مطالبات فعالان میراث فرهنگی اصفهان از وزیر؛ ضرورت توقف تخریب آثار تاریخی و اصلاح قوانین
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کورش دیباج: سیدرضا صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، امروز چهارشنبه ۱۷ بهمن ماه به اصفهان سفر می‌کند. به همین مناسبت، چند تن از فعالان حوزه میراث فرهنگی به نمایندگی از دوست‌داران این حوزه، مطالبات خود را از وزیر میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر مطرح کرده‌اند. در این گزارش، به بررسی این مطالبات و چالش‌های پیش‌روی میراث فرهنگی استان اصفهان پرداخته شده است.
مرمت غیر اصولی گنبد مسجد شیخ لطف الله
بی‌ثباتی مدیریتی، چالشی جدی در حوزه میراث فرهنگی
شعله وحدت پور، پژوهشگر دکتری مرمت و احیا بناها و بافت‌های تاریخی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: بی‌ثباتی در رویکرد تعیین مدیران کل سازمان میراث فرهنگی از زمان ابتدای دوران کرونا و پس از آن، به عنوان یکی از مشکلات عمده استان، سبب تغییرات مداوم در مدیریت این حوزه شده است. هر مدیر جدیدی که وارد کار می‌شود، نیاز به زمان برای آشنایی با مسائل و ارائه طرح‌ها دارد و در این مدت، پروژه‌ها و طرح‌ها نمی‌توانند به مرحله اجرا برسند.
وی افزود: استان اصفهان با این همه تنوع آثار تاریخی و پهنه وسیع، با کمبود بودجه مواجه است و این مسئله سبب عدم توانایی در حفاظت از این آثار می‌شود. امیدوارم که بودجه اختصاصی برای این حوزه افزایش یابد.
این پژوهشگر مرمت بناهای تاریخی در ادامه به مشکلات عرصه و حریم بافت تاریخی اصفهان پرداخت و گفت: متأسفانه در برخی از دوره‌ها، مدیران میراث فرهنگی اجازه احداث گذرها، پاساژها و حتی پارکینگ در مناطق حساسی مانند میدان نقش جهان داده‌اند که این تصمیمات در تضاد با اصول حفاظتی بافت تاریخی است. باید ضوابط پایدار و مشخصی برای حفاظت از این آثار تصویب و اجرا شود.
وی اضافه کرد: متأسفانه در اصفهان نظارت دقیقی بر مالکیت ابنیه تاریخی وجود ندارد و همین امر منجر به فرسایش و تخریب برخی از بناهای تاریخی مانند سراهای بازار تاریخی اصفهان شده است.
وحدت پور به پروژه متروی اصفهان و عملیات باستان‌شناسی اشاره کرد و گفت: در برخی از نقاط بافت تاریخی، عملیات مترو در حال اجرا است، اما متأسفانه عملیات باستان‌شناسی و نظارت‌های دقیق بر این پروژه‌ها به درستی انجام نمی‌شود. باید از نیروهای بومی و متخصص داخلی برای نظارت و کارشناسی استفاده شود تا از تخریب‌های احتمالی جلوگیری شود.
وی بر لزوم به‌روزرسانی آرشیوها و نقشه‌های تاریخی و تخصیص بودجه برای حفظ بازار تاریخی اصفهان تأکید کرد و افزود: اگر ضعف‌های قانونی و اجرایی و کمبود بودجه در این حوزه ادامه یابد، احتمالاً دست‌اندازی‌ها به بافت تاریخی بیشتر خواهد شد و خطرات جدی‌تری برای این آثار ارزشمند به‌وجود می‌آید.
ضرورت برنامه‌ریزی و تأمین اعتبار پایدار برای مطالعات باستان‌شناسی حوضه آبریز زاینده‌رود
علی شجاعی اصفهانی، عضو هیئت علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه هنر اصفهان در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اهمیت باستان‌شناسی حوضه آبریز زاینده‌رود، خواستار برنامه‌ریزی مشخص و تأمین اعتبار پایدار برای ادامه مطالعات و حفاظت از این محوطه‌های ارزشمند شد.
وی اظهار کرد: رودخانه زاینده‌رود به‌عنوان تنها رودخانه دائمی در فلات مرکزی ایران، از نظر مطالعات باستان‌شناسی و زمین‌شناسی حائز اهمیت فراوانی است. در همین راستا، دانشگاه هنر اصفهان چند سال پیش پروژه‌ای را آغاز کرد تا کل این حوضه آبریز، از سرچشمه‌های بالادست تا تالاب گاوخونی، مورد بررسی قرار گیرد.
این باستان‌شناس با اشاره به نتایج این پژوهش افزود: تاکنون چهار فصل بررسی و دو فصل کاوش در این محدوده انجام شده و در مجموع نزدیک به ۳۰۰ محوطه باستانی شناسایی شده است. شواهدی از استقرارهای انسانی از هزاره پنجم پیش از میلاد در بالادست رودخانه و از هزاره سوم پیش از میلاد به بعد در پایین‌دست تا دوره‌های جدید اسلامی به دست آمده که نشان‌دهنده اهمیت این منطقه در طول تاریخ است.
وی با تأکید بر لزوم ادامه مطالعات در این منطقه تصریح کرد: ضروری است که یک برنامه‌ریزی مشخص و تأمین اعتبارات سالانه ثابت برای انجام پژوهش‌های باستان‌شناسی در این حوضه آبریز صورت گیرد. بسیاری از یافته‌های این منطقه همچنان ناشناخته باقی مانده‌اند و انتشار نتایج پژوهش‌ها می‌تواند نقش مهمی در ادبیات باستان‌شناسی ایران ایفا کند.
شجاعت نسبت به تخریب و قاچاق گسترده آثار تاریخی در این منطقه هشدار داد و خاطرنشان کرد: متأسفانه تخریب محوطه‌های باستانی در این محدوده به‌شدت افزایش یافته است. کمتر محوطه‌ای را می‌توان یافت که سالم باقی مانده باشد و این امر، مسئولیت وزارت میراث فرهنگی را در حفاظت و نگهداری از این آثار ارزشمند دوچندان می‌کند.
تخریب مسجد کازرونی عباس آباد
لزوم تصویب مصوبه‌ای برای حفاظت از معماری معاصر اصفهان
علی عطریان، معمار و مدرس دانشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ارزش معماری معاصر اصفهان افزود: در کنار آثار تاریخی ارزشمند، معماری معاصر اصفهان نیز واجد اهمیت است، به‌ویژه در حوزه بناهای مسکونی که از دهه ۱۳۰۰ تاکنون ساخته شده‌اند. اما مشکل اصلی اینجاست که بسیاری از این بناها فاقد ثبت ملی هستند و تحت حمایت قوانین میراث فرهنگی قرار ندارند. در نتیجه، به دلیل توسعه‌های اقتصادی یا سایر عوامل، تخریب شده و جای خود را به سازه‌های جدید می‌دهند.
وی خواستار تدوین مصوبه‌ای برای حفاظت از معماری معاصر اصفهان شد و تاکید کرد: ضروری است که وزارت میراث فرهنگی اقدام به شناسایی و ثبت این آثار ارزشمند کند و با تعریف ضوابطی هرچند نه به سخت‌گیری آثار تاریخی ثبت‌شده زمینه‌ای برای حفظ این بناها و ترغیب سرمایه‌گذاران جهت احیا و بهره‌برداری مجدد از آن‌ها فراهم کند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر این اقدام از اصفهان آغاز شود، می‌تواند به سایر شهرهای ایران نیز تسری یابد و به ایجاد یک لایه ارزشمند از معماری معاصر ایران کمک کند.
فرونشست مسجد سید اصفهان
نبود متولی واحد مهمترین چالش میراثی استان اصفهان
مهدی گلی پور، فعال میراث فرهنگی و عضو شورای جهانی بناهای تاریخی (ایکوموس) در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: متأسفانه نبود متولی واحد برای حفظ بسیاری از اماکن تاریخی به شدت به این حوزه آسیب می‌زند. به عنوان مثال، بسیاری از اماکن تاریخی ما نظیر مسجد سید اصفهان تحت نظر سازمان اوقاف است یا مانند مسجد جامع عباسی که به طور مشترک تحت نظر میراث فرهنگی و اوقاف است. گاهی اوقات اختلاف سلیقه‌ها موجب می‌شود که نظارت کافی بر این اماکن صورت نگیرد.
وی ادامه داد: بسیاری از خانه‌ها و اماکن تاریخی اصفهان تحت نظارت نهادهای مختلفی مانند خلیفه‌گری ارامنه، شورای مذهبی کلیمیان، انجمن کلیمیان، بخش خصوصی و دانشگاه هنر قرار دارند. علاوه بر این، برخی از این بناها تحت تصرف بانک‌های خصوصی مانند بانک سپه هستند. و همین امر باعث شده در این بناها دخل و تصرف صورت گیرد و موجب تخریب ماهیت میراثی آن بنا شود.
این فعال میراث فرهنگی افزود: متأسفانه مسجد سید اصفهان که یادگار عصر قاجاری است، حال خوبی ندارد و به دلیل فرونشست زمین، کمر این مسجد در حال شکستن است. لذا از وزیر میراث فرهنگی انتظار می‌رود که فکری به حال این وضعیت و سایر مساجد و اماکن تاریخی اصفهان بکند.
وی در ادامه به وضعیت مدارس حوزه علمیه اصفهان اشاره کرد و گفت: بسیاری از مدارس علمیه تحت نظر اوقاف و مرکز مدیریت هستند. برخی از این مدارس مانند مدرسه حکیمیه که زیر نظر جامعه المصطفی العالمیه فعالیت می‌کند، حال و روز خوبی ندارند. بنده از نزدیک این مدارس را بازدید کرده و عکاسی کرده‌ام. متأسفانه نگهداری خوبی از این مدارس نمی‌شود و مشکلاتی مانند خرابی فاضلاب موجب تخریب این بناها شده است.
گلی پور ادامه داد: برخی اماکن تاریخی اصفهان تحت تصرف شهرداری، بخش ورزش و حتی از مدیریت مجموعه تخت فولاد جدا شده‌اند و به نهادهای نظامی تبدیل شده‌اند. محققان و پژوهشگران برای بازدید و تحقیق در این اماکن به سختی می‌توانند اجازه ورود بگیرند. لذا از ویزر میاث فرهنگی درخواست می‌شود که ترتیبی اتخاذ کند که روند بازدید محققان و پژوهشگران از این اماکن تسهیل شود.
تخریب آثار و بناهای تاریخی اصفهان
آنچه وزیر میراث فرهنگی در سفر به اصفهان باید مدنظر قرار دهد
سفر وزیر میراث فرهنگی به اصفهان فرصتی است تا مشکلات و چالش‌های پیش‌روی میراث فرهنگی این استان به طور جدی مطرح و تدابیر لازم برای حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی آن اتخاذ شود. مطالبات مطرح‌شده توسط فعالان حوزه میراث فرهنگی اصفهان شامل تأمین بودجه مناسب، تعیین متولی واحد برای حفاظت از آثار، نظارت مؤثر بر مالکیت بناهای تاریخی، و تصویب مصوبات قانونی برای حفظ معماری معاصر از جمله نکات کلیدی این گفت‌وگوها بوده است. این اقدامات می‌تواند نقش بسزایی در حفظ و احیای این میراث گرانبها و توسعه گردشگری در اصفهان داشته باشد.