سلامت و تولید، رو در روی هم
به گزارش خبرنگار مهر، برگشت محصولات صادراتی کشاورزی از سوی کشورهای مقصد امر نامبارک برای کشور بوده و از آن نامبارک‌تر توزیع آن در بازار داخل است. امسال هم بخشی از پسته‌های صادراتی از سوی اتحادیه اروپا برگشت شد.
کیفیت و سلامت محصولات به شکل مستقیم در توانمندی، هوش و سلامت نسل‌های آینده تأثیر دارد. به طور قطع هر چه نژاد و نسل کشوری سالم‌تر و توانمندتر باشد و به لحاظ هوشی نسبت به سایر کشور در وضعیت بالاتری قرار داشته باشد در حوزه‌های مختلف بهداشتی، اجتماعی، ورزشی، اقتصادی و فرهنگی چالش‌های کمتری خواهیم داشت.
یک مساله به شکل زنجیره، حلقه به حلقه تمام حوزه‌ها را درگیر می‌کند. امروز فقط موضوع عدم موفقیت صادرات مساله نیست که به طور قطع بهترین محصولات برای این بخش در نظر گرفته می‌شود بلکه بهره‌مندی کالاها از سلامت بر اساس استانداردهای روز جهانی است که در بازار داخل توزیع و مصرف می‌شود.
رئیس پیشین سازمان ملی استاندارد در این خصوص عنوان کرده بود، برای استاندارد در هر حوزه‌ای از کالا تا خدمات قانون وجود دارد. استانداردهای هر کشوری، تابع نظامات خاصی است. برگشت محصولات به دلیل تفاوت استاندارد کشورهای هدف با مؤلفه‌های استانداردی ایران است؛ بنابراین تولیدکنندگان باید پیش از صادرات مذاکره کنند و با دریافت نظرات کشورهای دریافت کننده، محصولات را تولید و صادر کنند.
وی در پاسخ به چرایی توزیع محصولات برگشتی در بازار داخل اظهار کرده بود، محصولی که در داخل تولید می‌شود با مؤلفه‌های استاندارد ملی بوده و برای مصرف داخل مشکلی ندارد؛ بنابراین ایرادی به این عرضه وارد نیست. نرم استانداردهای ما در بیشینه و کمینه در حوزه نباتات، آفات و سموم با استاندارد کشورهای هدف متفاوت بوده، اما با شاخص‌های داخلی همخوانی دارد. در نظامات تدوین استانداردهای جهان به گونه‌ای عمل می‌شود که دیوار واردات به کشورهای جهان اول با وضع استانداردهای ملی، بلند است در مقابل دیوار کشورهای در حال توسعه برای صادرات به کشورهای جهان اول کوتاه مانده است.
در این خصوص برخی از مدیران متولی تولید هم معتقدند، بعضی از این محصولات مانند فلفل دلمه در سفره خانوار ایرانی جایگاه ویژه ندارد برعکس مثلاً روسیه مصرف بسیار بالایی دارند. بنابراین مصرف پایین برخی محصولات در کشور اثربخشی سموم را کاهش می‌دهد.
این در حالی است که کشورهای اسکاندیناوی سال‌ها است روی تغذیه کودکان خود کار می‌کنند که با تقویت ژن‌ها، نژادی قوی پرورش دهند و نسل آینده افرادی سالم‌تر با بهره هوشی بالاتر باشند.
اما برخی از کارشناسان تغذیه هم عنوان می‌کنند، کودهای شیمیایی و آفت کش‌ها مانند دارو، دردی را درمان می‌کنند اما ممکن است در برخی مواقع عوارض دیگری به دنبال داشته باشند؛ ولی هنگام بیماری چاره‌ای جز مصرف دارو نیست. بهتر است این کالاها در سطحی تولید شوند که کمترین عوارض را برای موجودات زنده اعم از انسان و گیاهان داشته باشند.
در عصر فعلی تمام کشورها به دنبال این هستند که محصولات کشاورزی خود را بهبود دهند. بنا به گفته یکی از اعضای انجمن صنایع کنسرو ایران، اروپا از سال ۲۰۲۵ میلادی محصولات کشت شده با کود شیمیایی و دفع آفات را خریداری نمی‌کند و کشورهای صنعتی امروز کود و سمومی تولید می‌کنند که حتی قابل خوردن هستند. یا نماینده ریاست اتاق بازرگانی و صنایع فدراسیون روسیه در سفر به ایران و در اتاق تعاون تهران، درباره چرایی برگشت محصولات کشاورزی ایران به ویژه صیفی‌جات عنوان کرد که میوه و سبزی ایران در فروشگاه‌های زنجیره‌ای روسیه عرضه می‌شود و استانداردهای مواد غذایی را این فروشگاه‌ها تعیین می‌کنند. آنچه مسلم است آنها به ظاهر و ماندگاری کالا اهمیت زیادی می‌دهند.
وی در ادامه سخنان خود اظهار کرد که ایران در صادرات محصولات کشاورزی به روسیه در آغاز راه است و ترکیه و مصر پیشتاز بوده و پس از این کشورها، آفریقای جنوبی و آرژانتین در جایگاه بعدی قرار دارند. آنها بر اساس استانداردهای روسیه محصولات کشاورزی مورد نیاز بازار ما را تولید و صادر می‌کنند.
تمرکز کشورها بر باقی‌مانده مواد در محصولات کشاورزی
حال با این شرایط و تغییر رویکردها در کشاورزی مدرن، متولیان امر برای بهبود کیفیت ریزمغذی‌های شیمیایی و تضمین سلامت محصولات کشاورزی چه برنامه‌ای دارند؟
کامبیز بازرگان، عضو انجمن علوم خاک ایران درباره حذف کودهای شیمیایی از چرخه مصرف برای بهبود و سلامت منابع پایه، گیاه و در نهایت انسان در کشورها جهان به مهر گفت: در این خصوص باید دو موضوع را با یکدیگر مورد بررسی قرار دهیم؛ ضمن این که بخش اعظمی از تولید، مرهون این کودهای شیمیایی است.
وی افزود: اما استفاده از این کودها ممکن است تبعات زیست محیطی هم داشته باشد. چالش امروز شوری و فرسایش خاک، برخی باقی مانده‌های مواد شیمیایی در محصولات کشاورزی و… از جمله پیامدهای این کودهای شیمیایی است.
وی افزود: کشورهای دنیا، ابتدا سیاست گذاری برای رفع باقی مانده این مواد در محصولات از نیترات تا فلزات سنگین را در دستور کار قرار داده‌اند.
وی ادامه داد: این مواد مضر در محصول نهایی پایش می‌شود و به این موضوع کاری ندارند که بهره برداران از چه کودی استفاده می‌کند، بلکه تاکید دارند مدیریت کود و آفت کش‌ها باید به گونه‌ای باشد که در محصول نهایی مثل انار، انگور، گوجه فرنگی و… شاهد تولید کالای سالم باشیم.
وی تصریح کرد: بر اساس استانداردهای کشورهای صنعتی برخی مواد موجود در محصولات مانند باقی مانده آفت کش‌ها، باقی مانده کودها و…. مورد بررسی قرار می‌گیرند؛ این موضوع در مدیریت مصرف است که کشورها در جهان نخست پیگیر آن هستند.
عضو انجمن علوم خاک با بیان این که ما هم در کشور این موضوع را در نظر داریم، اظهار کرد: البته سیاست جایگزینی کودهای شیمیایی با سایر مواد جایگزین، در واقع انواع کودهایی که بتوانند نیاز گیاه را هم تأمین کنند، در کشور سرعت آن بسیار کند است که انتظارها را برآورده نمی‌کند.
این محقق افزود: در خصوص اقدامات جدید مانند استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر دنیا هدف بزرگی تعیین می‌کند و تاکید دارد، باید به این سمت حرکت شود؛ اما واقعیت این است که در این مسیر و مسابقه، شرایط کشورهای کمتر توسعه یافته با توسعه یافته یکسان نیست. به عنوان مثال، گلخانه دار هلندی برای تأمین انرژی مورد نیاز خود، آب از اعماق می‌آورد و از گرما آن استفاده کرده و دوباره آب را به محل نخست آن برمی‌گرداند.
بازرگان یادآور شد: این شرایط در کشور فراهم نیست و زیرساخت‌های لازم را نداریم. اما حال باید پرسید، چون این موقعیت را در اختیار نداریم آیا باید کشت و کار را تعطیل کرد؟
وی تاکید کرد: البته آنها این مسیر را رفته‌اند ما هم باید برویم؛ به طور قطع نه با آن سرعت کندی که یک قرن بعد به ۲۰ سال قبل کشورهای پیشرفته برسیم. در این مسیر باید به سرعت خود شتاب بیشتری دهیم.
فناوری چاره‌ساز چالش‌های کشاورزی
عضو انجمن علوم خاک در پاسخ به راهکار برون‌رفت بخش کشاورزی از شرایط فعلی، گفت: راه حل فقط این است که فناوری وارد واحدهای تولیدی و مزارع شود تا بهره‌وری و تولید در حوزه‌های مختلف از جمله تولید کودهای شیمیایی ارتقا یابد.
این پژوهشگر در حوزه خاک در ادامه سخنان خود در تأثیر استفاده از کودهای مناسب بر کاهش سرعت فرسایش خاک در کشور، گفت: مدیریت خاک یک بسته است و در حوزه کشاورزی معتقدیم که باید به سمت کشاورزی حفاظتی، تناوب، حفظ بقایا، حداقل شخم حرکت کنیم تا شرایط خاک‌ها بهبود یابد.
بازرگان در پایان افزود: این روند با انواع تخریب مانند کاهش مواد آلی، تنوع زیستی و بنیه حاصلخیزی خاک، همچنین مسئله فرسایش و شوری خاک مقابله می‌کند.
سوال شما انحرافی است
در ادامه علیرضا مهاجر، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی در پاسخ به پرسش مهر مبنی بر برنامه‌های آینده در حوزه تولید و تأمین کودهای مورد نیاز کشاورزی، با توجه به این که اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۲۵ محصولات تولید شده با کود شیمیایی را از چرخه واردات حذف می‌کند، گفت: مصرف کودهای شیمیایی در جهان حدود ۳۰۰ کیلو گرم است اما میزان مصرف کشورهای اروپایی بالای ۵۰۰ کیلو گرم است. بنابراین سوال شما انحرافی است و نباید وارد این مسائل شد.
وی افزود: به استثنا یکی‌دو محصول سبزی و صیفی، در باغبانی تقریباً می‌توان به یقین گفت که محصولات ما به لحاظ کیفیت به نسبت مصرف کودهای شیمیایی جز بهترین محصولات هستند، به دلیل آفتاب خوبی که در کشور داریم.
این مسئول دولتی ادامه داد: در تولید همین گندم داخل که به خودکفایی رسیدیم کشورهای اتحادیه اروپا برای کشت تا برداشت آن حداقل ۶ بار سم‌پاشی می‌کنند.
وی اظهار کرد: میزان مصرف سم و کود ما نسبت به جهان کمتر است.
معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی در پایان گفت: ما به دنبال این هستیم که کیفیت کود و سموم‌های آفت کش را ارتقا دهیم که چنین مسائلی نداشته باشیم.