چرا بشار اسد به جای ایران به روسیه پناهنده شد؟/ چگونگی اعطای پناهندگی سیاسی به سران کشورها
رسول سلیمی: بشار اسد، رئیس جمهور سوریه و خانواده اش پس از سقوط نظام سیاسی این کشور در روسیه پناهندگی دریافت کردند و روز یکشنبه پس از سقوط دولت سوریه، وارد مسکو شدند. همان زمان یک منبع در کرملین به رسانه ها گفت: «روسیه همیشه به نفع حل و فصل سیاسی بحران سوریه گفتگو کرده و ما اصرار داریم که مذاکرات با میانجیگری سازمان ملل از سر گرفته شود.»
روسیه همچون ایران به عنوان متحد سنتی رئیس جمهور سابق سوریه است و از زمان آغاز جنگ در این کشور در سال ۲۰۱۱ به طور گسترده به بشار اسد کمک کرده و با حضور نظامی مستقیم، کنترل بیشتر مناطقی را که در پیشروی مخالفان قبل از سال ۲۰۲۰ از دست داده بود، دوباره به دست آورد.
در شرایطی که نهادهای بین المللی به دنبال «پاسخگو کردن اسد» و متهم کردن او به «جنایات جنگی» به دلیل رویدادهای سوریه از سال ۲۰۱۱ هستند، پرسش هایی در مورد مبنای قانونی حاکم بر اعطای پناهندگی روسیه به بشار اسد و نحوه برخورد قوانین بین المللی با این موارد خاص مطرح شده است.
چگونگی پناهندگی سیاسی به سران کشورها
پناهندگی سیاسی سران کشورها به سایر کشورها یک مورد خاص در حقوق بین الملل است و به چندین اصل و قواعد برگرفته از حقوق بین الملل عمومی از جمله حق پناهندگی، حاکمیت و مصونیت سران کشورها مربوط می شود.
به گفته حقوقدانان بین المللی و متخصصان حقوق بین الملل، «دولت های مستقل حق دارند به هر کسی، از جمله سران کشورهای خارجی، با توجه به منافع و صلاحدید خود پناهندگی بدهند» و «پناهندگی معمولا بر اساس قوانین داخلی کشور میزبان و ملاحظات سیاسی آنها، بدون تعهد قانونی بین المللی اعطا می شود».
در همین راستا حقوق بین الملل، به ویژه حقوق بشر، حق پناهندگی یک فرد را در صورت فرار از آزار و اذیت یا درگیری به رسمیت می شناسد، حقی که در ماده ۱۴ اعلامیه جهانی حقوق بشر و معاهدات متعدد حقوق بشر گنجانده شده است. با این حال، این حق خودکار نیست زیرا باید توسط کشوری که درخواست به آن ارائه می شود اعطا شود و به عنوان یک حق پیشینی برای افراد تلقی نمی شود.
اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸ اعطای پناهندگی را پیش بینی کرد و دولت ها را ملزم به حمایت از پناهندگان کرد و در سال ۱۹۵۱، کنوانسیون ژنو این حق را تشریح و معیارهای وضعیت پناهندگی را با محدودیت ها و استثنائات خاص تعریف کرد. بر اساس این معاهده، انواع مختلفی از پناهندگی وجود دارد که یکی از آنها حق پناهندگی بشردوستانه است و به آن پناهندگی اعطا شده به افرادی گفته می شود که از درگیری های مسلحانه یا بلایای انسانی فرار می کنند.
اعطای “پناهندگی بشردوستانه” به پناهندگان تضمین محافظت در برابر خطرات تهدید کننده زندگی آنها در کشوشان است. افرادی که پناهندگی بشردوستانه دریافت می کنند از مزایای متعددی برخوردارند، زیرا به پناهنده حق اقامت اعطا می شود که اصول اولیه زندگی از جمله ارائه منبع درآمد را برای او تضمین می کند، اگرچه قوانین محلی در نحوه ارائه این حمایت متفاوت است، برخی از کشورها به پناهندگان حق کار می دهند، در حالی که برخی دیگر با ارائه خدمات اولیه مانند مسکن و آموزش کمک های مالی ارائه می دهند.
در گذشته نیز موضوع پناهندگی سیاسی به کشورها مرسوم بوده و سابقه بین المللی قابل توجهی برای کشورهایی وجود دارد که به سران کشورها و دولت هایی که در گذشته سرنگون شدند یا از حکومت خود فرار کرده اند، پناهندگی داده می شود؛ فرانسه به پپه دوک دووالیه از هائیتی پناهندگی داده است و اسپانیا به خوان پرون رئیس جمهور آرژانتین پناهندگی داده است. بنابراین، «تعجب آور یا غیرقانونی نیست که روسیه چنین درخواستی از اسد را بپذیرد.»
به استناد اصل ۱۵۵ قانون اساسی: «دولت جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به کسانی که پناهندگی سیاسی بخواهند، پناه دهد، مگر اینکه بر طبق قوانین ایران تبهکار و خائن شناخته شوند»
شرایط پناهندگی بشار اسد در ایران چگونه بود؟
در ایران نیز تا قبل از انقلاب مشروطه، پناهندگی عموماً در داخل کشور و به شکل سنتی و به دو صورت تحصن در اماکن مقدس مذهبی یا در خانقاه‌ها و نیز پناهندگی در سفارت‌خانه دولت‌های خارجی مرسوم بود اما با انقلاب مشروطیت و پیدایش قانون در ایران، سنت پناهندگی نیز متحول شد، زیرا قانون اجازه نمی‌داد که شخص خاطی اعم از مجرم عادی و مجرم سیاسی از مجازات فرار کند.
از این زمان بود که پناهنده مفهوم دیگری پیدا کرد و بعد از انقلاب اسلامی نیز پناهندگی در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز به رسمیت شناخته شد. به استناد اصل ۱۵۵ قانون اساسی: «دولت جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به کسانی که پناهندگی سیاسی بخواهند، پناه دهد، مگر اینکه بر طبق قوانین ایران تبهکار و خائن شناخته شوند».
اعطای پناهندگی و حقوق و تکالیف پناهنده در ایران، مطابق آیین‌نامه پناهندگان مصوب ۲۵ آذر ۱۳۴۲ و کنوانسیون مربوط به وضع پناهندگان مورخ ۲۸ ژوئیه ۱۹۵۱ و پروتکل مربوط به وضع پناهندگان مورخ ۳۱ ژانویه ۱۹۶۷ است که دولت ایران طی ماده واحده‌ای در سال ۱۳۵۴ با تصویب پارلمان به آن ملحق شد.
بیماری همسر اسد و تامین امنیت خانواده او از اولویت های مهم برای پناهندگی در روسیه بود
بشار اسد به روسیه پناه آورد!
توسل اسد به روسیه دلایل متعددی دارد، اول اینکه روسیه حدود۱۳ سال در کنار او ایستاده بود، دوم اینکه روسیه در موقعیت خصومت با آمریکا و غرب قرار دارد و سوم اینکه خود پوتین مسائل زیادی دارد و به تصمیمات دادگاه کیفری بین المللی یا قوانین بین المللی متعهد نیست و مسکو در نوامبر ۲۰۱۶، رسما امضای اساسنامه رم دادگاه کیفری بین المللی را پس گرفت. از این رو دادگاه کیفری بین المللی قادر نیست روسیه را ملزم به استرداد بشار اسد کند.
چه آنکه پیش از این نیز در ماه مه ۲۰۱۴، روسیه از حق وتوی خود برای جلوگیری از قطعنامه سازمان ملل برای ارجاع پرونده رژیم اسد به دادگاه کیفری بین المللی استفاده کرد. موضوعی که به نظر می رسد با منازعات پیچیده حقوقی ایران با سازمان های بین المللی از جمله آژانس بین المللی انرژی اتمی، شورای امنیت و نهادهای حقوق بشری، پذیرش بشار اسد به عنوان پناهنده در ایران بر مشکلات حقوقی ایران می افزود و منطقا نیز پناهندگی بشار اسد، منافع ایران را در محور مقاومت تامین نمی کرد.
از سوی دیگر به نظر می رسد برای بشار اسد گزینه تامین امنیت و سلامتی خانواده او از اولویت بالاتری نسبت به سایر گزینه ها برخوردار بوده و او ترجیح داده از میان دو کشور امن، روسیه را انتخاب کند. چه آنکه پیشتر دفتر ریاست جمهوری سوریه اعلام کرده بود اسما اسد، همسر رئیس جمهور این کشور به سرطان خون مبتلا شده و حضور در روسیه برای درمان همسرش نیز، او را بیش از پیش متقاعد به چنین تصمیمی کرد.
311213