چرا کودکان باید به کتابخانه های عمومی دسترسی داشته باشند؟

خبرگزاری تسنیم

خبرگزاری تسنیم،‌ محمدمهدی سیدناصری؛ مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان

دسترسی کودکان نسل جدید به کتاب و منابع آموزشی از حقوق بنیادین و اساسی آن‌ها محسوب می‌شود. با این حال، در بسیاری از نقاط جهان، کودکان به ویژه در جوامع فقیر یا مناطق محروم، از این حق محروم هستند. کتاب و منابع آموزشی ابزارهای کلیدی جهت یادگیری و توسعه فکری کودکان هستند. این منابع به آن‌ها کمک می‌کنند تا دنیای اطراف خود را بشناسند، مهارت‌های تحلیلی و انتقادی خود را پرورش دهند و خلاقیت و تصور خود را گسترش دهند. این حق بسیار اساسی در کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد (مصوب 1989میلادی) این‌گونه بیان شده است: در ماده‌ 28 به حق کودکان جهت تحصیل و دسترسی به اطلاعات اشاره دارد و تأکید می‌کند که دولت‌ها می‌بایست اقداماتی را برای دسترسی به آموزش با کیفیت انجام دهند. همچنین در اعلامیه‌  جهانی حقوق بشر (مصوب 1948میلادی) و در ماده‌ 26 این اعلامیه به حق هر فرد برای آموزش و یادگیری اشاره دارد که شامل حق کودکان نیز می‌شود. در همین راستا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در ماده‌ی 30 قانون اساسی به حق آموزش و پرورش جهت کلیه‌  افراد اشاره دارد و تأکید می‌کند که دولت موظف است امکانات لازم برای آموزش و پرورش را فراهم کند.

دسترسی به کتابخانه‌های عمومی وسیله‌ای است تا از این طریق، افراد جامعه ضمن مشارکت و حضور در محیطی اجتماعی و کنشگری متقابل، بتوانند به کتاب دسترسی داشته باشند و از بعد آموزشی، تربیتی و فرهنگی، گامی در مسیر خودشکوفایی بردارند. کتابخانه عمومی، نقشی مهم در رشد فرهنگی کودکان دارد و می‌تواند زمینه‌ساز مشارکت آنان در حیات فرهنگی جامعه شود و از این رهگذر، به تحقق بیشتر استانداردهای جهانی حقوق بشر، بیانجامد.

کتابخانه‌های عمومی به عنوان مرجع فرهنگی با قرار دادن افکار، عقاید و حاصل اندیشه‌های خلاق در کنار یکدیگر وسیله‌ای برای ایجاد علاقه به مطالعه و پژوهش برای افراد جامعه پدید می‌آورد که می‌تواند کارکردهای مختلفی ازجمله آموزشی، اطلاع رسانی، فرهنگی و اقتصادی داشته باشد و در این میان نقش و کارکرد اجتماعی آن پررنگ‌تر است.

کتابخانه‌ها به جهت در دسترس داشتن منابع اطلاعاتی و فضای کتابخانه‌ای، بهترین امکان را برای ایجاد حس مشارکت و رعایت حریم و حقوق دیگران فراهم می‌آورند و از طریق مطالعه و شرکت در فعالیت‌های جمعی که در فضای رایگان کتابخانه‌های عمومی ساماندهی می‌شود، زمینه‌های ایجاد همدلی و اعتماد میان خود و افراد جامعه، به وجود می‌آید.

بنابراین، از آنجایی که طبق استانداردهای حقوق بشر، رشد و خودشکوفایی در ارتباط وثیق با کرامت انسانی بوده و این مهم نیز هسته‌ی سخت و مبنای اساسی برای حق‌های بشری و شهروندی است؛ بنابراین هر وسیله‌ای که بتواند طی طریق افراد جامعه را در این مسیر سهولت بخشد، می‌بایست مرکز توجه دولت‌ها باشد.

زیرا دولت‌ها، به عنوان متعهد در مقوله‌ حقوق بشر، باید ابزار و لوازم ارتقا، حمایت و ترویج حق‌های شهروندی را فراهم آورند. با عنایت به تعهد دولت‌ها به ایفای حقوق شناسایی شده برای کودکان در چارچوب نظام بین‌المللی حقوق بشر، دسترسی به کتابخانه به مثابه ابزار مهمی در رشد تربیتی و مشارکت در حیات فرهنگ ، می‌تواند حق کودک تلقی شود.

در این میان، اقتضائات خاص دوران کودکی به لحاظ روان‌شناختی، تربیتی و حقوقی، ایجاب می‌کند تا کتابخانه و دسترسی به آن برای کودکان توام با الزامات و شیوه‌های خاصی باشد.

در عرصه‌ عمومی و از منظر تعهدات و تکالیف دولت ، مستند به اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک و اسناد بالادستی نظام جمهوری اسلامی در حوزه‌ فرهنگی، دولت مکلف به ساماندهی کمی و کیفی کتابخانه‌های عمومی و ایجاد دسترسی عادلانه برای کودکان است.

از منظر نظام حقوق بین‌الملل بشر، گاه تعهدات دولت‌ها را موکول به امکانات و توان آنان نموده و از جنس تعهد به وسیله می‌پندارند. حال آنکه در چهارچوب‌های فوق، بنابرنظر نگارندگان، تعهد دولت در ایجاد این امکانات و دسترسی عادلانه برای کلیه‌ کودکان در اقصی نقاط کشور، (تعهد به نتیجه) است و توسل به ادله‌ای همانند محدودیت منابع و امکانات برای توجیه وضع نامطلوب کنونی، قابل پذیرش نیست.

ایجاد کتابخانه‌های عمومی مخصوص کودکان و توزیع عادلانه دسترسی به آن، تکلیف و تعهد دولت‌ها نسبت به کودکان است و با رعایت اقتضائات مهمی نظیر فراهم کردن فضای لذت بردن از مطالعه، سرگرمی‌های کودکانه، محیط فیزیکی مساعد برای کودکان و محدودیت دسترسی به محتوا بر اساس قوانین و مقررات و اقتضائات موجود و وجود راهنمایان و مربی‌های تخصصی در محیط کتابخانه‌ها همراه خواهد بود. نظام حقوقی، بیش از این نیاز به ایضاح این مسئله به صورت حق ندارد و دسترسی کودکان به کتابخانه حق آنان تلقی می‌شود.

کودک به‌عنوان یک انسان، دارای حقوق اساسی و مشترک با سایر انسان‌ها است. حقوقی که از آن‌ها به عنوان حقوق بشر یاد می‌شود، حقوقی همچون؛ حق بر آموزش، حق بر شنیده شدن، حق بر داشتن غذا، حق بر زیستن، حق بر آشامیدن آب سالم، حق بر بازی و تفریح، حق آزادی بیان، حق برخورداری از صلح و حق بر دسترسی به کتاب و …… کودکی رویا نیست و حق با کودکان است، یادمان باشد که آینده را انسان‌هایی می‌سازند که « امروز » کودک‌اند، کودکان ما «امروز» نیاز دارند که خوب زندگی کنند و به حقوق‌شان احترام گذاشته شود.

صیانت از مصالح عالیه کودکان، مهمترین مبنای حقوق کودک و ابدیت‌بخشیدن به حقِ دارا بودن از حق برای کودکان از مهمترین اهداف خاص نظام حقوق بین‌ا‌لملل کودکان است.

کتابخانه‌های عمومی، نقشی مهم در رشد فرهنگی کودکان دارند و می‌توانند زمینه‌ساز مشارکت آنان در حیات فرهنگی جامعه شود و از این رهگذر، به تحقق بیشتر استانداردهای جهانی حقوق بشر، بیانجامد.

انتهای پیام/