تسخیرلانه جاسوسی،منطقه محروم تاریخ‌نگاری؛«ایستگاه خیابان روزوِلت» روایت جامع ایرانی
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – مهدی بخشی سورکی: «ایستگاه خیابان روزوِلت» از کتاب‌های مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به قلم محمد محبوبی است که در ۶۰۸ صفحه، زمستان ۱۴۰۲ روانه بازار نشر شده و به روایتی مستند از تسخیر سفارت آمریکا در تهران پرداخته است.
این کتاب با اشاره به فعالیت‌های اطلاعاتی و عملیاتی آمریکا در ایران پس از انقلاب، شرح جامعی از روابط ایران و آمریکا از روز تسخیر سفارت در آبان ۱۳۵۸ تا آزادی گروگان‌ها در دی ۱۳۵۹ ارائه داده و همچنین شماری از اسناد منتشرنشده سرویس اطلاعاتی آمریکا را برای نخستین بار منتشر کرده است.
تسخیر سفارت آمریکا در تهران از رویدادهای مهم و تأثیرگذار تاریخ انقلاب اسلامی است که به تعبیری از آن به عنوان انقلاب دوم یاد می‌شود، حادثه‌ای که توانست مسیر انقلاب اسلامی را تغییر دهد و نگاه دنیا را ایران خیره کند.
وقتی اسناد سفارت آمریکا در ایران از سوی دانشجویان پیرو خط امام منتشر شد؛ پرده از فعالیت‌های پنهان سیا در ایران برداشته شد که همین امر سبب شد تا سفارت آمریکا در تهران به لانه جاسوسی شهرت یابد.
«ایستگاه خیابان روزوِلت» روایتی مستند از تسخیر سفارت آمریکا در تهران است که مخاطب با خواندن آن خود را در دل تاریخ سال‌های قبل و بعد از انقلاب اسلامی می بیند که از بهمن ۱۳۵۷ تا آبان ماه ۱۳۵۸ آمریکایی‌ها چه سیاستی را در قبال انقلاب شکوهمند ملت بزرگ ایران در پیش گرفته اند.
این کتاب در حقیقت سیر تاریخی مداخلات و فعالیت‌های اطلاعاتی سیا در ایران قبل و پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا سال ۱۳۵۸؛ تا حوادثی که منجر به آزادی گروگان‌ها در دی ماه ۱۳۵۹ شده را روایت می‌کند.
نویسنده در نگارش این کتاب از منابع خارجی نیز بهره برده و بیش از ۳۰ کتاب انگلیسی که بیشتر خاطرات سیاستمداران و افسران اطلاعاتی آمریکایی بوده و البته به فارسی ترجمه نشده و همچنین از ۴۵ کتاب فارسی در این موضوع بهره برده که همین امر سبب شده تا روایتی ایرانی؛ مستند و متقن از رویداد تسخیر لانه جاسوسی را در به مخاطب ارائه دهد.
متن تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب «ایستگاه خیابان روزوِلت»
تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب «ایستگاه خیابان روزوِلت» روز چهارشنبه ۹ آبان ۱۴۰۳ منتشر شد که به شرح زیر است:
بسمه‌تعالی
این، گزارشی متقن و پرفایده از یک حادثه‌ی مهم در تاریخ انقلاب یعنی تسخیر لانه‌ی جاسوسی در سال ۵۸ است.
این کتاب پُرکننده‌ی یکی از خلأهای رسانه‌ای و تبلیغاتی ما است. ما به جنگ روایتها در پیکارهای جهانی توجه لازم را نکرده‌ایم و دشمنان و بدخواهان ما از غفلت ما بهره برده و بسیاری از حوادث را وارونه نشان داده‌اند.
باید از نویسنده‌ی این کتاب و تلاش ارزشمندش قدردانی شود بخاطر اقدام هوشیارانه‌اش در این عرصه‌ی مهم. نثر کتاب روان و رسا و تحقیق و تحلیل‌های آن منطقی و صادقانه و قانع‌کننده است.
تنها ۴ دانشجوی پیرو خط امام حاضر در واقعه تسخیر سفارت آمریکا کتاب خاطرات نوشتند
محمد محبوبی نویسنده کتاب در سلسله نشست‌های نقد و بررسی کتاب که به همت مرکز اسناد انقلاب اسلامی قم برگزار شد؛ با بیان اینکه در خصوص برخی از رویدادهای تاریخی کشور، همانند کودتای ۲۸ مرداد و تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در عرصه تولید کتاب کارهای چندانی صورت نگرفته است گفت: این در شرایطی است که از ۶۶ آمریکایی حاضر در واقعه تسخیر لانه جاسوسی، بیش از ۳۰ نفر از آنان کتاب خاطرات نوشتند، اما از ۴۰۰ دانشجوی ایرانی حاضر در این اتفاق، تنها ۴ نفر کتاب خاطرات نوشتند.
وی بیان کرد: در زمینه تولیدات پژوهشی نیز شرایط همین گونه است و ما در داخل کشور نسبت به این امر کم توجه بوده ایم، در حالی که آمریکایی‌ها در این موضوع آثار پژوهشی متعددی تولید کردند.
نویسنده کتاب ایستگاه خیابان روزولت با بیان اینکه آثار تولید شده با موضوع تسخیر لانه جاسوسی از سوی ایرانی‌ها به چند بخش تقسیم می‌شود افزود: بخش اول مربوط به خاطرات دانشجویان پیرو خط امام بوده که اولین کتاب از سوی معصومه ابتکار با عنوان «تسخیر در تهران» منتشر شده است.
پژوهشگر تاریخ ایران، بیان کرد: مرکز اسناد انقلاب اسلامی نیز مصاحبه‌هایی با دانشجویان پیرو خط امام داشته و صادق زیباکلام نیز کتابی تحت عنوان «اشغال» چاپ کرده و آخرین اثر در این قالب نیز طی روزهای گذشته با عنوان «آن سوی دیوار» خاطرات حبیب‌الله بیطرف روانه بازار شده است.
کارتر رئیس جمهور آمریکا برای تسخیر سفارت در ایران روزنوشت دارد
محبوبی با بیان اینکه عوامل مختلفی در زمینه عدم تولید کتاب در ثبت رویدادهای تاریخی در بین ایرانی‌ها وجود دارد افزود: اساساً فرهنگ شفاهی ایرانی‌ها غالب بر فرهنگ مکتوب است و کمتر دست به قلم می‌شوند در حالی که غربی‌ها به نوشتن توجه ویژه ای دارند و حتی کارتر رئیس جمهور آمریکا برای تسخیر سفارت روزنوشت داشته و خاطرات مربوط به این رویداد را ثبت کرده است.
وی افزود: ضرورت دارد مراکز سندپژوهی و آرشیوهای ملی باید خلاءهای موجود در این عرصه را جبران کنند.
نویسنده کتاب ایستگاه خیابان روزولت بیان کرد: دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری از بیش از ۴۰ نفر از دانشجویان پیرو خط امام در موضوع تسخیر سفارت آمریکا در جلسات مختلفی مصاحبه‌های کرده، اما هنوز آن را منتشر نکرده است.
پژوهشگر تاریخ ایران، ادامه داد: این مراکز باید اسناد خود را فراوری و منتشر کنند که مؤسسه روایت فتح نیز مصاحبه‌هایی از دانشجویان پیرو خط امام داشته که هنوز منتشر نکرده است.
در حوزه کتاب‌های تحلیلی با موضوع تسخیر لانه جاسوسی آمریکا شرایط نامناسب‌تر است
وی افزود: در حوزه کتاب‌های تحلیلی با موضوع تسخیر لانه جاسوسی آمریکا شرایط نامناسب‌تر است و در این حوزه انگشت شمار کتاب وجود دارد و تاریخ تسخیر لانه جاسوسی، منطقه محروم تاریخ‌نگاری است.
محبوبی بیان کرد: مقامات مذاکره کننده آمریکایی و همچنین مذاکره کننده‌های ایرانی همانند بازرگان، امیر انتظام و یزدی یک روایت از تسخیر سفارت آمریکا دارند که اساساً برگرفته از روایت دانشجویان است، اما هر کدام از زاویه دید منافع ملی خود بیان می‌کنند.
وی با بیان اینکه در آن زمان برخی نشریات داخلی، تسخیر لانه جاسوسی آمریکا را حرکتی ضد مدنی و ضد حقوق بین‌الملل می‌دانستند گفت: این مصداق یک روایت ایرانیست که منافع آمریکایی‌ها را دنبال می‌کند و از سوی دیگر نیز برخی روایت‌های ایرانی شعار زده و کلیشه‌ای نیز وجود دارد که از عمق کار علمی، مستند و متقن برخوردار نیست.
نویسنده کتاب ایستگاه خیابان روزولت بیان کرد: موضوع تسخیر سفارت آمریکا در ایران دارای ظرافت‌هایی است که طرف آمریکایی آگاهانه از کنار آن عبور می‌کند.
وی بیان کرد: بازیگر این رویداد دانشجویان بودند که از گروه‌های اجتماعی به شمار می‌رود که وابستگی به دولت نداشتند و حتی نیروهای انتظامی و مسئولین هم برای ورود دانشجویان به سفارت ممانعت ایجاد کردند اما آمریکایی‌ها علاقه‌ای به پرداختن به این موضوع نداشتند.
پژوهشگر تاریخ ایران گفت: تسخیر سفارت آمریکا در ایران آغاز تعارض منافع ایران و آمریکا بوده که البته عاملیت آن بازیگر دولتی در طرف آمریکایی بوده است که طرف آمریکایی این بخش را مبهم جلوه می‌دهد و نمی‌خواهد بر روی آن مانور داده شود.
محبوبی بیان کرد: در تولید این کتاب تلاش کرده‌ایم تا سند پژوهی با تکیه بر اسناد را دنبال کنیم.
وی گفت: تلاش کردم طیف وسیعی از اسناد را ببینم که این اسناد شامل اسنادی است که طرف غربی منتشر کرده، مثل وزارت امور خارجه آمریکا، وزارت دفاع آمریکا، اسنادی که نخست‌وزیری بریتانیا و وزارت امور خارجه بریتانیا منتشر کرده‌اند، و حتی اسناد دولتی کانادا، استرالیا و کشورهای مشترک‌المنافع و همچنین اسناد بایگانی سازمان ملل را هم بررسی کردم.
وی ادامه داد: برای تدوین این کتاب مصاحبه‌هایی با افرادی گرفته شد و بانک مصاحبه‌های شفاهی مراکز اسنادی نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
نویسنده کتاب ایستگاه خیابان روزولت اضافه کرد: بیشترین انرژی ما صرف همکاری مراکز پژوهشی برای در اختیار قرار دادن اطلاعات اسنادی صرف شده است.
مراکز اسنادی در کشور بسیار متکثر و در یک جا متمرکز نیستند
وی اضافه کرد: مراکز اسنادی در کشور بسیار متکثر هستند و اسناد در یک جا متمرکز نیستند و سازمان‌های مختلف، وزارتخانه‌ها، ادارات و نهادهای غیردولتی اسنادشان را در اختیار خودشان نگه می‌دارند و خیلی از مواقع، دسترسی به این سندها امکان‌پذیر نیست و تا جایی که توانستیم تلاش کردیم که به یک مجموعه خوبی از اسناد ایرانی در این موضوع دست پیدا کنیم، تا بتوانیم با اسناد مغایر آن تطبیق بدهیم و راستی‌آزمایی کنیم.
وی بیان کرد: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران موانع اداری برای در اختیار قرار دادن اطلاعات داشته و مطالب به آسانی در دسترس ما قرار نمی‌گرفت.
پژوهشگر تاریخ ایران، افزود: بیشترین خدمات اسنادی را مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در اختیار ما قرار دارد و هم اکنون بسیاری از اسناد آنان در اینترنت قابل دریافت است.
محبوبی با بیان اینکه هم اکنون آرشیو دیجیتال در کشورهای مختلف اسناد خود را بارگذاری کرده‌اند افزود: این بارگذاری امکان دریافت برای عموم را فراهم می‌کند که این امر باید در مراکز اسنادی ایران نیز دنبال شود.
برای تدوین کتاب دو سال درگیر جمع آوری اسناد بودیم
وی بیان کرد: امروز برای دسترسی به اسناد باید به مراکز اسنادی متعددی مراجعه کرد که دسترسی به آرشیو و بایگانی این مراکز به راحتی امکان‌پذیر نیست و ما برای تدوین این کتاب دو سال درگیر جمع آوری اسناد بودیم.
نویسنده کتاب ایستگاه خیابان روزولت با بیان اینکه واقعه تسخیر سفارت آمریکا در بستری شکل گرفت که نمی‌توان از آن غافل شد افزود: در دوره‌ای هستیم که سران قوا نداریم و یا یک دولت موقت طرف هستیم و آمریکایی‌ها طرف مستقیم برای حرف زدن ندارند و همانند امروز نظام تثبیت نشده بود.
محبوبی ادامه داد: این رویداد الگوی تأمین پذیر نیست و منحصر به فرد و استثنایی بوده است و همان ۱۴ آبان ماه دفتر امام راحل بیانیه‌ای صادر کرد که نباید این مسیر ادامه یابد و این امر یک قاعده نیست.
وی گفت: دو ماه بعد از تسخیر سفارت آمریکا، در پی حمله شوروی به افغانستان؛ افغانی‌های مقیم ایران به سفارت شوروی تعرض می‌کنند که امام راحل با این امر مخالفت کردند و در دوره رهبری آقا هم می‌بینیم همان روش امام ادامه پیدا می‌کند.
پژوهشگر تاریخ ایران، با بیان اینکه بین جمع آوری اطلاعات و عملیات تمایز وجود دارد افزود: سفارت آمریکا ستاد عملیات کودتا در ایران بوده است و اتفاقاتی که در کردستان رخ داده جنبه عملیاتی داشته و صرفاً جمع آوری اطلاعات نبوده است.
وی در مورد اسناد آزاد شده نیز گفت: آمریکایی‌ها، انگلیسی‌ها و کشورهای غربی معمولاً اسناد خود را در زمان‌های مختلف آزاد می‌کنند، در حالی که در ایران این وضعیت وجود ندارد و اسناد آزاد شده ما عمدتاً شامل اسناد آمریکایی مانند اسناد لانه جاسوسی است که در چندین جلد منتشر شده‌اند.