جنگ شناختی، نبردی برای فریب اذهان عمومی
۰۹:۴۰ – ۱۹ اسفند ۱۴۰۳
باشگاه خبرنگاران جوان؛ محمدحسین نیک‌خوی متین – ایران و مردمانش در تاریخ خود خصوصا پس از انقلاب اسلامی نشان داده‌اند که ملتی اهل جنگ نیستند، اما جنگیدن را به خوبی بلدند. این جمله را در تمامی تاریخ خود خصوصا در دوران ۸ سال دفاع مقدس و در جنگ با رژیم بعث عراق به خوبی نشان دادند. دفاعی که پس از اتمام جنگ عراق و در دهه‌های پس از آن هم به شکل‌های مختلفی در حوزه سخت دفاعی و نظامی وجود داشت.
به نحوی که ایران امروز بر خلاف اوایل انقلاب اسلامی که حتی توانایی ساخت یک موشک را هم نداشت، در میان پر قدرت‌ترین ارتش‌های جهان است و قدرتی دارد که نه وابسته به سایرین بلکه به وابسته به توانایی جوانان خود است. توانایی که اکنون ایران را به عنوان قدرت بزرگی در ساخت و انواع موشک‌ها با قابلیت‌های متفاوت و یا پهپاد‌ها با توانایی‌های مختلف و حضور پر قدرت در سایر حوزه های دفاعی نمایان کرده است.
توجه و پیشرفت در بخش جنگ سخت و حوزه نظامی سال هاست که از اولویت‌های مهم کشورمان محسوب می‌شود. توجه‌ای که ایران را به عنوان قدرت بزرگ منطقه‌ای و بین المللی ثابت کرده است.
این قدرت و توانایی، اما باعث شده دشمنان با نیرویی دو چندان و سرمایه گذاری عظیم در حوزه‌های دیگر وارد جنگ با کشورمان شوند. حوزه‌هایی مانند جنگ‌های شناختی و یا جنگ ترکیبی که غربی‌ها با کمک امپراطوری رسانه‌ای و خرج‌های عظیمی که در آن کردند و بودجه‌های که برای آن تعیین می‌کنند. خصوصا در دهه اخیر با قدرت وارد میدان شدند و با تمام قوا به دنبال تاثیر گذاری و پیروزی در این جنگ هستند.
جنگ مدرن امروزه به عنوان جنگ ترکیبی شناخته می‌شود که علاوه بر جنبه‌های ملموس و متحرک مانند دستیابی به منابع و اراضی یک جنبه شناختی نیز دارد که هدف از آن ماندن در منطقه خاکستری ماقبل درگیری مسلحانه است. برخی از فعالیت‌های جنگ شناختی آشکار و مستقیم هستند مانند کنترل و دستکاری اطلاعات که برای کاهش توانایی جامعه هدف در شناخت واقعیت ارائه و پمپاژ می‌شود. این موضوع انعطاف‌پذیری ذهنی آنها را کاهش می‌دهد و تأثیرات بلندمدتی مانند از دست دادن اعتماد به رسانه‌های داخلی را سبب می‌شود. موارد دیگر ممکن است چندان واضح نباشند، اما به هر طریق منجر به سوگیری شناختی و ایجاد تصور‌های متضاد با واقعیت شوند.
گسترش روز افزون اینترنت و نسل‌های پیشرفته آن، توسعه شتابان شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های اجتماعی که بر بستر اینترنت و با استفاده از تلفن همراه در دسترس قرار می‌گیرند ذهن انسان را نیز به پهنه‌ای برای جنگ تبدیل کرده است. بر اساس آمار‌ها در جولای ۲۰۲۳ حدود ۱۹/۵ میلیارد کاربر اینترنت در جهان وجود داشته است که حدود ۶۵ درصد از کل جمعیت جهان را شامل می‌شود. همچنین از کل جمعیت جهان حدود ۸۸/۴ میلیارد نفر یعنی حدود ۶۰ درصد جمعیت کاربران رسانه‌های اجتماعی بوده‌اند.
جنگ ترکیبی، جنگی است که در آن‌یکی از طرفین درگیری، از همه عرصه‌های گوناگون نبرد به‌طور هم‌زمان استفاده می‌کند تا اثرات اینها را به‌صورت هم‌افزا بر رقیب خود بگذارد. در یک تعریف جنگ ترکیبی به یک راهبرد نظامی گفته می‌شود که آمیخته‌ای از جنگ سیاسی، جنگ کلاسیک، جنگ نامنظم، جنگ مجازی، خبررسانی جعلی، دیپلماتیک، تلاش حقوقی-قضایی، مداخله در انتخابات کشورها، برهم زدن بافت جمعیتی، تهاجم فرهنگی، استفاده از اختلافات دینی و این‌گونه موارد ساخته شده باشد.
در تعریف دیگر جنگ ترکیبی، هسته مرکزی این نبرد، جنگ شناختی است که بر اساس آن چندین نوع عملیات دیگر بر طرف مقابل تحمیل می‌شود. در نهایت این چند نوع جنگ و در رأس آنها جنگ شناختی تأثیرات لازم را بر اذهان و ادراک مخاطبان برجا می‌گذارد. مجموع همه اینها در حقیقت یک جنگ محاسباتی است برای تغییر و اثرگذاری در محاسبات کشور مورد هدف؛ بنابراین جنگ ترکیبی یک جنگ هشت‌گانه است که جنگ شناختی را در صدر خود دارد و پیرامون آن جنگ اطلاعاتی، امنیتی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و به‌نوعی بی‌ثبات‌سازی و معتبرسازی تهدید نظامی قرار دارد.
اگر همه این انواع عملیات با هم ترکیب شود، به فشار افکار عمومی منجر می‌شود و ادراک مخاطب عمومی آماج و مورد هدف قرار می‌گیرد تا بر ادراک مسئولان کشور هدف فشار آورده و درنهایت منجر به تغییر محاسبات شود.
امیر سرتیپ حسین ولیوند فرمانده دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش در گفت‌و‌گو با باشگاه خبرنگاران جوان در ارتباط با اهمیت حوزه جنگ شناختی اظهار کرد: در ارتباط با جنگ شناختی صحبت‌های زیادی را در همایش‌های گذشته که در ماه‌های اخیر در این زمینه داشتیم مطرح کردیم. جنگ شناختی یعنی باید به مردم خودآگاهی دهیم که وارد فضایی که دیگران برای آنها ترسیم کردند نشوند و خود را درگیر آن نکنند.
امیر ولیوند بیان کرد: یعنی اساسا دشمنان ما به دنبال آن هستند که روی ذهن مردم ما اثر بگذارند تا هر چه توسط آنها گفته می‌شود باور کنند و در مسیر آنها اقدام کنند.
فرمانده دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش تاکید کرد: من معتقدم که باید از مدارس شروع کنیم. عرصه جنگ شناختی از دبستان‌ها و حتی مقاطع پایین‌تر باید در درس‌هایمان وجود داشته باشد. باید ذهن‌ها را به گونه‌ای بار بیاوریم که تسلیم نگاه رسانه‌ای دیگران نشوند. ما تجربه جنگ، دفاع و موارد دیگر را داریم، اما حوزه جنگ شناختی با مدل‌های قبلی متفاوت است.
وی با تاکید بر این‌که «نباید دچار غافلگیری‌های تاکتیکی، عملیاتی و راهبردی شویم» تصریح کرد: رویداد‌های مختلفی که هم اکنون در جهان در حال وقوع است مانند جنگ روسیه و اوکراین و تحولات سوریه و سایر اتفاقات نشانگر این است که باید تمام تجارب و آموزه‌های گذشته را به کار بگیریم ولی به هیچ عنوان از آینده غافل نشویم و جنگ شناختی را جدی بگیریم.