مروری بر تاریخ و کتاب‌شناسی ترورهای مقامات قضایی کشور
خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: امروز شنبه ۲۹ دی ۱۴۰۳ یک‌ضاب با اقدام به تیراندازی، قاضی مقیسه و حجت‌الاسلام رازینی از قضات دیوان عالی کل کشور را در میدان ارک تهران به شهادت رساند. این‌حادثه بهانه‌ای است برای ورق‌زدن تاریخ و مرور حوادث ترورهای مقامات قضائی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، کشور وارد دوره‌ای پرتنش و پرچالش شد. تغییرات گسترده در ساختار سیاسی، اجتماعی و قضائی همراه با مقاومت و مخالفت گروه‌های مختلف، زمینه‌ساز وقایعی شد که اثرات عمیقی بر تاریخ معاصر ایران گذاشت. یکی از این وقایع، ترورهای هدفمند مقامات قضائی بود که نقش مهمی در تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایفا کرده بودند.
ترور مقامات قضائی جمهوری اسلامی ایران در دهه‌های نخست پس از انقلاب، بخشی از تلاش‌های گسترده گروه‌های معارض برای تضعیف نظام بود. هرچند این اقدامات باعث ایجاد مشکلات و چالش‌های جدی شد، اما نتوانست مانع از پیشرفت و تثبیت نظام جمهوری اسلامی شود. دستگاه قضائی ایران با عبور از این بحران‌ها، به نهادی مقتدر و مستحکم تبدیل شد که همچنان نقش کلیدی در حفظ امنیت و عدالت اجتماعی ایفا می‌کند.
این وقایع یادآور اهمیت تأمین امنیت مسئولان قضائی و لزوم هوشیاری در برابر تهدیدات داخلی و خارجی است؛ درسی که امروز نیز در سیاست‌گذاری‌های امنیتی کشور مورد توجه قرار دارد.
در ادامه این‌گزارش مروری بر مهم‌ترین این‌ترورها داریم؛
آیت‌الله سید محمد بهشتی
یکی از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین شخصیت‌های قضائی که قربانی ترور شد، شهید آیت‌الله محمد بهشتی بود. وی که ریاست دیوان عالی کشور و دبیرکلی حزب جمهوری اسلامی را بر عهده داشت، در هفتم تیر ۱۳۶۰ به همراه ۷۲ نفر از یارانش در انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی به شهادت رسید. این حادثه، یکی از تلخ‌ترین و پرحاشیه‌ترین وقایع دهه ۱۳۶۰ بود که توسط سازمان مجاهدین خلق (منافقین) طراحی و اجرا شد.
شهادت آیت‌الله بهشتی، ضربه‌ای سنگین به نظام تازه‌تأسیس جمهوری اسلامی بود اما در عین حال باعث تقویت انسجام و اتحاد میان نیروهای انقلابی شد.
آیت‌الله علی قدوسی
شهید علی قدوسی، دادستان کل انقلاب اسلامی، از دیگر قربانیان ترورهای دهه ۱۳۶۰ بود. وی که مسئولیت پیگیری پرونده‌های حساس مربوط به گروه‌های معارض را بر عهده داشت، در شهریور ۱۳۶۰ توسط عوامل نفوذی منافقین به شهادت رسید. قدوسی نقشی کلیدی در مبارزه با جریان‌های مخرب و تثبیت ساختار قضائی پس از انقلاب ایفا کرده بود.
اسدالله لاجوردی
شهید اسدالله لاجوردی، دادستان انقلاب تهران و از چهره‌های برجسته در برخورد با گروه‌های معارض، در دهه ۱۳۷۰ ترور شد. وی در مرداد ۱۳۷۷ هنگام فعالیت در مغازه شخصی خود توسط اعضای منافقین به شهادت رسید. لاجوردی یکی از مظاهر استواری نظام قضائی در برابر تهدیدات داخلی بود.
عوامل مؤثر در ترورها
۱. اختلافات ایدئولوژیک
یکی از دلایل اصلی ترور مقامات قضائی، اختلافات شدید ایدئولوژیک میان نیروهای انقلابی و گروه‌های معارض بود. پس از انقلاب، بسیاری از گروه‌های سیاسی که خود را بازنده تحولات می‌دیدند، با نظام جدید وارد تقابل شدند. دستگاه قضائی به عنوان یکی از ارکان اصلی مبارزه با این گروه‌ها، به طور طبیعی هدف اصلی این جریان‌ها قرار گرفت.
۲. انتقام‌گیری از محاکمات
پس از پیروزی انقلاب، بسیاری از عناصر رژیم پهلوی و گروه‌های ضدانقلاب توسط دادگاه‌های انقلاب محاکمه و مجازات شدند. این امر باعث شد گروه‌های معارض برای انتقام‌گیری از مقامات قضائی، به ترور و اقدامات خشونت‌آمیز روی آورند.
۳. تلاش برای بی‌ثباتی نظام
گروه‌های تروریستی نظیر منافقین با هدف بی‌ثبات‌سازی نظام جمهوری اسلامی، مقامات کلیدی را هدف قرار می‌دادند. این اقدامات با هدف ایجاد ناامنی در کشور و القای ناتوانی نظام در حفاظت از مسئولان ارشد انجام می‌شد.
۴. ضعف‌های امنیتی اولیه
در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب، ساختار امنیتی کشور هنوز به طور کامل تثبیت نشده بود. این ضعف‌ها به گروه‌های تروریستی اجازه داد تا با نفوذ در ساختارهای مختلف، مقامات قضائی را هدف قرار دهند.
ترورهای عنوان‌شده در این‌گزارش، پیامد هایی هم داشتند که در بخش بعدی این‌گزارش مرورشان می‌کنیم؛
۱. تقویت انسجام درونی نظام
هرچند ترورها ضرباتی سنگین به نظام جمهوری اسلامی وارد کرد، اما باعث تقویت انسجام و اتحاد میان نیروهای انقلابی شد. شهادت شخصیت‌هایی نظیر آیت‌الله بهشتی به نمادی از مظلومیت نظام و اراده مقاومت تبدیل شد.
۲. تحول در ساختار امنیتی
وقوع ترورها منجر به بازنگری و تقویت ساختارهای امنیتی کشور شد. حفاظت از مقامات ارشد به یک اولویت تبدیل گردید و نهادهای امنیتی، تجربه‌های ارزشمندی از مقابله با تهدیدات کسب کردند.
۳. تشدید برخورد با گروه‌های معارض
پس از ترورهای دهه ۱۳۶۰، دستگاه قضائی با شدت بیشتری به برخورد با گروه‌های معارض پرداخت. بسیاری از اعضای گروه‌های تروریستی بازداشت و محاکمه شدند که این امر نقش مؤثری در کاهش فعالیت‌های خرابکارانه گروهک‌ها و معارضین داشت.
بخش بعدی این‌گزارش مرور چندعنوان مهم از کتاب‌های چاپ‌شده در دهه‌های اخیر درباره مساله ترور مسئولان است. ۳ عنوانی که در ادامه نام برده و مرور می‌شوند، با ارائه جزئیات و مستندات تاریخی، به درک بهتر از وقایع ترورهای پس از انقلاب اسلامی کمک می‌کنند.
تبار ترور: این کتاب نوشتهٔ محمدصادق کوشکی است و توسط انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است. اثر مذکور به موضوع ترورهای سازمان مجاهدین خلق پس از انقلاب پرداخته و بر اساس اسناد و مدارک، این وقایع را بازگو می‌کند.
مرزبان: این کتاب به قلم حسن چراغلو و آناهیتا حسین‌زاده، به زندگی و فعالیت‌های شهید محمدولی قرنی، اولین شهید ترور پس از انقلاب، می‌پردازد. اثر مذکور توسط مؤسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.
گروه فرقان: این کتاب توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده و به بررسی فعالیت‌ها و ترورهای گروه فرقان پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد. در این اثر، به‌ویژه به ترور چهره‌های اسلامی و انقلابی توسط این گروه پرداخته شده است.