۲۰۲۴، پرجنگ‌ترین سال پس از جنگ جهانی دوم
طبق گزارش گروه بین‌المللی غیردولتی مکان و رویداد درگیری‌های مسلحانه (ACLED) non-profit group Armed Conflict Location and Event Data، سال جاری میلادی شاهد تشدید درگیری‌ها در اقصی نقاط مختلف جهان، در کنار تداوم جنگ میان روسیه و اوکراین و عملیات نظامی اسرائیل در غزه بود. نتایج این گزارش نشان می‌دهد در سال جاری میلادی، ۵۶ درگیری فعال در سراسر جهان وجود داشته است؛ رقمی بی سابقه از زمان جنگ جهانی دوم. علاوه بر این درگیری‌ها یا منازعات در ۵ سال گذشته دو برابر شده و از هر ۸ نفر، یک نفر در معرض درگیری بوده است. در میان کشورها، فلسطین، میانمار، سوریه و مکزیک نیز بیشترین میزان منازعه را در سال جاری میلادی به نام خود ثبت کرده‌اند.
طبق تازه‌ترین گزارش The Global Peace Index ۲۰۲۴، نیز شرایط جهان از نظر شاخص صلح مساعد نیست و به دلایل ذیل نیاز به اقدامات اورژانسی و همدلی بین‌المللی برای بهبود آن دارد.
۱- اکنون ۹۷ کشور در جهان وجود دارند که شاخص صلح در آنها از سال ۲۰۰۸ (زمان برقراری این شاخص) تاکنون در وضعیت نامساعدتری قرار گرفته است.
۲- درگیری‌ها در غزه و اوکراین محرک اصلی سقوط صلح جهانی بودند.
۳-در حال حاضر ۹۲ کشور درگیر منازعات فرامرزی خود هستند.
۴-تأثیر اقتصادی خشونت در جهان به ۱۹.۱ تریلیون دلار یا ۲۳۸۰ دلار برای هر نفر در پایان سال ۲۰۲۳ افزایش یافت که برابر با ۱۳.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی است.
۵- روند نظامی سازی در جهان با افزایش تسلیحات ۱۰۸ کشور تشدید یافته است.
۶- به دلیل درگیری‌های خشونت آمیز، ۱۱۰ میلیون نفر در جهان، پناهنده یا آواره شده‌اند و اکنون ۱۶ کشور هر یک دست‌کم میزبان بیش از نیم میلیون پناهنده هستند.
۷- قریب به ۵۶ کشور درگیری فعال دارند.
۸- مخارج حفظ صلح بالغ بر ۴۹.۶ میلیارد دلار بوده که برابر با رقمی کمتر از ۰.۶ درصد از کل هزینه‌های نظامی است.
۹- ایسلند همچنان صلح‌آمیزترین کشور جهان است، موقعیتی که از سال ۲۰۰۸ به خود اختصاص داده و پس از آن ایرلند، اتریش، نیوزلند و سنگاپور در فهرست پنج کشور برتر قرار دارند. یمن جایگزین افغانستان به عنوان ناآرامترین کشور جهان شده است. پس از آن سودان، سودان جنوبی، افغانستان و اوکراین قرار دارند.
۱۰- خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) کم‌آرام‌ترین منطقه در جهان باقی مانده است. این منظقه محل چهار کشور از ۱۰ کشور کم صلح‌آمیز جهان و دو کشور با پایین‌ترین درجه صلح، سودان و یمن است.
۱۱- آمریکای شمالی شاهد افزایش گسترده جنایات خشونت آمیز و ترس ناشی از خشونت بوده است.
۱۲- فلسطین خطرناک‌ترین و خشن‌ترین مکان جهان در سال ۲۰۲۴ بوده است. ۸۱ درصد از جمعیت فلسطین در معرض درگیری قرار دارند، ۳۵ هزار تلفات در ۱۲ ماه گذشته ثبت شده است. غیرنظامیان همچنان زیر حملات روزانه بمباران‌ها و تهاجمات قرار دارند. به طور متوسط روزانه ۵۲ درگیری در سرزمین‌های فلسطینی رخ می‌دهد. به دلیل سطح خشونت بالا در فلسطین به ویژه غزه، در مقایسه با سایر درگیری‌ها و فقدان آتش‌بس میان طرفین، به احتمال زیاد این درگیری تا سال ۲۰۲۵ نیز ادامه خواهد داشت.
نکته حائز اهمیت منازعات ایجاد شده در سال جاری میلادی این است که جنگ‌های داخلی، که شکل غالب درگیری در سطح جهانی باقی مانده‌اند، به طور فزاینده‌ای با مداخله قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی که به دنبال منافع استراتژیک خود هستند، درهم آمیخته استنکته حائز اهمیت منازعات ایجاد شده در سال جاری میلادی این است که جنگ‌های داخلی، که شکل غالب درگیری در سطح جهانی باقی مانده‌اند، به طور فزاینده‌ای با مداخله قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی که به دنبال منافع استراتژیک خود هستند، درهم آمیخته است. طبق گزارش نهاد‌های بین‌المللی، این روند ناشی از افزایش رقابت قدرت‌های بزرگ و مواضع قاطعانه‌تر سیاست خارجی بسیاری از قدرت‌های نوظهور بوده است.
در حالی که تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ نقطه عطف این موضوع بوده، جنگ اسرائیل و حماس در خاورمیانه، صلح را به چالش کشیده و تهدید درگیری‌های بین‌دولتی مختلف را بیش از گذشته مطرح کرده است. موضوعی که جهان در سال جاری در چند بخش از جهان شاهد آن بود.
آسیا
در آسیا، تنش‌ها میان ایالات متحده و چین بر سر تنگه تایوان و بین پاکستان و هند بالا بود. نهاد‌های بین المللی از درگیری‌ها در کشمیر و افغانستان نیز به عنوان دو درگیری مهم در آسیا نام برده‌اند که تلفات انسانی زیادی داشته است. تخمین زده شده که تلفات غیرنظامیان در سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۲، در افغانستان ۱۱۱ هزار نفر بوده است.
قاره آمریکا
حتی در قاره آمریکا، منطقه‌ای که از دهه ۱۹۳۰ تاکنون درگیری بین دولتی بزرگی را تجربه نکرده است، تنش‌های دوجانبه پس از همه پرسی در ونزوئلا در دسامبر ۲۰۲۳ شعله‌ور شد. در گویان نیز در حالی که بحران با میانجیگری بین المللی کاهش یافت، خطر وقوع اولین رویارویی بین دولتی در منطقه را در نزدیک به یک قرن اخیر افزایش داد.
علاوه براین، خشونت مسلحانه مرتبط با اقتصاد‌های غیرقانونی در قاره آمریکا همچنان گسترده است و نرخ قتل تقریباً سه برابر میانگین جهانی است. جرایم سازمان‌یافته در این منطقه به شدت در فعالیت‌های مجرمانه مختلف، از جمله قاچاق انسان، جرایم زیست‌محیطی و قاچاق مواد مخدر مصنوعی، تاثیر داشته است.
خاورمیانه
آشفتگی و منازعه در خاورمیانه پس از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ قابل مشاهده‌ترین و نگران کننده‌ترین تحول در این روند در منطقه منا بوده است. این حمله سبب حملات گسترده اسرائیل علیه فلسطینی‌ها و مردم غزه شد. پس از آن در لبنان، حزب الله دوباره با اسرائیل درگیر شد و با تشدید خشونت‌ها اسرائیل بسیاری از رهبران مقاومت را هدف قرار داد و به جنوب لبنان در سپتامبر تا اکتبر ۲۰۲۴ حمله کرد و در ادامه این مسیر تنش‌ها میان ایران و اسرائیل نیز شدت گرفت.
در اواخر سال، گروه‌های مسلح به دمشق حمله کرده و سوریه را از حاکمیت خاندان اسد خارج ساخت تا نشان دهد، خاورمیانه تقریبا بیش از هر نقطه دیگر جهان شاهد منازعه و درگیری در سال جاری بود.
تهاجم روسیه به اوکراین نیز سال سوم خود را کلید زد. روسیه علاوه بر اوکراین، نیرو‌های فعالی در آفریقا نیز داشته است، اما پس از فروپاشی گروه واگنر و مرگ یوگنی پریگوژین، رئیس آن، در آگوست ۲۰۲۳، دخالت مستقیم خود را در جنوب صحرای آفریقا از طریق سپاه آفریقا که تحت کنترل وزارت دفاع روسیه است، افزایش داد. مسکو روابط خود را با رژیم‌های نظامی در بورکینافاسو، مالی و نیجر تعمیق بخشید و مشارکت امنیتی با این کشورها را تعمیق کرد.
جنوب صحرای آفریقا
کشور‌های جنوب صحرای آفریقا در سال جاری میلادی تحت تاثیر درگیری‌های متعدد در جهان باقی ماندند، به طوری که ۱۴ کشور از ۴۹ کشور این منطقه درگیر جنگ بودند. در این حوزه جغرافیایی، در سال گذشته میلادی ۲۸ درگیری داخلی (چه با مداخله خارجی یا بدون مداخله خارجی) به ثبت رسید که بالاترین رقم پس از سال ۱۹۹۱ بود.
جنگ‌ها با پیامد‌های هسته‌ای در جنوب صحرای آفریقا، اصطکاک بین جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) و رواندا و بین اتیوپی و سومالی، و همچنین بن بست بین نیجر (در کنار مالی و بورکینافاسو) و جامعه اقتصادی کشور‌های غرب آفریقا، به ویژه نیجریه، همگی خطرات قابل توجهی را برای تشدید درگیری‌های بین دولتی فراهم ساخت.
چشم انداز صلح جهانی
کارشناسان می‌گویند: چشم انداز جهانی برای صلح، با افزایش درگیری‌های حل نشدنی که توسط تعداد فزاینده‌ای از احزاب، عوامل هم‌پوشانی و متنوع، و تشدید تنش‌ها و پراکندگی ژئوپلیتیکی ایجاد شده، همچنان مبهم است. در همین حال، شدت و تلفات انسانی درگیری‌های مسلحانه با افزایش ۳۷ درصدی بر اهمیت موضوع افزوده است.
جهان در حال تجربه تعداد بی‌سابقه‌ای از درگیری‌ها است که به دلیل دخالت فزاینده بازیگران داخلی و خارجی، مجموعه پیچیده‌ای از محرک‌های اساسی و تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی، به طور نگران‌کننده‌ای غیرقابل حل به نظر می‌رسد.
دو سال اخیر به دلیل اهمیت یافتن مسائل ژئوپلیتیکی و تأثیر انسانی آنها، پرتبعات‌ترین سال‌های پس از جنگ جهانی دوم بوده‌اند به گونه‌ای که روند‌های منازعات و درگیری‌های مسلحانه در اقصی نقاط جهان همچنان در حال افزایش است.
طبق گزارش موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS) تلفات ناشی از حوادث خشونت آمیز در دوره مورد بررسی (اول ژوئیه ۲۰۲۳ تا ۳۰ ژوئن ۲۰۲۴) بررسی درگیری مسلحانه ۲۰۲۴ نسبت به سال قبل ۳۷ درصد افزایش یافت و به نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر در سراسر جهان رسید. اگرچه مرگ و میر‌ها در قاره آمریکا (-۹٪) و آسیا (-۳٪) اندکی کاهش یافت، اما در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) ۳۱۵٪ افزایش یافت.
این امر عمدتاً ناشی از درگیری‌ها و خشونت‌های مستمر در فلسطین بود، جایی که مرگ و میر ناشی از حوادث خشونت آمیز در مقایسه با ۳۲۱ نفر سال قبل به نزدیک به ۴۰ هزار نفر افزایش یافت. علاوه بر این، نسبت کلی تلفات به ازای هر خشونت مسلحانه تقریباً ۱۷ درصد افزایش یافته است که حاکی از شدت و مرگ و میر فزاینده این خشونت‌هاست.
۷.۳ میلیارد دلار کمک مالی بشردوستانه تا پایان آوریل ۲۰۲۴ جمع آوری شده بود که این رقم با کاهش ۳۶ درصدی نسبت به سال قبل همراه بود. به عبارت دیگر درحالی که منازعات افزایش پیدا کرده، اما میزان کمک‌های انسان‌دوستانه کاهش داشته استاین وضعیت ناامیدکننده به ویژه در زمانی بیشتر خودنمایی می‌کند که منابع در دسترس دولت‌های آسیب‌دیده و بازیگران بین‌المللی برای رسیدگی به بازسازی بی‌سابقه و نیاز‌های بشردوستانه ناشی از خشونت‌های مسلحانه مداوم به طور فزاینده‌ای تحت فشار قرار می‌گیرند.
دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (UNOCHA) در تازه‌ترین گزارش خود برآورد کرده است:
۱- بیش از ۲۹۰ میلیون نفر در جهان سال ۲۰۲۴ به کمک‌های انسان‌دوستانه نیاز داشته‌اند.
۲- ۷.۳ میلیارد دلار کمک مالی بشردوستانه تا پایان آوریل ۲۰۲۴ جمع آوری شده بود که این رقم با کاهش ۳۶ درصدی نسبت به سال قبل همراه بود. به عبارت دیگر درحالی که منازعات افزایش پیدا کرده، اما میزان کمک‌های انسان‌دوستانه کاهش داشته است.
۳- شکاف مالی با شوک‌های خارجی متوالی در سال‌های اخیر از جمله همه‌گیری ویروس کرونا و تأثیر جنگ روسیه و اوکراین، سبب افزایش تهدید امنیت غذایی و انرژی شده است.
۴- این عوامل همراه با تسریع بحران اقلیمی، علل اصلی درگیری را نیز تشدید کرده است. منابع مالی مورد نیاز برای بازسازی اوکراین و غزه نمونه بارز این چالش‌ها هستند.
بانک جهانی برآورد کرده که بازسازی و احیای اوکراین در یک دهه آینده نزدیک به ۴۸۶ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت، در حالی که خسارت مستقیم به زیرساخت‌های غزه بیش از ۱۸.۵ میلیارد دلار است که معادل ۹۷ درصد از کل تولید ناخالص داخلی سرزمین‌های فلسطینی در سال ۲۰۲۲ است.
کارشناسان مهمترین دلایل ضعف پایه‌های صلح در جهان را به سازمان ملل و نهاد شورای امنیت بازگردانده‌اند، زیرا این شورا تاکنون نتوانسته مانع از بروز جنگ و یا پایان دادن به منازعه‌ای در جهان با استفاده از ابزار‌های بین‌المللی شود. این نقص به ویژه در حملات مکرر اسرائیل علیه فلسطین در سال گذشته خود را به خوبی نشان داده است.
ناتوانی نظام بین‌الملل و قدرت‌های جهانی در میانجیگری آتش‌بس در درگیری‌هایی مانند غزه و سودان یا میانجیگری در مناقشات داخلی و بین‌المللی، از جمله درگیری‌های میان روسیه و اوکراین، اتیوپی و سومالی و جمهوری دموکراتیک کنگو و رواندا آشکار بود.
در همین حال، برخی قدرت‌های نوظهور نیز نه تنها نتوانستند تلاش‌های میانجی‌گرانه موفقی از خود به جای گذارند، بلکه برخی از آنها حتی در افروختن منازعات نیز در زمره عوامل خارجی بروز درگیری، تاثیر گذار بوده‌اند.
در حالی که طبق گزارش نهاد‌های بین المللی جغرافیای درگیری در جهان در سه سال اخیر به میزان دو سوم شدت افزایش یافته، کارشناسان در مورد تأثیرات گسترده این ناهنجاری‌های بین‌المللی بر رشد اقتصادی جهانی و امنیت غذایی هشدار داده‌اندنکته حائز اهمیت دیگر اینکه، قوانین بین المللی بشردوستانه که سال‌ها برای تنظیم آن وقت گذاشته شده، مورد حملات فزاینده‌ای به ویژه جنگ‌طلبان قرار گرفته است. به طور مثال درگیری‌ها در سودان و غزه شاهد نقض گسترده و جنایات جنگی و همچنین غیرفعال شدن قوانین بشردوستانه حین منازعات بود. در تمام این درگیری‌ها، بی‌توجهی آشکار به زندگی غیرنظامیان موج می‌زد، که منجر به افزایش روند آوارگی، از جمله ۹۰ درصد غزه و ثبت ۷.۷ میلیون آواره داخلی در سودان شد.
ممانعت از ارسال کمک‌های بشردوستانه، ایجاد ناامنی غذا و دارو و تخریب زیرساخت‌های غیرنظامی مانند بیمارستان‌ها و مراکز آموزشی، روی جنگ‌طلبان را سیاه و خوی غیرانسانی آنها را کاملا نشان داد.
جمع بندی
طبق گزارش نهاد‌های بین المللی جغرافیای درگیری در جهان در سه سال اخیر به میزان دو سوم شدت افزایش یافته است. ناظران بین‌المللی، با توجه به این واقعیت و از آن جا که شدت درگیری و همچنین تعداد جنگ‌ها در جهان روند صعودی داشته در مورد تأثیرات گسترده این ناهنجاری‌های بین‌المللی بر رشد اقتصادی جهانی و امنیت غذایی هشدار داده‌اند.
طبق این گزارش‌ها شاخص شدت درگیری Conflict Intensity Index (CII)، اوکراین، میانمار، خاورمیانه، برخی از مناطق آفریقا، به ویژه در سه سال اخیر دالان اصلی منازعات و ناآرامی‌هایی در جهان بودند که شدت درگیری در آن بالا بوده است.
گاردین در این زمینه گزارش داد: اکنون ۴.۶ درصد از خشکی‌های جهان تحت تأثیر درگیری و جنگ قرار دارند، در حالی که در سال ۲۰۲۱، این رقم ۲.۸ درصد بود. شاخص مرگ و میر در درگیری نیز ۲۹ درصد افزایش یافته است.
«آنجلا روزالس» Angela Rosales مدیر گروه حقوق بشری SOS Children’s Villages International می‌گوید: ۴۷۰ میلیون کودک در سراسر جهان تحت تأثیر جنگ‌ها از جمله در اوکراین، سودان، غزه و لبنان قرار گرفته‌اند که تأثیرات جدی آن فراتر از مرگ و جراحت است.
با توجه به این واقعیت که درگیری‌ها در تاریخ همواره یکی از علل اصلی نابودی منابع انسانی- اقتصادی، زیست محیطی و بروز گرسنگی و فقر بوده است، بنابراین ضرورت دارد صلح دوستان در جهان اعم از دولت‌ها، ملت‌ها و سازمان‌ها و نهاد‌های بین‌المللی بر تلاش‌های خود بیش از گذشته بیافزایند تا پرچم سفید صلح در همه مناطق تحت درگیری در جهان به اهتزاز درآید.
در مجموع برای همه ملت‌ها، دولت‌ها و صاحبان کسب‌وکار‌ها در سراسر جهان ضروری است که تلاش‌های خود را برای حل و فصل بسیاری از درگیری‌های کوچک قبل از تبدیل شدن آنها به بحران‌های بزرگ‌تر تشدید کنند. اکنون ۸۰ سال از پایان جنگ جهانی دوم می‌گذرد و بحران‌های کنونی بر ضرورت سرمایه گذاری بسیار گسترده و تاثیرگذار برای حل و فصل درگیری‌ها تاکید دارد.
منبع: ایرنا