه اول کاری شکلی و رفع تکلیفی است.
بی‌توجهی مدیران ساترا البته امر غیرمتعارفی نیست. این اقدام ریشه در رفتار عموم مدیران ارشد و میانی صداوسیما دارد که از نظر سازمانی وظیفه پاسخگویی به افکار عمومی را ندارند و در صورت لزوم روابط عمومی سازمان بصورت کاملا متمرکز، اطلاعیه‌ای منتشر کرده و ابراز وجود می‌کند. رییس سازمان هم در هر چهارشنبه هنگام خروج از حیاط دولت، گریزی از رویارویی و پاسخ به پرسش احتمالی خبرنگاران ندارد.»
۲۴۵۲۴۵