فناوری نرم و صنایع خلاق؛ گنجینه‌ای بی‌پایان در چشم‌انداز کلان
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب – زینب رازدشت: می‌توان گفت عصری که در آن زیست می‌کنیم، زمانه صنایع فرهنگی است. بحث صنایع فرهنگی امروزه اهمیت زیادی دارد و همه توجهات را به خود معطوف کرده است. صنایع فرهنگی و صنایع نرم برای توسعه اقتصادی و متعاقباً توسعه فرهنگی کشورها مهم بوده و اساساً کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در این حوزه برنامه ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌هایی انجام داده‌اند که ره‌آوردش رشد اقتصادی، کاهش بیکاری، اشتغال-زایی، کمک به حفظ محیط زیست و حفظ منابع تجدیدناپذیر است.
به همین بهانه گفتگویی با عزیزالله جعفری معاون هماهنگی و توسعه پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی و مسئول دبیرخانه راه‌اندازی شهر جهانی نوآوری و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی و خلاق ایران انجام داده‌ایم که بخش اول آن با عنوان «سهم ایران از صادرات جهانی صنایع خلاق ناچیز است» منتشر شد.
جعفری در بخش دوم این مصاحبه به ارائه آمارهایی از وضعیت کشورها از جمله ایران در حوزه صنایع خلاق و فرهنگی می‌پردازد.
مشروح بخش دوم این گفتگو را در ادامه می‌خوانید؛
* صادرات صنایع فرهنگی می‌تواند جایگزین نفت در کشور شود؟
در سال ۱۴۰۲، طبق آماری که بررسی کردم، کل صادرات ایران ۸۷ میلیارد دلار بوده است. از این میزان، ۵۰ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی، ۳۶ میلیارد دلار صادرات نفتی، و حدود ۱.۴ میلیارد دلار نیز به خدمات مهندسی اختصاص دارد. مجموعاً تراز تجاری ایران در سال گذشته بر همین ترکیب شکل گرفته است. در مورد واردات هم ارقام تقریباً مشابهی گزارش شده که نشان‌دهنده تقریباً تعادل در تجارت خارجی است. در سال‌های اخیر، موضوع تحریم‌ها مشکلات زیادی برای کشور ایجاد کرده که تأثیر آن در وضعیت اقتصادی نیز مشهود است.
همچنین، آمار دیگری که اهمیت زیادی دارد، به صنایع فرهنگی مربوط می‌شود؛ حوزه‌ای که با توجه به پتانسیل بالایی که دارد، کمتر مورد توجه قرار گرفته و ارزش بررسی بیشتر را دارد. این موضوع نقش کلیدی در تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و فرهنگی کشور دارد.
در سال ۱۴۰۲، اعتبارات کل بخش دارو و تجهیزات پزشکی حدود ۵/۳ میلیارد دلار بود. اگر این رقم را با نیازهای ارزی کل برای کالاهای اساسی جمع کنیم، که طبق آمار به ۵/۱۶ میلیارد دلار می‌رسد، مجموعاً به حدود ۲۰ میلیارد دلار می‌رسیم. ظرفیت صادرات صنایع خلاق و فرهنگی در کنار بخش‌های دارو و تجهیزات پزشکی می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند.
اگر سیستم تصمیم‌سازی به این جمع‌بندی برسد که در این حوزه‌ها سرمایه‌گذاری کند، بسیاری از نیازها و چالش‌هایی که هر لحظه کشور را تهدید می‌کنند (مانند کاهش درآمد نفت یا مشکلات بازگشت منابع حاصل از صادرات) قابل مدیریت و جایگزین خواهند بود. این ظرفیت می‌تواند پاسخی مؤثر برای بسیاری از مشکلات اقتصادی باشد.
ظرفیت صنایع فرهنگی و خلاق در کشورها معمولاً بین نیم تا ۳/۷ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) متغیر است. بر اساس آمار سال ۲۰۲۲، که تولید ناخالص داخلی ایران حدود ۴۱۴ میلیارد دلار بود، اگر سهم این صنایع را بین نیم درصد تا ۳/۷ درصد در نظر بگیریم، پتانسیل اقتصادی این بخش بین ۰۷/۲ تا ۲۲/۳۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. این رقم نشان می‌دهد که ظرفیت بالقوه بزرگی در این عرصه وجود دارد.
در زمینه اشتغال نیز گفته شده که صنایع فرهنگی و خلاق در کشورهای مختلف می‌توانند بین نیم تا ۱۲.۵ درصد از اشتغال را به خود اختصاص دهند. با اعمال این نسبت بر ایران، این بخش می‌تواند ظرفیت اشتغال نزدیک به ۳ میلیون نفر را داشته باشد. این اعداد و ارقام نشان‌دهنده اهمیت روزافزون این حوزه در توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال هستند.
این آمارها نشان می‌دهد که بهره‌برداری از ظرفیت‌های بالقوه این صنایع در ایران، هم از نظر اقتصادی و هم از لحاظ اشتغال‌زایی، می‌تواند تأثیر چشمگیری داشته باشد.
صنایع خلاق و فرهنگی به‌عنوان یکی از حوزه‌های مهم اقتصادی، زیرشاخه‌های متعددی دارد که پیش‌تر به آنها اشاره شد. برای اینکه موضوع به‌خوبی روشن شود و اهمیت آن برای یک شهر جهانی مشخص گردد، لازم است کمی به آمارها توجه کنیم.
در سال ۲۰۲۰، کل صادرات صنایع خلاق در جهان، شامل خدمات و کالا، حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار بوده است. این عدد در سال ۲۰۲۲ به ۲۰۰۰ میلیارد دلار رسیده است. اگر میانگین رشد سالانه این دو سال را محاسبه کنیم، درمی‌یابیم که صادرات صنایع خلاق و فرهنگی با سرعتی معادل ۵/۱۶ درصد در سال در حال افزایش است. این رقم نشان‌دهنده ظرفیت بالای این صنایع برای رشد و توسعه کشورها است.
برای مقایسه بهتر، میانگین رشد تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) طی همین بازه زمانی تنها ۳ درصد بوده است. این تفاوت فاحش نشان می‌دهد که صنایع خلاق و فرهنگی برخلاف بسیاری از بخش‌های دیگر اقتصادی، از قابلیت رشد بیشتری برخوردارند و می‌توانند به‌عنوان یکی از محورهای اصلی توسعه مورد توجه قرار گیرند. اما نکته قابل تأمل این است که در این مسیر، ایران چندان حضور فعالی نداشته است.
* آخرین گزارش سازمان ملل از وضعیت صادرات صنایع خلاق به چه صورت است؟
آخرین گزارشی که سازمان ملل از وضعیت صادرات صنایع خلاق و فرهنگی ایران ارائه داده، مربوط به سال ۲۰۱۱ بوده و حاکی از صادراتی حدود یک و نیم میلیارد دلار است. از آن زمان تاکنون اطلاعات جدیدی ثبت نشده که ممکن است به دلایل مختلفی مانند عدم ارائه داده‌ها توسط ایران یا عدم پیگیری گزارش‌ها توسط نهادهای بین‌المللی مرتبط باشد.
در نهایت، اگر فرض کنیم که صادرات صنایع خلاق ایران با میانگین رشد ۳ درصد GDP جهانی پیش برود، احتمالاً در سال ۲۰۲۴ صادرات صنایع خلاق ایران حدود ۳/۲ میلیارد دلار بوده است.
طبق گزارش جهانی سال ۲۰۲۲، ده کشور برتر در صادرات خدمات و کالاهای خلاقانه معرفی شده‌اند. در صدر این لیست، ایالات متحده با صادرات ۲۴۴ میلیارد دلار خدمات خلاقانه قرار دارد. جالب اینکه ایرلند، کشوری که معمولاً به‌عنوان کشوری عادی در اروپا شناخته می‌شود، با ۲۳۱ میلیارد دلار در جایگاه دوم است. در رتبه‌های بعدی آلمان، ژاپن، فرانسه و دیگر کشورهای توسعه‌یافته حضور دارند.
نکته قابل‌توجه این است که در این فهرست سهم کشورهای در حال توسعه تقریباً ناچیز است. این امر نشان می‌دهد که کشورهای توسعه‌یافته به‌طور جدی روی خدمات خلاقانه سرمایه‌گذاری کرده‌اند و اکنون در حال بهره‌برداری از آن هستند.
* خدمات خلاقانه شامل چه حوزه‌هایی می‌شود؟
این حوزه‌ها به بخش‌های مختلفی تقسیم شده‌اند. در صدر صادرات خدمات خلاق، نرم‌افزار قرار دارد. برای مثال، کشور هند توانسته است با تمرکز بر فناوری نرم در بازار جهانی سهم قابل‌توجهی داشته باشد. جالب است بدانید که صادرات جهانی نرم‌افزار به ۵۶۹ میلیارد دلار می‌رسد، اما وقتی سهم کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه را مقایسه کنیم، می‌بینیم که سهم کشورهای در حال توسعه بسیار کم است. این امر تا حدی به‌دلیل ساختار جهانی تولید است؛ به‌عنوان نمونه، کشورهای در حال توسعه بیشتر مسئولیت تولید محصولات مانند پارچه و لباس را بر عهده دارند، اما طراحی اولیه، ایده‌پردازی و بازاریابی همچنان در اختیار کشورهای توسعه‌یافته است.
در مقابل، در حوزه خدمات خلاقانه مانند نرم‌افزار، تحقیق و توسعه، دانش فنی، تبلیغات، و تحقیقات بازار، کشورهای توسعه‌یافته پیشرو هستند و این بخش‌ها را به یک صنعت سودآور تبدیل کرده‌اند. بنابراین مشاهده می‌کنیم که زنجیره ارزش افزوده بین طراحی و تولید به نفع کشورهای توسعه‌یافته تنظیم شده است. حوزه‌های دیگری نظیر رسانه‌های صوتی-تصویری و اطلاعات نیز نقش مهمی در ساختار جهانی خدمات خلاق ایفا می‌کنند.
در دسته‌بندی کالاهای خلاق، حوزه‌هایی که بیشترین صادرات جهانی را داشته‌اند مورد بررسی قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال، طراحی داخلی با صادراتی به ارزش ۱۶۳ میلیارد دلار در جایگاه اول قرار دارد. پس از آن، جواهرات در رتبه دوم و سپس زمینه‌هایی مانند مد و لباس، بازی‌های ویدیویی، اسباب‌بازی، موسیقی و هنرهای نمایشی، نشر کتاب، فرش و نهایتاً میراث فرهنگی قرار می‌گیرند.
نکته جالب اینجاست که در بخش طراحی داخلی، کشورهای در حال توسعه برخلاف دیگر حوزه‌ها پیشتاز هستند. دلیل این موفقیت ممکن است به ماهیت فیزیکی این حوزه مرتبط باشد که کمتر تحت محدودیت‌های تکنولوژیکی پیشرفته قرار می‌گیرد.
* در بحث صادرات کالاهای خلاق کدام کشور پیشتاز است؟
اگر بخواهیم به آمار صادرات کالاهای خلاق بپردازیم، در سال ۲۰۲۲ کشور چین با ۲۵۰ میلیارد دلار صادرات در این بخش رتبه اول را به دست آورده است. این رقم نشان‌دهنده تلاش مداوم و سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت این کشور در صنایع خلاق است. کشورهایی نظیر آمریکا با صادرات ۴۶ میلیارد دلاری و ایتالیا با صادرات ۳۹ میلیارد دلاری و سپس فرانسه و آلمان در رده‌های بعدی قرار دارند. جالب اینکه امارات متحده عربی نیز با درآمد ۱۷ میلیارد دلاری از صادرات کالاهای خلاق، توانسته رتبه دهم را به خود اختصاص دهد.
این آمار بیانگر این است که کشورهایی مانند چین و سایر رقبا تقریباً ۲۰ تا ۳۰ سال زودتر از ما سرمایه‌گذاری در این حوزه را آغاز کرده‌اند، در حالی که ما هنوز در ابتدای مسیر هستیم. اما نکته قابل تأمل این است که علی‌رغم تأخیرها، آغاز اقدامات سازمان‌یافته در این زمینه می‌تواند منجر به خلق فرصت‌های جدیدی برای حضور در بازارهای جهانی شود.
طبق بررسی‌ها، صادرات بخش خدمات خلاقانه امارات متحده عربی نزدیک به ۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ بوده است. وقتی این عدد را در کنار هم قرار می‌دهیم، مشاهده می‌کنیم که امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۳ میلیارد دلار از محل صادرات صنایع خلاق درآمد کسب کرده است. البته این دستاورد نتیجه تلاش و سرمایه‌گذاری‌های جدی آن کشور بوده است. اگر به روند رشد صادرات آنها نگاه کنیم، می‌بینیم که از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲، صادرات کالاهای خلاق خود را از ۹ میلیارد دلار به ۱۷ میلیارد دلار رسانده‌اند، یعنی نزدیک به دو برابر و با میانگین رشد سالانه ۴۴ درصد.
در مقایسه، بسیاری از بخش‌های ما اگر حتی یک درصد هم رشد کنند، آن را موفقیت بزرگی می‌دانیم، در حالی که در دو سال گذشته امارات چنین رشدی را در صنایع خلاق تجربه کرده است.
به عنوان مقایسه دیگر، ویتنام با جمعیتی مشابه ما (حدود ۱۰۰ میلیون نفر) در سال ۲۰۲۳ تولید ناخالص داخلی‌ای معادل ۴۴۶ میلیارد دلار داشته، در حالی که این رقم برای ما ۴۶۴ میلیارد دلار بوده است. در شاخص توسعه انسانی نیز وضعیت ما از ویتنام بهتر است. اما نکته مهم اینجاست که ویتنام تنها از محل صادرات کالاهای خلاق در سال ۲۰۲۰ توانسته ۱۴ میلیارد دلار به دست آورد.
متأسفانه، وضعیت فعلی ما در این حوزه بسیار محدود است و مجموع درآمد حاصل از صادرات این بخش بیشتر از ۲ تا ۲.۵ میلیارد دلار نیست؛ آن هم رقمی تقریبی بر اساس تخمین. این موضوع نشان‌دهنده ظرفیت بالایی است که ما می‌توانیم در این زمینه به دست آوریم؛ به شرط اینکه برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری مناسبی صورت گیرد.
هدف‌گذاری کوتاه مدت صادرات صنایع خلاق باید به‌گونه‌ای باشد که حداقل به سطح امارات متحده عربی برسیم. بنابراین، می‌توانیم هدف‌گذاری خود را روی ۲۳ میلیارد دلار تنظیم کنیم و اگر از ظرفیت‌های بالقوه خود به‌خوبی استفاده کنیم، این رقم می‌تواند تا ۴۰ میلیارد دلار نیز افزایش یابد.
* مأموریت اصلی شهر جهانی صنایع فرهنگی چیست؟
مأموریت اصلی این شهر جهانی ایجاد بسترهای لازم برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود کشور در حوزه صنایع خلاق است. تمرکز اصلی آن بر صادرات صنایع خلاق، به‌ویژه در حلقه پایانی فناوری و نوآوری خواهد بود. شرکتهای مستقر در پارک‌های علم و فناوری کشور یا حتی شرکتهای خارج از پارک‌ها می‌توانند در حلقه و چرخه صادرات قرار گیرند. مکانیزم این فرآیند نیز پیش‌بینی شده و جزئیات آن را می‌توان به‌صورت دقیق مطرح کرد.
هند به‌عنوان یکی از قطب‌های جهانی در حوزه نرم‌افزار شناخته می‌شود و اولین کشوری است که پیش‌بینی کرده‌ایم در این حوزه نقش برجسته‌تری ایفا خواهد کرد. برای این منظور، پهنه‌بندی متنوعی را برای استقرار شرکتهای فناور کشورها در نظر گرفته‌ایم که یکی از آنها مربوط به کشورهایی چون هند است.
اخیراً نیز جلساتی با رایزن‌های فرهنگی و نمایندگان اعضای بریکس برگزار شده که برنامه همکاری‌های جدیدی را پیش‌بینی کرده‌ایم.
یکی از حوزه‌هایی که در کشور ما ظرفیت بسیار بالایی دارد و می‌تواند نقشی مشابه گلوله برفی را بازی کند، صنایع خلاق است. اگر بتوانیم این حوزه را به درستی مدیریت کنیم، می‌توانیم همانند گلوله برفی از بالای کوه شروع کرده و آن را به مرور زمان بزرگ‌تر کنیم با توجه به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های عظیمی که کشور ما دارد—از جمله میراث تاریخی غنی، تمدنی که ما را در میان ده کشور بزرگ جهان قرار داده، و نیروی انسانی تحصیل‌کرده—این پیش‌نیازها می‌توانند بستری مناسب برای توسعه صنایع خلاق فراهم کنند. همچنین، ذکر این نکته مهم است که حدود ۵۱ درصد از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ما در رشته‌های علوم انسانی و هنر فعالیت می‌کنند، که این موضوع نشان‌دهنده اهمیت بالای این حوزه در پیشبرد اهداف صنایع خلاق کشور است.
فناوری نرم و صنایع خلاق و فرهنگی، اگر در مقیاس کلان به آنها نگاه کنیم، واقعاً به مثابه یک معدن و گنج بی‌پایان هستند. این صنایع می‌توانند نقشی اساسی در رشد و توسعه بخش‌های مختلف اقتصادی ایران ایفا کنند. به‌نظر من، ما کمی دیر به این حوزه پرداخته‌ایم. با این حال، اگر به‌درستی به آن توجه کنیم، می‌تواند در بلندمدت یکی از ارکان اصلی پیشبرد جبهه فرهنگی جمهوری اسلامی ایران باشد؛ همان جبهه‌ای که همواره به دنبال تقویتش بوده‌ایم. علاوه بر این، این حوزه قادر است قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران را ارتقا دهد.
* هم اکنون ایران در زمینه قدرت نرم چه جایگاهی دارد؟
در رتبه بندی جهانی قدرت نرم کشورها در سال ۲۰۲۴، جایگاه ما در زمینه قدرت نرم شایسته نیست؛ رتبه قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در جهان ۶۲ است. در همین منطقه خلیج فارس، کشورهایی هستند که در جایگاه بسیار بهتری قرار دارند و به رتبه‌های ۱۰، ۱۲ یا ۱۵ دست یافته‌اند. در سطح جهانی نیز رتبه‌های برتر قدرت نرم را عمدتاً کشورهایی مثل آمریکا، آلمان و دیگر قدرت‌های اقتصادی تصاحب کرده‌اند. البته این رتبه‌بندی‌ها هر سال تغییر می‌کنند، اما همچنان سهم ما در این میان کم‌رنگ است.
برای نزدیک شدن به موفقیت در این حوزه، می‌توانیم از مثال ساده‌ای الهام بگیریم: پختن نان. اگر تنور به اندازه کافی داغ نباشد، هر نانی که در آن قرار دهیم می‌سوزد یا از کیفیت مطلوب برخوردار نخواهد بود. اما اگر تنور خوب آماده شود و حرارت لازم را داشته باشد، نتیجه نانی خوش‌طعم و خوش‌بو خواهد بود که مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین ترتیب، برای بهره‌گیری مطلوب از ظرفیت‌های صنایع خلاق و فرهنگی و کسب رتبه مناسب در بخش قدرت نرم در سح جهان، باید زیرساخت‌ها و شرایط را به‌درستی فراهم کنیم تا خروجی مطلوب و با ارزشی حاصل شود.
موضوع این است که در این شهر جهانی باید بستری فراهم کنیم که ان‌شاءالله هر آنچه در آنجا برنامه‌ریزی می‌کنیم، نتیجه‌ای مثبت و مفید به همراه داشته باشد. البته تحقق این امر نیازمند حمایت‌های ویژه بوده و صبر و حوصله زیادی می‌طلبد، زیرا ما در این زمینه باید با دقت عمل کنیم.
نکته جالب توجه اینجاست که اگر به کشورهای توسعه‌یافته نگاه کنیم، می‌بینیم که آنها توانسته‌اند با شناسایی چند ابتکار اولیه مهم، مسیر رشد را طی کنند. درست مثل گلوله برفی که از بالای کوه به حرکت درمی‌آید و با چرخش، بزرگ‌تر و سنگین‌تر می‌شود. این کشورها نیز با تدبیر دانشمندان، بزرگان و اقتصاددانان خود، چنین گلوله‌هایی را ایجاد کرده‌اند و با تلاش مستمر، آنها را به نقطه اوج رسانده‌اند. اکنون از ثمره این تلاش‌ها بهره‌مند هستند.
* آیا صنایع خلاق در کشور ظرفیت مناسبی دارد؟
یکی از حوزه‌هایی که در کشور ما ظرفیت بسیار بالایی دارد و می‌تواند نقشی مشابه گلوله برفی را بازی کند، صنایع خلاق است. اگر بتوانیم این حوزه را به درستی مدیریت کنیم، می‌توانیم همانند گلوله برفی از بالای کوه شروع کرده و آن را به مرور زمان بزرگ‌تر کنیم. این قابلیت در صنایع خلاق وجود دارد و می‌تواند تأثیرات بزرگی برای توسعه اقتصادی و کسب درآمدهای صادراتی به همراه داشته باشد.
همچنین، می‌خواهم یک مثال ملموس بزنم. وقتی یک هواپیما می‌خواهد از زمین بلند شود، بیشترین انرژی در همان لحظه اولیه تیک‌آف مصرف می‌شود. این فرآیند بسیار دشوار است و همه ما هنگام نشست و برخاست هواپیما نوعی اضطراب را تجربه می‌کنیم. اما بعد از اوج گرفتن، شرایط آرام‌تر شده و همه سفر خود را با گوش کردن به موسیقی یا استراحت سپری می‌کنند. دقیقاً همین مثال در مورد انجام کارهای بزرگ نیز صادق است. در ابتدا نیازمند صرف انرژی فراوان هستیم، اما پس از عبور از آن مرحله، مسیر هموارتر می‌شود.
برای مثال، پیشرفت امارات نشان‌دهنده چنین فرآیندی است. در ابتدا چند هسته ایده‌آل شکل گرفتند؛ سپس با ورود سرمایه‌گذاران، ساخت هتل‌ها و رستوران‌ها، و به کارگیری کارآفرینان، این چرخه تکمیل شد. بنابراین، ما نیز می‌توانیم از چنین ظرفیت‌هایی بهره ببریم و تحولی بزرگ را در کسب درآمدهای صادراتی جمهوری اسلامی ایران رقم بزنیم.
با توجه به مطالعاتی که انجام دادیم، به بررسی راهبردهای کلی توسعه اقتصاد صنایع خلاق در ایران پرداختیم. این راهبردها بسیار گسترده هستند، اما چند مورد اصلی که می‌توان بر آنها تمرکز کرد عبارت‌اند از: نخست، ایجاد و توسعه شبکه بازارهای داخلی و خارجی، یعنی آخرین حلقه بازاریابی که به حوزه علم و فناوری مرتبط است. نتیجه مطالعات نشان داد که اگر این حلقه مورد توجه و توسعه قرار گیرد و کریدور صادراتی این حوزه شکل بگیرد، نه‌تنها جریان صادرات تقویت می‌شود بلکه هنرمندان نیز با انگیزه بیشتری به فعالیت می‌پردازند.
وقتی هنرمند حس کند که بازار او جهانی است و فقط محدود به ایران نیست، تلاش بیشتری برای تولید آثاری باکیفیت‌تر و مطابق با نیاز مخاطبان جهانی انجام خواهد داد.
به موازات این اقدامات، باید بر آموزش و توانمندسازی نیز تأکید داشت. شکل‌گیری شبکه‌ها و نهادهای حمایتی در تهران، استان‌ها و شهرستان‌ها ضروری است تا فعالان این حوزه بتوانند قابلیت‌های خود را در راستای نیازهای جهانی ارتقا دهند. همین‌طور، بسیاری از تولیدات ما نیازمند استانداردسازی و بسته‌بندی مدرن هستند؛ زیرا استفاده از روش‌های قدیمی دیگر پاسخگوی نیازهای بازار جهانی نیست.
یکی دیگر از موضوعات کلیدی که در این حوزه کم‌کاری شده، برندسازی است. نام ایران باید به‌گونه‌ای در بازارهای جهانی مطرح شود که به محض شنیدن آن، اعتماد و اشتیاق برای خرید محصولات ما ایجاد شود. صنعت فرش ایران نمونه‌ای از یک برند موفق است که می‌تواند الگویی برای دیگر بخش‌های صنایع خلاق فرهنگی باشد.
در کنار این موضوعات، سال گذشته طرحی برای راه‌اندازی «دهکده فناوری نرم و صنایع فرهنگی و خلاق» تدوین و به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شد. هدف اصلی این طرح، ایجاد یک مرکز بین‌المللی برای صادرات صنایع خلاق بود که بتواند نقطه اتصال تولیدات فرهنگی ایران با جهان باشد. پیش‌بینی ما این است که چنین دهکده‌ای می‌تواند ظرفیت‌های گسترده‌ای را هم برای صادرات و هم برای تعاملات فرهنگی با کشورهایی که قرابت تاریخی و فرهنگی با ایران دارند فراهم کند.
حتی می‌توانیم این مرکز را به یک هاب منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل کنیم. منظور از هاب همان نقطه مرکزی ارتباطات بین‌المللی است؛ جایی که مانند توپی در مرکز یک چرخ دوچرخه عمل می‌کند و تمام تعاملات به آنجا متصل می‌شود.
مشابه این رویکرد را قبلاً امارات عملی کرده است و بسیاری از کشورهای همسایه، از جمله ایران، صادرات خود را از طریق آن انجام می‌دهند. با توجه به ظرفیت‌ها و مزیت‌های فرهنگی و جغرافیایی ایران، ما نیز این امکان را داریم که چنین مرکزی را برای منطقه ایجاد کنیم و از آن بهره‌مند شویم.
ما در طراحی دهکده فناوری و صنایع فرهنگی و خلاق، طرح اولیه را در اواخر سال ۱۴۰۲ تهیه کردیم و به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال کردیم. تا مورد بررسی قرار گیرد. در ابتدا چند پهنه مختلف برای این دهکده پیش‌بینی کرده بودیم. این پهنه‌ها شامل بخش‌هایی از اقتصاد گردشگری، اقتصاد فرهنگ، اقتصاد هنر و اقتصاد دیجیتال بودند. حوزه هوش مصنوعی نیز در یکی از این بخش‌ها قرار داشت.
یکی از اهداف اصلی ما این بود که این دهکده جنبه محلی داشته باشد، یعنی فضای آن نه فقط برای فروش بلکه به‌نوعی مشابه تجاربی باشد که در دیگر نقاط جهان نیز اجرا شده است. همچنین به دنبال ایجاد گردشگری خلاق بر اساس چهار اقلیم ایران بودیم. برای مثال، ایده این بود که یک گردشگر تهرانی یا شهرستانی که به دهکده فناوری و صنایع فرهنگی و خلاق رفته، بتواند با اقلیم‌های مختلف ایران به شکلی فناورانه در آنجا آشنا شود.
در طرح اولیه، اقلیم گرم و مرطوب برای نواحی جنوب، اقلیم معتدل و مرطوب برای مناطق شمالی، اقلیم سرد و خشک برای نواحی غربی، و اقلیم گرم و خشک برای بخش شرقی کشور پیش‌بینی شده بودند. این تقسیم‌بندی‌ها بر اساس ویژگی‌های جغرافیایی و فرهنگی هر منطقه انجام شده بود و تلاش داشتیم با رویکردی مدرن و مبتنی بر فناوری، هویت این اقلیم‌ها را به نمایش بگذاریم.
در سال ۲۰۲۰، کل صادرات صنایع خلاق در جهان، شامل خدمات و کالا، حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار بوده است. این عدد در سال ۲۰۲۲ به ۲۰۰۰ میلیارد دلار رسیده است تمام آیین‌ها و مذاهب، با تمامی مراسم‌ها، سنت‌ها، و لباس‌های خاصشان در این رویداد حضور خواهند داشت و در بخش‌های مختلف به نمایش گذاشته می‌شوند. یکی از بخش‌هایی که در آن پیش‌بینی کرده بودیم، فضایی است برای ارائه و فروش کالاها و خدمات مرتبط با حوزه صنایع فرهنگی و خلاق. همچنین پلتفرم‌های داخلی که در زمینه صادرات صنایع خلاق فعالیت می‌کنند نیز در اینجا جایگاه خود را خواهند داشت تا بتوانند کمک و حمایت لازم را دریافت کنند. بخشی دیگر برای شرکتهای فناور داخلی اختصاص داده شده است.
علاوه بر این، محلی را برای استقرار شرکتهای فناوری خارجی نیز در نظر گرفته‌ایم. اولویت تخصیص این فضا به کشورهای همسایه، اعضای گروه بریکس که اخیراً ایران نیز به آن پیوسته، کشورهای عضو همکاری‌های اکو، و همچنین کشورهای مسلمان است. این تقسیم‌بندی به صورت لایه‌لایه انجام شده است.
برای شرایط آینده، پیش‌بینی کرده‌ایم که اگر تحریم‌ها روزی برداشته شوند، بسیاری از شرکتهای بزرگ جهانی بتوانند در این فضا نقش‌آفرینی کنند. ضرورتی ندارد که تمامی این شرکت‌ها از آمریکا یا اروپا باشند؛ کشورهای دیگری نیز وجود دارند که امکان همکاری و تبادل تجربیات با آنها فراهم خواهد بود. بخشی را برای نهادهای مالی و سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی اختصاص داده‌ایم تا بتوانند به شکل مشترک با شرکتهای حاضردر این فضا همکاری کنند.
همچنین بخشی نمایشگاهی پیش‌بینی شده که درباره جزئیات آن بعداً توضیحات بیشتری ارائه خواهد شد. طرح جامع این پروژه در دی‌ماه سال گذشته (۱۴۰۲) به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شد. در آن زمان، رئیس‌جمهور پیشین نیز در بحث‌های مختلفی که برگزار شد، حضور داشت. سرانجام با توجه به ظرفیت‌های موجود ایران، توان بالقوه صادراتی کشور، و خلأهای شناسایی‌شده در این حوزه، تصمیم گرفته شد نامِ این طرح از “دهکده” به “شهر جهانی نوآوری و فناوری” تغییر کند تا بیشتر با مقاصد و اهداف گسترده آن تناسب داشته باشد