شیوع پدیده «هیپنوتیزم مهاجرت» در میان اساتید|گفتگو
تقی زاده معاون فناوری و نوآوری دانشگاه خواجه نصیر، در مصاحبه‌ای به بررسی چالش‌های فرهنگی، دانشگاهی و مهاجرت نخبگان می‌پردازد و نقش رسانه‌ها، مشکلات مالی و ضرورت ارتباط دانشگاه و صنعت را کلیدی می‌داند.
گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم-زینب امیدی: در پیچیدگی‌های دنیای امروز، چالش‌های فرهنگی و دانشگاهی ابعادی گسترده‌تر از گذشته یافته‌اند. از یک سو، جنگ شناختی رسانه‌های بیگانه و تغییر سبک زندگی جوانان و از سوی دیگر، مشکلات اقتصادی و کمبود بودجه دانشگاه‌ها، مسائل مهمی هستند که نیازمند بررسی دقیق و ارائه راهکارهای عملی‌اند. در همین راستا و در بخش دوم گفتگو با «جواد تقی‌زاده فیروزجایی»، معاون فناوری و نوآوری دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، با نگاهی کارشناسانه، به این مسائل پرداخته‌ایم.
در این مصاحبه، به بررسی علل مهاجرت نخبگان، وضعیت بودجه دانشگاه‌ها و تأثیر آن بر فعالیت‌های پژوهشی، و راهکارهای تقویت ارتباط بین دانشگاه و صنعت خواهیم پرداخت. هدف این است که با شناخت دقیق‌تر چالش‌ها، بتوانیم گام‌هایی مؤثر در جهت بهبود شرایط و آینده‌ای روشن‌تر برای جامعه دانشگاهی و علمی کشور برداریم.
در ادامه متن این گفتگو را از نظر می‌‌گذرانید:
تسنیم: به نظر شما مهم‌ترین چالش‌های فرهنگی که امروزه جمهوری اسلامی با آن مواجه است، کدامند؟
تقی زاده فیروزجایی: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، تغییر سبک زندگی جوانان و تأثیر رسانه‌های خارجی است. متأسفانه رسانه‌هایی مانند ایران اینترنشنال به طور سیستماتیک و با هدف جذب جوانان کار می‌کنند و این یک جنگ شناختی تمام‌عیار است.
*آشنایی دانشجویان با صنعت و مهارت‌های مورد نیاز بازار کار
تسنیم: دانشگاه شما برای مقابله با این چالش‌ها چه اقداماتی انجام داده است؟
تقی زاده فیروزجایی: ما در معاونت فناوری دانشگاه، مرکزی را ایجاد کرده‌ایم که شامل دوره‌های مهارت‌محور است و از صنعتگران موفق دعوت می‌کنیم تا دانشجویان را با صنعت کشور آشنا کنند. صنعتگران موفق به دانشگاه می‌آیند و خودشان را معرفی می‌کنند، هدف نیز رساندن این حقیقت است که می‌شود در ایران کار کرد. در کنار آن بازدید از مراکز صنعتی کشور را نیز در برنامه داریم. ما سامانه «ساجد» را نیز داریم که در آن شرکت‌ها می‌آیند و فرصت‌های شغلی‌شان را عرضه می‌کنند تا یک ارتباط بین آنها و دانشجویان جویای کارشکل بگیرد. این‌ها کارهایی است که ما واقعاً داریم در معاونت انجام می‌دهیم و تلاشمان برای حفظ نیرو انسانی کشور است.
تسنیم: وضعیت بودجه دانشگاه‌ها و تأثیر آن بر فعالیت‌های پژوهشی و اساتید چگونه است؟
تقی زاده فیروزجایی: متاسفانه اکثر بودجه دانشگاه‌ها چیزی حدود 94 درصد صرف حقوق و هزینه‌های جاری مثل تعمیرات، تغدیه دانشجویان، حقوق کارمندان و … می‌شود. این کمبود بودجه باعث شده بسیاری از اساتید به دلیل شرایط اقتصادی و حقوق پایین، درخواست مهاجرت داشته باشند.
*درخواست مهاجرت و مرخصی بودن حقوق اساتید در جلسه هیئت رئیسه دانشگاه
متاسفانه شاید بگوییم ما در اکثر جلسات هیئت رئیسه دانشگاهمان با درخواست مهاجرت یا مرخصی بدون حقوق اساتید مواجه هستیم. این مسئله واقعاً مسئله دانشگاه خواجه نصیر نیست، بلکه مسئله همه دانشگاه‌های بزرگ است. یک بخش آن بخاطر این است که کشور بعد از تحریم‌ها و فشار اقتصادی، نتوانست تناسب حقوق بین اساتید و همتایان را رعایت کند.
به طور مثال استاد دانشگاه ما که تا مقطع پست دکترا خوانده و 33، 34 ساله شده است، تازه 21 میلیون حقوق می‌گیرد. در حالی که با همین مدرک تحصیلی در خارج از کشور حقوق بیشتری خواهد داشت. اساتید جوان به دلیل عدم تناسب حقوق، دچار مشکلاتی از جمله عدم تشکیل خانواده می‌شوند. قدرت خرید اساتید ما حتی برای تهیه مسکن نیز پایین آمده و باید این را بپذیریم؛ چرا که کاهش قدرت خرید اساتید تاثیر منفی بر انگیزه و کیفیت پژوهش‌های آنها دارد.
*پدیده هیپنوتیزم مهاجرت/چالش‌های اقتصادی و تبلیغات زندگی ایده‌آل در خارج
تسنیم: به نظر شما چرا بسیاری از نخبگان و اساتید تمایل به مهاجرت دارند؟
تقی‌زاده فیروزجایی: دلایل متعددی وجود دارد، اما مشکلات اقتصادی و عدم خروجی مناسب از مهم‌ترین عوامل هستند. پدیده “هیپنوتیزم مهاجرت” و تبلیغات گسترده برای تحصیل در خارج از کشور نیز در این موضوع بی‌تأثیر نیست.
فشار اقتصادی و کاهش قدرت خرید، انگیزه اساتید را برای پژوهش و تدریس کاهش داده و موجب افزایش درخواست‌های مهاجرت و مرخصی بدون حقوق شده است. همچنین عدم تناسب بین حقوق اساتید در ایران و کشورهای دیگر، یکی از عوامل اصلی مهاجرت نخبگان است.
رسانه‌های داخلی و خارجی نیز با ارائه تصویری ایده‌آل از زندگی در غرب، ناخودآگاه در ترویج فرهنگ مهاجرت نقش دارند. برخی از اساتید و نخبگان تحت تأثیر این تبلیغات و با تصور وجود فرصت‌های بهتر در خارج از کشور، اقدام به مهاجرت می‌کنند. برای دانشجویان نیز مشکلات اقتصادی و عدم وجود فرصت‌های شغلی مناسب، این تمایل را تشدید می‌کند.
تسنیم: چه راهکارهایی برای بهبود وضعیت دانشگاه‌ها و جلوگیری از مهاجرت نخبگان پیشنهاد می‌کنید؟
تقی زاده فیروزجایی: برقراری ارتباط نزدیک با صنایع و تشویق دانشجویان به ایجاد شغل، از جمله راهکارهایی است که می‌توانیم به آنها متوسل شویم. همچنین، ایجاد زیرساخت و بسترهای لازم برای رشد فناوری و نوآوری در دانشگاه‌ها و حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان بسیار مهم است. افزایش حقوق و مزایا و ارائه تسهیلات مالی به اساتید نیز باید مورد توجه مسئولین قرار گیرد. ایجاد فرصت‌هایی برای کسب درآمد اساتید از طریق ارتباط با صنعت نیز از راهکارهای موثر در این زمینه است و ما باید به سمتی پیش برویم که استادها از ارتباط با صنعت درآمد داشته باشند.
*تقویت ارتباطات دانشگاه با صنعت و ایجاد بسترهای شغلی
ما باید به این مسائل توجه کنیم و ضمن شناسایی دلایل، تلاش کنیم تا مشکلات مالی و فرهنگی را بهبود ببخشیم. همچنین باید در راستای شناخت دلایل مهاجرت اساتید، آگاه‌تر شویم. در این میان، رسانه‌ها و حمایت‌های مالی می‌توانند باعث ایجاد انگیزه در اساتید شوند. باید به سمت تقویت ارتباط بین دانشگاه و صنعت برویم تا اساتید بتوانند از نظر مالی نیز مستقل شوند. این همکاری می‌تواند منجر به کاهش مهاجرت دانشجویان و افزایش انگیزه در آنها برای ادامه تحصیل در ایران شود.
ما باید به ساختن یک تصویر واقع‌گرایانه از وضعیت تحصیل و دانشگاه در ایران بپردازیم و با ذهنیت‌های منفی مقابله کنیم. همکاری میان تمام نهادها، از آموزش و پرورش تا صنایع، می‌تواند به تغییر این نگاه‌ها کمک کند.
تسنیم: در حال حاضر دانشگاه چه حمایت‌هایی از پروژه‌های پژوهشی انجام می‌دهد؟
تقی زاده فیروزجایی: دانشگاه برای طرح‌های پیشنهادی از اساتید و دانشجویان، به ویژه در حوزه فناوری و پژوهش، بودجه در نظر گرفته است. ما همچنین از هسته‌های رشدی دانشجویی و طرح‌های پسادکترا با ارائه گرنت و تسهیلات حمایت می‌کنیم.
همچنین طرح‌های پژوهشی متعددی به معاونت فناوری توسط ایاتید دانشگاه و گروه‌های دانشجویی آنها معرفی شده‌اند، اما به دلیل تغییر دولت و مشکلات مالی، به مرحله اجرا نرسیده‌اند.
* 26 طرح ارائه شده با تغییر دولت روی زمین ماند/ ارائه 60 طرح جدید
ما دوره قبل، دوره شهید رئیسی، 26 طرح به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری معرفی کردیم، که به مرحله اجرا نرسیدند. اما در فراخوان جدید، از دانشگاه خواجه نصیر چیزی حدود 60 طرح مجددا ارسال کرده‌ایم و امیدواریم به نتیجه برسند.
در بحث مهاجرت اساتید علمی، از سوی دیگر، با مهاجرت نخبگان و اپلای کردن دانشجویان نیز در دانشگاه‌های صنعتی مواجه هستیم. ما نمی‌خواهیم مانع فعالیت کسی شویم، اما معتقدیم که باید نگاه تحکمی را کنار گذاشت و به جای آن، از راه‌های غیرمستقیم به دانشجویان کمک کرد تا در کنار تحصیل، بتوانند در دانشگاه بمانند. با توجه به مشکلات اقتصادی کشور، نمی‌توانیم این مسئله را به طور کامل حل کنیم. به نظر من، باید هر دو رویکرد را در سیاست‌های مختلف در نظر گرفت؛ هم اصول خود را حفظ کنیم و هم با دانشجویان و اساتید صحبت کنیم و از آنها بخواهیم که اینجا را ترک نکنند.
*نگرش و راهکارهای محتمل برای ماندگاری در کشور
واقعیت این است که در حال حاضر، بودجه‌ها به سمتی می‌روند که دانشگاه‌هایی که درآمد اختصاصی دارند، بیشتر مورد حمایت قرار می‌گیرند. متاسفانه، دانشگاه خواجه نصیر از دانشگاه‌های بسیار فقیر است و به همین دلیل، مسئله مهاجرت در آن چشمگیرتر است. ما باید به سمتی برویم که اساتید از طریق ارتباط با صنعت درآمد داشته باشند. این مسئله، هم انگیزه اساتید را افزایش می‌دهد و هم به آنها امکان می‌دهد که بخشی از طرح‌ها را خودشان بر عهده بگیرند. این موضوع، دوباره به همان آیتم اصلی، یعنی ارتباط با صنعت، برمی‌گردد.
در مورد مهاجرت دانشجویان، باید بگویم که این مسئله بسیار مهم و اساسی است و نیازمند همکاری همه نهادها، از آموزش و پرورش گرفته تا رسانه‌ها و تبلیغات، برای پاکسازی ذهنیت‌های منفی است. من همیشه این مسئله را “هیپنوتیزم مهاجرت” می‌نامم.در این عرصه، ارتباط با صنعت می‌تواند کمک شایانی بکند. وقتی ازدواج شکل بگیرد و دانشجو درگیر صنعت شود و تخصص یاد بگیرد، می‌تواند آینده بهتری داشته باشد.
دانشجویانی داشته‌ام که رشته خود را دوست داشتند و به آن علاقه داشتند، اما نتوانستند در همان رشته کار پیدا کنند و دچار افسردگی و ناامیدی شدند. ما باید دانشجویان را در راستای یک تخصص آموزش دهیم و آن تخصص را در قالب ارتباط با صنعت به کار بگیریم. این کار، چندین مزیت دارد؛ از نظر مالی دانشجو تامین می‌شود و می‌تواند تشکیل خانواده بدهد.
تسنیم: در پایان، اگر نکته دارید بفرمایید.
تقی‌زاده فیروزجایی: برقراری یک رویکرد غیرتحکمی در رابطه با مهاجرت دانشجویان و ایجاد زمینه‌های جذاب شغلی در داخل کشور، می‌تواند به حفظ نخبگان و جلوگیری از خروج آنها کمک کند. همچنین، توزیع عادلانه بودجه‌ها و منابع میان دانشگاه‌ها و حمایت از طرح‌های نوآورانه و دانش‌بنیان، امری حیاتی به شمار می‌رود.
نقاط قوت زیست‌بوم فناوری کشور شامل تشکیل زیست‌بوم‌های حمایتی مبتنی بر علم و فناوری، وجود نهادهای حامی مانند وزارت علوم و پارک‌های علم و فناوری و نیز ایجاد مراکز هدایت شغلی است. این اقدام‌ها در چند سال اخیر تأثیر مثبتی بر روی توسعه فناوری و نوآوری دارند. با این حال، هنوز نقاط ضعفی نظیر کمبود امکانات و توزیع ناعادلانه منابع وجود دارد که باید برطرف شوند.
نهایتاً، برای بهبود وضعیت نخبگان و اساتید، پیشنهاد می‌شود که ارتباط بین دانشگاه و صنعت تقویت شود و فرصت‌های شغلی مناسبی برای فارغ‌التحصیلان و نخبگان ایجاد گردد. همچنین باید برای بازسازی تصویر رسانه‌ای از نخبگان داخلی تلاش بیشتری صورت گیرد و حس اعتماد و امید در بین جامعه علمی تقویت شود. ایجاد شرایطی که نخبگان و اساتید بتوانند در کشور خود به فعالیت‌های علمی و پژوهشی بپردازند، می‌تواند زمینه‌ساز ماندگاری آنها در کشور باشد و به رشد و توسعه علمی کشور کمک کند.
در نهایت امیدوارم در آینده شاهد ارتباطات قوی‌تری بین دانشگاه و صنعت باشیم و بتوانیم مهارت‌های دانشجویان را به بهترین شکل ممکن توسعه دهیم. علی‌رغم چالش‌ها، من به آینده علم و فناوری در کشور خوش‌بین هستم.
انتهای پیام/