ورود جهاد دانشگاهی به چالش جدید؛ دست‌اندازهای یک جاده بی‌قانون
تصویب قانون مالکیت فکری در شورای علمی جهاد دانشگاهی در مراحل نهایی به سر میبرد و شاید ورود این نهاد بتواند به چالش‌های موجود در عرصه قانون کپی‌رایت پایان بدهد.
درباره تصویب قانون مالکیت فکری، فعالیت‌های جسته و گریخته‌ای در کشورمان انجام شده است، اما این کارها به نحوی نبوده است که اتفاقی مؤثر را رقم بزند.
به گزارش سرویس فرهنگی تابناک، قانون مالکیت فکری یا کپی‌رایت به مجموعه‌ای از قوانین اطلاق می‌شود که حقوق خالقان آثار ادبی، هنری و علمی را به رسمیت می‌شناسد و از آن‌ها حمایت می‌کند. در ایران، این قانون روندی پیچیده و چالش‌برانگیز داشته است.
ایران از سال ۲۰۰۱ عضو سازمان جهانی مالکیت فکری است و تاکنون تعدادی از پیمان‌های مربوط به مالکیت فکری را پذیرفته است. ایران در سال ۱۹۵۹ به پیمان پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی پیوست، همچنین در سال ۲۰۰۳ به پیمان مادرید برای ثبت بین‌المللی علائم ملحق شد و در سال ۲۰۰۵ عضو توافقنامه لیسبون به منظور حمایت از نام مبدأ و ثبت بین‌المللی آن شد که حفاظت از نام جغرافیایی مرتبط با محصولات را تضمین می‌کند.
ایران تاکنون کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری را امضا نکرده است و عضو هیچ یک از کنوانسیون‌های بین‌المللی مربوط به حق تکثیر نیست. در سازمان تجارت جهانی تنها ناظر است و به موافقتنامه تریپس هم نپیوسته است.
چالش‌ها و بی‌توجهی‌ها
در برابر کم‌کاری‌های مسئولین، عدم آگاهی عمومی نیز از موانع حرکت به سوی قانون کپی‌رایت بوده است. بسیاری از مردم و حتی برخی از تولیدکنندگان محتوا از حقوق خود و دیگران در زمینه کپی‌رایت آگاه نیستند. به اعتقاد کارشناسان، نقص در اجرا نیز از عوامل دیگر است. آن‌ها معتقدند نهادهای مسئول اجرای قانون کپی‌رایت به دلیل کمبود منابع و نیروی انسانی کافی، نتوانسته‌اند به‌طور مؤثر نظارت کنند.
فرهنگ کپی‌برداری در جامعه ایرانی نیز از عوامل مهم در این باره بوده است. در جامعه، فرهنگ کپی‌برداری و استفاده غیرمجاز از آثار به‌طور گسترده‌ای رواج دارد که این موضوع باعث بی‌توجهی به حقوق مالکیت فکری شده است.
ورود جهاد دانشگاهی
در هر حال و در شرایطی که قانون مالکیت فکری در ایران با چالش‌های زیادی مواجه است، برای بهبود وضعیت نیاز به افزایش آگاهی عمومی، تقویت نهادهای نظارتی و ایجاد زیرساخت‌های قانونی مناسب وجود دارد. به نظر می‌رسد ورود جهاد دانشگاهی به تدوین قانون مناسب اثرگذاری مثبتی داشته باشد؛ البته به شرطی که تناسب با قوانین بین‌المللی داشته باشد تا در مراحل اجرایی و تعاملات بین‌المللی ایجاد مسئله نکند.
مسلمی نائینی، رئیس جهاد دانشگاهی، در پاسخ به این سوال که پیش‌تر از تصویب قانون مالکیت فکری در شورای علمی جهاد دانشگاهی خبر داده بودید که به زودی این اتفاق خواهد افتاد، آیا این اتفاق افتاده است؟ گفته است: «در شورای علمی جهاد دانشگاهی تصویب و در هیئت امنا نیز مطرح شد که باید مراحل نهایی شدنش پیش برود. یکی از مسائلی که می‌تواند به بسیاری از محققان هم در داخل جهاد و هم بیرون جهاد که کارهای بزرگی انجام داده‌اند دلگرمی بدهد، این است که آن‌ها را مطمئن کنیم که کارهایشان برای خودشان باقی می‌ماند.»
وی گفته است: «لذا امیدواریم با مصوب شدن حقوق مالکیت معنوی یا مالکیت فکری و اجرایش، این نگرانی که در محققین ما وجود دارد، برطرف شود.»
در نهایت، تدوین و تصویب قانون مالکیت فکری در ایران می‌تواند نقطه عطفی در حمایت از خلاقیت و نوآوری باشد. با توجه به چالش‌های موجود و ضرورت افزایش آگاهی عمومی، ورود نهادهایی مانند جهاد دانشگاهی به این عرصه می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. برای دستیابی به نتایج مطلوب، لازم است که این قانون با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ شده و نهادهای نظارتی تقویت شوند. تنها در این صورت است که می‌توان به آینده‌ای روشن‌تر برای خالقان آثار ادبی، هنری و علمی امیدوار بود و از حقوق آن‌ها به‌طور مؤثر حمایت کرد.