شبِ سیاه ایران بعد از «یک سقوط»/ جدال بر سر شهادت ابراهیم رئیسی؛ از تندروها اصرار، از ستاد کل نیروهای مسلح انکار
نیلوفر مولایی: می‌گویند هر آمدنی را رفتنی است اما برخی زودتر از زمان مشخص شده از ادامه مسیر باز می‌مانند، اما درگذشت شهادت گونه ابراهیم رئیسی و همراهنش از آن رفتن‌هایی بود که فضای سیاسی ایران تا مدت‌ها نه باورش می‌کرد و نه هضم؛ رفتنی که در عین حال فضای سیاسی ایران را دچار تکانه‌های شدیدی کرد اما کشور از ثبات خارج نشد؛ با وجود آنکه در نخستین ساعات از حادثه برخی پیش‌بینی بی‌ثباتی در دولت و اداره کشور را داشتند.
در مدت حدود ۱۱ ماهی که از سقوط بالگرد حامل رئیسی جمهوری و همراهانش می‌گذرد، این سقوط همچنان محملی برای تسویه حساب‌های تندروها با ستاد کل نیروهای مسلح شده است و فقدان رئیسی نیز بهانه‌ای برای تسویه حساب‌های سیاسی مسئولان دولت نیمه تمام سیزدهم با دولت مستقر؛ مسئولانی که در انتخابات زودهنگام پشت سر جلیلی و قالیباف رفتند و همگی با هم شکست خوردند.
ساعت به وقت ۱۵:۳۵ دقیقه عصر، ایران در بهت
ابراهیم رئیسی صبح یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۳، برای بهره‌برداری از سد مشترک قیزقلعه‌سی بروی رودخانه مرزی ارس همراه الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری دولت آذربایجان در نوار مرزی بین دو کشور حاضر شده بود. در حالی که تصاویر این سفر در رسانه‌ها دست به دست می‌شد، خبری فوری در ساعت ساعت ۱۵:۳۵ دقیقه بعدازظهر سرخط رسانه‌ها شد؛ «بالگرد حامل رئیس جمهور و همراهانش دچار حادثه شده است.»
در خبر اولیه که یک وب‌سایت محلی منتشر کرد، آمده بود که «بالگردی که حامل رئیس‌جمهوری، امام جمعه تبریز و استاندار آذربایجان شرقی بود، دقایقی پیش در جلفا دچار سانحه شد». اما خبرگزاری فارس، بلافاصله این خبر را تکذیب کرده و در خبری عجیب که هنوز هم به عنوان نمونه‌ای از تکذیب‌های خلاف واقع از آن یاد می‌شود، مدعی شد: «پس از مه‌آلود شدن هوا، بالگردهای کاروان رئیسی فرود آمدند و آنها به صورت زمینی راهی تبریز شدند.» پس از آن هم کیهان در کانال تلگرامی خود حال رئیس جمهور را مساعد و باثبات گزارش کرده بود.
اما دقایقی نگذشته بود که خبرگزاری‌های تسنیم و ایرنا، وقوع حادثه برای بالگرد حامل رئیس دولت سیزدهم و همراهانش در جنگل‌های ارسباران در محدوده پیر داوود را تایید کردند. آیت‌الله آل‌هاشم امام جمعه تبریز، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، مالک رحمتی استاندار آذربایجان شرقی، سردار سید مهدی موسوی فرمانده یگان حفاظت رئیس‌جمهور و سرهنگ خلبان سید طاهر مصطفوی، سرهنگ خلبان محسن دریانوش، سرگرد فنی بهروز قدیمی همراهان ابراهیم رئیسی در این سانحه تلخ بودند.
مردم دست به دعا شدند
خبر هنوز به همه ایران نرسیده بود که تیم‌های امدادی، جست‌وجو و واکنش سریع به سمت منطقه سقوط به راه افتادند؛ امدادگران هلال‌احمر، تکاوران ارتش، نیروهای سپاه و مردم محلی، دست به دست هم دادند و تا بالگرد حامل رئیس جمهوری را پیدا کنند. حال دیگر خبر به همه ایران رسیده بود؛ رهبری در همان شب و در دیدار جمعی از خانواده‌های سپاهیان پاسدار که به مناسبت شب میلاد امام رضا(ع) برگزار شده بود، با ابراز تأثر از حادثه نگران‌کننده برای رئیس‌جمهور و همراهانش گفتند: «امیدواریم خداوند متعال رئیس‌جمهور مغتنم و همراهان ایشان را به آغوش ملت برگرداند و همه برای سلامت این جمع خدمت‌گزار دعا کنند. امیدواریم خداوند متعال نعمت خدمت‌گزاری رئیس‌جمهور محترم و همراهان ایشان را از کشور سلب نکند اما مردم عزیز مطمئن باشند مسئولین با جدیت چندبرابری مشغول کارهای خود هستند و ما هم توصیه‌هایی را که لازم بوده، به آنها کرده‌ایم.»
رهبری خاطرنشان کرده بودند: «ملت ایران نگران و دلواپس نباشند، هیچ اختلالی در کار کشور به وجود نمی‌آید. ان‌شاءالله همه کارها اعم از امنیت کشور و امنیت مرزها و امور مربوط به قوه مجریه مرتب و منظم انجام خواهد شد و پیش خواهد رفت.»
امدادگران در سیاهی شب آنقدر در کوه‌های سبز و باران‌زده و تپه‌های مه‌آلود و صعب‌العبور «دیزمار» گشتند و گشتند تا صبح آمد و با کمک پهپادها به محل حادثه رسیدند. ۱۷ ساعت جست‌وجو، ۱۷ ساعت دلهره، ۱۷ ساعت چشم انتظاری و امید برای رسیدن یک خبر. آنچه در این ۱۷ ساعت پر تب و تاب گذشت، بر دل تاریخ ماندگار شد
شبی که جمعی از مردم در مساجد و حرم‌های مقدسه برای سلامتی رئیس دولت دست به دعا برداشتند. خبرهای ضد و نقیض هم کم نبودند؛ یکی از تماس تلفنی آیت‌الله آل‌هاشم روایت می‌کرد و دیگری از آنتن نداشتن موبایل‌هایشان و گم شدن جواد مهرابی، بادیگارد شهید رئیسی. ابتدا از برگزاری جلسه شورایعالی امنیت ملی با حضور رهبری خبر دادند و به دقیقه نرسیده آن خبر را «دروغ» خواندند.
صبح که آمد، امیدها ناامید شد. امدادگران ساعت ۷ صبح به محل سقوط بالگرد در کوه‌های پیرداوود رسیدند، بالگردی که قرار بود رئیس‌جمهوری، وزیر امور خارجه، استاندار آذربایجان شرقی، امام جمعه تبریز و ۵ نفر دیگر را به مقصد برساند اما در همان اوایل راه سقوط کرد و در آتش سوخت و سرنشینانش به شهادت رسیدند. صبح ۳۱ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ که آمد، جمهوری اسلامی برای دومین بار سیاهپوش رئیس جمهور مستقر شد.
پیکرهای شهدای حادثه، پس از تشییع در شهرهای تبریز، قم، تهران و بیرجند، در تاریخ ۳ خردادماه در رواق دارالسلام حرم امام رضا(ع)، پیش از اذان مغرب آرام گرفت.
ابهامات درباره سقوط بالگرد حامل رئیس جمهوری؛ ستاد کل نیروهای مسلح دست به کار شد
پس از درگذشت شهادت گونه ابراهیم رئیسی، ابهامات و سوالات زیادی در رسانه‌ها و میان افکار عمومی ایجاد شد، حرف و حدیث‌ها هم درباره نحوه چینش سرنشینان در ۳ بالگرد کاروان رئیس‌جمهور هم نقل محافل شده بود. گفته می‌شد که تقسیم‌بندی وزرا در لحظه آخر پیش از پرواز تغییر کرده است. برخی دیگر هم می گفتند چرا به هشدار نارنجی سازمان هواشناسی توجهی نشده بود. درپی تشدید ابهامات زیاد درباره سقوط بالگرد حامل رئیس جمهوری، کمیته‌ای مسئول بررسی ابعاد و علل سانحه بالگرد حامل رئیس جمهور شد.
در این میان، ابتدا، علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت وقت، به شبکه دو صداوسیما آمد و توضیحاتی را درباره جزئیات سقوط بالگرد حامل رئیسی و همراهانش داد. بنابر گفته بهادری جهرمی در تاریخ ۳ خرداد ماه، «محمد مخبر تیمی را فرستاد تا به همراه تیمی که در آنجا بودند، کار جستجو و تفحص را ادامه دهند. منصوری و وزیر بهداشت را هم به محل اعزام کردند؛ اما به من گفتند که به بقیه اعضای دولت اطلاع ندهیم و جلسه هیات دولت را برگزار کنیم. آقای رئیسی خیلی اصرار داشتند که در هر شرایطی نظم کاری حفظ شود.»
وی گفته بود: «در انتهای جلسه هیات دولت به همه اعضا اطلاع دادیم و جلسه بحران برگزار شد.خبر محرمانه‌ای وجود نداشت و شرایط آب و هوایی موقع پرواز خیلی بد نبوده و مجوز پرواز داده بودند. باید بررسی شود که چرا هلیکوپتر بالا نرفته و داخل ابر یا مه رفته است.»
گزارش اولیه هیات عالی بررسی ابعاد و علل سانحه بالگرد حامل رئیس جمهور هم توسط ستاد کل نیروهای مسلح پنجشنبه در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۴۰۳ منتشر شد. در این گزارش آمده بود: «بخش قابل توجهی از اطلاعات در زمینه‌های مختلف تخصصی، فنی و عمومی که می‌توانست در وقوع سانحه دخیل باشد جمع‌آوری شده است.
برخی از اقدامات برای اظهار نظر قطعی نیاز به زمان بیشتری دارد که در دست بررسی بوده و برخی از موارد را می‌توان با قاطعیت اعلام نمود که مورد اشاره قرار می‌گیرند:
۱_ بالگرد در مسیر پیش بینی شده از قبل ادامه مسیر داده و از مسیر تعیین شده پروازی خارج نگردیده است. حدود یک و نیم دقیقه قبل از سانحه بالگرد. ۲_ خلبان بالگرد سانحه دیده با دو بالگرد دیگر گروه پروازی ارتباط برقرار نموده است.۳_ آثار اصابت گلوله و یا موارد مشابه آن در اجزای باقی مانده بالگرد سانحه دیده مشاهده نگردیده است. ۴_ بالگرد سانحه دیده پس از برخورد با ارتفاع، دچار آتش سوزی شده است. ۵_ به دلیل پیچیدگی منطقه، مه گرفتگی و درجه حرارت پایین، عملیات تجسس به شب کشیده شده و در طول شب نیز استمرار می یابد و در بامداد صبح روز دوشنبه (ساعت ۵ صبح) با کمک پرنده های بدون سرنشین ( ایرانی) نقطه دقیق محل سانحه مشخص و نیروهای زمینی عملیات تجسس در آن نقطه حضور پیدا می‌کنند. ۶_ در مکالمات برج مراقبت با گروه پروازی نیز مورد مشکوکی مشاهده نگردیده است.»
ادعاها درباره جنگ الکترونیک؛ نیروهای مسلح تکذیب کرد
اما علی رغم آنکه مقامات نظامی و حتی ستاد کل نیروهای مسلح آثار اصابت گلوله به بالگرد سقوط کرده را تکذیب کرده بودند، بازهم در فضای سیاسی و رسانه‌ای شایعاتی درباره نحوه سقوط این بالگرد شنیده می‌شد.
در این میان، به فاصله ۳ روز بعد از مراسم تشییع پیکر شهید رئیسی و همراهانش، یعنی در تاریخ ۶ خرداد ماه، مستند «روایت سانحه» که حاوی تصاویری جدید از روز سانحه بالگرد رئیس‌جمهور و عملیات جستجوی برای یافتن این بالگرد است، در خبر ۱۴ شبکه یک سیما و شبکه خبر پخش شد. خبرنگار حاضر در صحنه و در این مستند خبری، با اشاره به دستور خلبان بالگرد رئیس‌جمهور برای عبور از ابرها، روایت کرده بود: «هنگام عبور بالگردها از ابر، ارتباط بالگرد حامل رئیس‌جمهور با دو بالگرد دیگر قطع می‌شود و تلاش برای برقراری تماس و پیدا کردن موقعیت و نشان بالگرد رئیس‌جمهور بی‌نتیجه بود. توده‌ی ابر موجود دید را محدود کرده و جستجوی هوایی بی‌نتیجه ماند. حدود ساعت ۱۴ دو بالگرد حوالی معدن مس سونگون تصمیم به فرود می‌گیرد تا بازدید زمینی داشته باشند. ساعت ۱۴.۱۸ یکی از تماس‌ها با تلفن بالگرد حامل رئیس‌جمهور موفق بود و آیت‌الله آل‌هاشم تلفن همراهِ خلبان مصطفوی را پاسخ داد و آقای محرابیان وزیر نیرو در تماس تلفنی پرسید که بقیه کجا هستند و اطراف شما نیستند؟
برقراریِ این تماس امیدها را بر زنده بودن سرنشینان بیشتر کرد. البته؛ می‌شد با رهیابی تلفن همراه، موقعیت آنان را پیدا کرد ولی یک مشکل وجود داشت، اینکه یک آنتن بی‌تی‌اس در آن منطقه وجود داشت بود و با استفاده از یک آنتن نمی‌شد موقعیت دقیق را مشخص کرد اما منطقه‌ای را بین روستاهای اوزی، اردشیر و طویل از توابع ورزقان مشخص شد.»
همچنین در این مستند تاکید شده بود: «خلبان بالگرد حامل رئیس‌جمهور ۱.۵ دقیقه قبل از سانحه با دو بالگرد دیگر ارتباط داشته و آثار اصابت گلوله در بالگرد مشاهده نشده و بالگردِ حامل رئیس‌جمهور بعد از برخورد با ارتفاع، دچار آتش‌سوزی شده است.»
دومین گزارش هیئت عالی بررسی ابعاد و علل سانحه بالگرد رئیس جمهور و هیئت همراه در ۹ خرداد ماه منتشر شد. در بخش‌هایی از این گزارش آمده بود: «با توجه به نمونه برداری و آزمایشات صورت گرفته از بقایا و قطعات بالگرد و نحوه پراکندگی آنها و فواصل اجزاء جدا شده از بدنه اصلی، وقوع انفجار ناشی از خرابکاری در جریان پرواز و لحظات قبل از برخورد به دامنه ارتفاعات منتفی می‌باشد.»
همچنین در ستاد کل نیروهای مسلح تاکید کرده بود: «در طول مدت ماموریت و تا ۶۹ ثانیه قبل از وقوع سانحه، تماس روی فرکانس‌های مشخص شده با بالگرد سانحه دیده برقرار بوده و آخرین تماس و پیام نیز توسط فرمانده گروه پروازی (شهید مصطفوی) صورت گرفته است لذا هرگونه بروز اختلال در سامانه ارتباطی و یا تداخل فرکانسی منتفی می‌باشد. ( لازم به ذکر است ارتباط بین دو فروند بالگرد دیگر کماکان تا فرود در معدن مس سون گون ادامه داشته است). برابر گزارش کارشناسان تخصصی آثاری ناشی از اقدامات جنگ الکترونیک بر روی بالگرد سانحه دیده مشاهده نشده است.»
حاشیه سازان به میدان آمدند
اما با وجود بیانیه‌های مکرر هیئت عالی بررسی ابعاد و علل سانحه بالگرد رئیس جمهور و هیئت همراه و اظهارات مقامات امنیتی و مسئولان دولت سیزدهم، باز هم برخی از چهره‌های سیاسی اصولگرا که بیشتر به دنبال حاشیه‌سازی و جلب توجه با گفته‌های شاذ هستند، بار دیگر به میدان آمدند تا از این ماجرا هم بهره‌برداری‌های سیاسی خود را داشته باشند. مانند علی‌اکبر رائفی‌پور، مدیر موسسه مصاف و فعال سیاسی تندرو که گفت‌وگویی با خبرفوری درباره سقوط بالگرد رئیس جمهور فقید و همراهانش بیان کرده بود: «یک بخشی‌اش اصلاً فارغ از اینکه کار چه کسی بوده؛ این اتفاق بوده یا مثلاً یک حادثه بوده یا یک عملیات تروریستی یا هرچیزی، قصد و نیتی پشت‌سرش بوده. قصور بوده یا تقصیر؟ کوتاهی بوده یا عمد؟ ببینید من فعلاً پیش‌فرض اول را بر این می‌گذارم که یک حادثه‌ای بوده. واقعاً این پذیرفتی نیست که شخص دوم کشور، این اتفاق برایش بیفتد. و تمهیداتی اندیشیده نشده باشه. آن‌موقع خیلی اتفاق بدی افتاد. یعنی کسانی که این‌کاره بودند من با آنها تماس گرفتم، با چندین خلبان خودم به شخصه صحبت کردم. از خلبان‌های ارتش، سپاه، خلبان‌هایی که حالا در فضای نظامی نیستند، خب برای آنها هم سؤال بود؛ یعنی برای خودشان عجیب بود که آقا چطور هچین اتفاقی ممکن است! یعنی آن هلیکوپتر دستگاه فرستنده‌ای ندارد؟ جی‌پی‌اسی ندارد؟ خیلی حرف‌ها هست.»
محمد منان رئیسی، نماینده قم و رئیس ستاد انتخاباتی سعید جلیلی، پس از شهادت اسماعیل هنیه، درگذشت شهادت گونه ابراهیم رئیسی را «کاملا مشکوک» خواند.
پس از آن هم خبرگزاری اصولگرای فارس، مدعی اطلاعاتی از نتایج بررسی پرونده سقوط بالگرد رئیس جمهور فقید شده و نوشته بود: «بالگرد حامل شهید رئیسی ۲ نفر بیش از پروتکل‌های امنیتی را حامل بوده و زمانی که خلبان توده مه را مشاهده کرده و خواسته بالگرد را در ارتفاع پروازی مناسب تنظیم کند، قدرت بالگرد کشش کافی را برای این اقدام نداشته و در محدودیت دید حاصل از مه برخورد با کوه حادث شده است.» ادعایی که توسط ستاد کل نیروهای مسلح قاطعانه تکذیب شد.
همچنین گزارش نهایی هیئت عالی بررسی ابعاد و علل وقوع سانحه بالگرد حامل رئیس‌جمهور شهید و همراهان، در ۱۱ شهریور ماه منتشر شد. بر اساس این گزارش، «احتمال هدف قرار گرفتن بالگرد با سامانه‌های آفندی و پدافندی، جنگ الکترونیک و ایجاد میدان مغناطیسی و لیزر بررسیِ کارشناسی و تخصصی شد که هر گونه دخالت موارد یاد شده در بروز سانحه منتفی اعلام می‌شود.»
در بخش های دیگر این گزارش آمده بود: «بنابر گزارشِ بررسی کمیته فنی پزشکی قانونی؛ در نتایجِ آزمایشاتِ سم‌شناسی و آسیب شناسی روی پیکرِ مطهر شهدا، هیچ مورد مشکوکی، اعلام نشده است. قطعات و سامانه‌های بالگرد، بررسیِ کارشناسی شد، و علائمی مبنی بر خرابکاری در قطعات و سامانه‌ها، وجود نداشته است.»
ماجرای انفجار پیجرها در لبنان و یک ادعای عجیب!
بعد از انتشار نهایی گزارش ستاد کل نیروهای مسلح درباره سقوط بالگرد حامل رئیس جمهور فقید، به نظر می‌رسید که پرونده این ماجرا خاتمه پیدا کرده است، اما بعد از چند روز، بار دیگر این پرونده با یک ادعای عجیب باز شد. ادعایی درباره «پیجر داشتن ابراهیم رئیسی.»
برای روایت این ادعا باید کمی به عقب برگردیم، حوالی ساعت ۳:۳۰ بعد از ظهر روز سه‌شنبه هفدهم سپتامبر ۲۰۲۴( ۲۷ شهریور ماه) شماری از دستگاه‌های دریافت پیام معروف به «پیجر» که در اختیار تعدادی از شهروندان لبنانی از جمله برخی کارکنان، یگان‌ها و موسسات مختلف حزب‌الله بود منفجر شد. در حالی که هنوز ابعاد امنیتی این اقدام تروریستی به طور کامل مشخص نشده است و همه جهان در شوک این انفجار بودند، برخی از افراد و رسانه‌ها با قطعیت کامل نسبت به این موضوع اظهارنظر کرده و حتی حادثه سقوط بالگرد حامل رئیس جمهور فقید را به این موضوع ربط دادند.
سند این ادعا را هم انتشار چند عکس قدیمی از دیدارهای دیپلماتیک شهید رئیسی عنوان کردند. اما بررسی‌های بیشتر نشان داد که دستگاه ادعایی پیجر نبوده و تنها یک ساعت دیجیتال بوده است.
هشتگ انتقام از سوی تندروها
علی رغم تکذیب ادعاهای عجیب تندروها و توضیحات مکرر ستاد کل نیروهای مسلح درباره سقوط بالگرد حامل رئیسی در طی چند ماه گذشته، تندروها و حاشیه‌سازان دست از گفتن اظهارات عجیب و غریب درباره نحوه شهادت ابراهیم رئیسی برنداشتند. چنانچه کامران غضنفری نماینده تندروی تهران در همایشی با عنوان فریاد ایران۲، مدعی شد که «رئیس جمهوری فقط از سوی دشمنان ترور شده و به شهادت رسیده است.» این همایش با حضور چهره‌های تندرو برگزار شد که تجمع کنندگان مطالبه عملیات وعده صادق۳ را داشتند.
پس از آن نیز، مهری طالبی دارستانی، چهره تندرو که پس از توهین به مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم در میان اهالی رسانه به شهرت رسید، ادعای غضفری را با هشتگ انتقام در ویراستی، بازنشر کرد.
حمید رسایی، دیگر نماینده تندروی تهران هم مدعی شد: «باید یک مانعی در داخل ایران ایجاد می شد تا آن اتفاقات منطقه بتواند یکی یکی پیش روی کند. آن اتفاق داخل حذف یک رئیس جمهور مکتبی و انقلابی بود. مانع چه بود؟ دو مانع متصور است؛ مانع اول مسئولین مردد مسئولینی که باورشان این نیست که ما می توانیم و دومین مانع افکار عمومی تحمل ندارد.»
ادعاهایی که با ورود ستاد کل نیروهای مسلح به ماجرا، خاتمه پیدا کرد. مرکز ارتباطات ستاد کل نیروهای مسلح در بیانیه‌ای، گمانه زنی‌ها و احتمالات مطرح شده اخیر درباره علت سقوط بالگرد حامل سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری وقت و همراهان وی را مردود دانست و این گونه سخنان را «اظهارنظرهای غیرمسئولانه ناشی از ناآگاهی یا با اهداف و اغراض خاص» توصیف کرد. پس از این بیانیه، حاشیه‌سازان درباره سقوط این بالگرد، سکوت پیشه کردند و لااقل تا به الان دیگر سخنی درباره آن به زبان نیاورند.
۲۷۲۱۵