آیا ترکیه به خاطر سوریه وارد جنگ با اسرائیل می شود؟/اسرائیل نمی‌تواند اجازه دهد ایرانِ دیگری در مرزهای شمالی ظهور کند
به گزراش خبرآنلاین، محمود سلطان نویسنده و روزنامه نگار مصری در یادداشتی با عنوان آیا ترکیه به خاطر سوریه وارد جنگ با اسرائیل می شود؟ در پایگاه اینترنتی شبکه الجزیره نت عربی نوشت: روابط اسرائیل و ترکیه بیش از یک دهه پرتنش بود اما هر دو کشور در حین عبور از بحران های متعدد روابط دیپلماتیک و تجاری خود را حفظ کردند. با این وجود هم اکنون با واقعیتی متفاوت مواجه هستیم و آن این است که ترکیه به عنوان کشور ابرقدرت منطقه ای در آستانه جنگ با اسرائیلی قرار دارد که خسته شده و از پای درآمده است.
اوایل دسامبر 2024 نظام بشار اسد در سوریه سقوط کرد. این امر سبب شد ترکیه و اسرائیل به نزاعی پنهانی که کارشناسان آن را «سیطره بر منطقه» توصیف کردند، نزدیک تر شوند.
جولیان مک براید در یادداشتی در «فارین پالیسی این فاکس» (FPIF) نوشت حملات اسرائیل علیه آنچه «اصول دولت جدید سوریه» نامید، احتمالا به نفع رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه تمام خواهد شد زیرا پیش بینی می شود دولت جدید انتقالی به رهبری هیئت تحریرالشام درخواست حمایت نظامی کامل ترکیه را مطرح کند. در این صورت آنکارا عملا جای حزب الله و سپاه پاسداران انقلاب ایران را می گیرد و به جدیدترین تهدید در مرزهای مشترک با اسرائیل تبدیل می شود.
اردوغان و بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در طول سالیان گذشته سخنان تند و زننده ای رد و بدل کرده اند اما پیش از آن، دو کشور روابط قوی و دوستانه را حفظ کردند. این درحالی است که اردوغان منتقد علنی اسرائیل و مدافع فلسطینیان بود.
یکی از بدترین اتفاقات در روابط دو طرف به سال 2010 بر می گردد. در این سال ناوگان شکست محاصره اسرائیل علیه نوار غزه به رهبری ترکیه با نظامیان اسرائیلی درگیر شد و 10 شهروند ترکیه جان باختند. در آن زمان اردوغان اسرائیل را به ارتکاب جنایات جنگی متهم کرد.
در سال 2017 روابط ترکیه و اسرائیل به طور نسبی بهبود یافت اما این روابط نسبتا دوستانه مدت زمان زیادی طول نکشید. در سال 2018 هر دو طرف سفیران خود را فراخواندند زیرا تنش ها درباره نوار غزه و قدس بین دو کشور اختلاف نظر به وجود آورد. پس از آن تلاشی برای ترمیم روابط صورت گرفت که شامل سفر اسحاق هرتزوگ رئیس اسرائیل به آنکارا در سال 2022 می شد.
حمله وحشیانه اسرائیل به غزه اردوغان را وادار کرد قطع کامل روابط با دولت یهودی را اعلام کند. پس از آن در ماه آوریل سال گذشته هر دو طرف موانعی تجاری مقابل هم قرار دادند.
علاوه بر این، ترکیه اخیرا به دادخواستی که آفریقای جنوبی علیه اسرائیل تنظیم و به دیوان بین المللی دادگستری ارائه کرد، پیوست. در این دادخواست آفریقای جنوبی اسرائیل را به ارتکاب نسل کشی علیه غیرنظامیان فلسطینی متهم کرد. ترکیه در طول مدت زمان جنگ نیز چندین تن کمک های بشردوستانه به غزه ارسال کرد.
گردشگری که بخش مهمی از روابط دوجانبه میان ترکیه و اسرائیل بود، تقریبا به طور کامل متوقف شد و در حال حاضر هیچ گونه پرواز مستقیمی میان دو کشور وجود ندارد. این، همان مسیر هوایی است که پیشتر یکی از شلوغ ترین مسیرها برای خروج از اسرائیل بود.
زمانی که اسماعیل هنیه رهبر سیاسی فلسطینیان در تهران -پایتخت کشور همسایه- ترور شد، پرچم های ترکیه نیمه برافراشته شد و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در واکنش به این ترور یک روز عزای عمومی اعلام کرد. به طور همزمان نیز در پی حذف پست های مربوط به هنیه، پلتفرم اینستاگرام را فیلتر کرد.
تحولات اخیر سوریه که این کشور را در وضعیت رویارویی نامحدود قرار داده است، باعث شد ترکیه و اسرائیل نظامیان خود را به خاک سوریه اعزام و در مناطق مختلف مستقر کنند.
پیش از فروپاشی نظام موروثی اسد در دمشق، مراد یشیل تاش پژوهشگر ترک روز 11 اکتبر سال گذشته در روزنامه الصباح نوشت «نهادهای نظامی، امنیتی و اطلاعاتی ترکیه باید در نحوه برخورد با موج جدید ناامنی در خاورمیانه بازنگری کنند. تنش های نظامی روزافزون میان اسرائیل و ایران، سیاست های خصمانه اسرائیل در غزه، لبنان و سوریه و ابهام راهبردی ایالات متحده، بازنگری در دکترین امنیتی و دفاعی ترکیه را ضروری می کند.نهادهای راهبردی ترکیه باید متوجه این موضوع باشند که دکترین امنیتی مبتنی بر دفاع، هرگز برای برخورد با موج جدید ناامنی در خاورمیانه کافی نخواهد بود و لازم است سیاستی را بسط دهند که بازدارندگی راهبردی ترکیه و توان ایستادگی آن را افزایش دهد.»
این توصیه در آن زمان این گونه تفسیر شد که به طور ضمنی به تهدید اسرائیل اشاره دارد. اسرائیل در آن زمان اقدامات وحشیانه و نفوذ به منطقه مماس با ترکیه و مرزهای ملتهب جنوب آن را آغاز کرده بود.
پس از فروپاشی نظام اسد -که با توجه به جزئیات آن به نظر می رسد تصمیم ترکیه بوده است- پروفسور اورات آویو کارشناس اسرائیلی مسائل ترکیه از گروه تاریخ عمومی دانشگاه بار ایلان و مرکز مطالعات راهبردی بگین سادات به نشریه مدیا لاین گفت: «چندین احتمال وجود دارد که در آینده میان اسرائیل و ترکیه رویارویی نظامی صورت گیرد. این، اتفاقی بی سابقه است؛ همان طور که همه حوادثی که اخیرا در منطقه اتفاق افتاده است، بی سابقه است.»
اسرائیلی ها معتقدند رویارویی نظامی میان ترکیه و اسرائیل -درصورتی که رخ دهد- چه آگاهانه و عمدی باشد و چه غیرآگاهانه بی سابقه خواهد بود زیرا اسرائیل که همچنان در بحبوحه جنگ قرار دارد و از شوک ناشی از حمله هولناک حماس به مرزها رنج می برد، کمترین ظرفیت تاب آوری را در برابر احتمال وقوع حوادث پیش بینی نشده مشابه در دیگر مرزها دارد.
آویو گفت: اسرائیل نمی تواند اجازه دهد ایرانِ دیگری در مرزهای شمالی ظهور کند؛ حتی اگر این تصمیم به رویارویی با ترکیه منجر شود. اگر ترکیه به خودش اجازه دهد به سوریه حمله کند، دیگر نمی تواند از اسرائیل بخواهد نظامیانش را از این کشور خارج کند و اسرائیل به حفاظت از منافعش نیاز دارد.»
هفته اول ژانویه، کمیته ناگل -که دولت اسرائیل تشکیل داده است- در جدیدترین گزارش خود درباره بودجه دفاعی و راهبرد امنیتی، درباره آنچه «جاه طلبی های ترکیه برای احیای نفوذ خود همانند دوره عثمانی» نامید، هشدار داد و افزود این جاه طلبی ها می تواند تنش ها با اسرائیل را تشدید کند و شاید به درگیری مسلحانه نیز برسد. این گزارش تهدید ناشی از ائتلاف گروه های سوری با ترکیه را نیز برجسته کرد زیرا تهدیدی جدی و قدرتمند برای امنیت اسرائیل است.
کمیته ناگل توصیه کرد اسرائیل به طور گسترده برای سناریوهای رویارویی نظامی احتمالی در منطقه شمالی (سوریا) آماده شود زیرا ترکیه در این منطقه چه از نظر مالی چه از نظر نیروی نظامی سرمایه گذاری قابل توجهی کرده است.
روزی که گزارش ناگل منتشر شد، طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به طور ضمنی اشاره کرد بعید نیست علیه هرگونه مداخله منطقه ای با حساب کردن روی تنوع فرقه ای و قومی برای تجزیه سوریه به گونه ای که امنیت ملی ترکیه را تهدید کند، از زور استفاده کنیم. او گفت: آنکارا برای مداخله به منظور مقابله با تجزیه سوریه آماده است و با مشاهده کوچکترین تهدیدی تدابیر لازم را اتخاذ خواهد کرد.
بدون شک این دو قدرت منطقه ای یعنی اسرائیل و ترکیه از منهدم شدن محور تحت رهبری ایران به ویژه در سوریه سود زیادی برده اند با این حال هر کدام به سازوکاری برای کاهش تنش و گفتگو برای پیشگیری از وقوع درگیری در آینده نیاز پیدا خواهند کرد. صرفنظر از اختلاف نظرهای این دو، میانجی گران بین المللی به ویژه ایالات متحده می توانند مانع گرفتار شدن اسرائیل و ترکیه در خاورمیانه ای شوند که از جنگ آسیب دیده و خسته شده است.
بین نظریه پردازان سیاست خارجی آمریکا یک دیدگاه مشترک وجود دارد و آن این است که هرچند بین اسرائیل و ترکیه نزاع روز افزون وجود دارد، با برداشتن چندین گام می توان جلوی ایجاد اصطکاک میان این دو قدرت منطقه ای را گرفت.
دولت ترامپ که به موضعگیری های قاطعانه در خاورمیانه معروف است، اخیرا اعلام کرد قصد دارد در سیاست خود در قبال منطقه بازنگری و روابطش را با اردوغان به عنوان میانجی گر مهم منطقه ای تقویت کند و از این به بعد نمی تواند او را نادیده بگیرد. طبق این موضع گیری، پیشگیری از ایجاد هرگونه تنش میان این دو شریک مهم منطقه ای در صدر ماموریت های منطقه ای ترامپ قرار خواهد گرفت. آمریکایی ها پیش بینی می کنند ترامپ در واشنگتن میزبان وزیران خارجه ترکیه و اسرائیل خواهد بود و تلاش خواهد کرد روابط دو کشور بار دیگر عادی شود.
*ترجمه: منصوره کاظمینی
315 315