از دشمنی به دوستی؛ دوران جدید عربستان و سوریه آغاز شد
رسول سلیمی: سفر «احمد الشرع»، رئیس دولت موقت سوریه، به ریاض و دیدار او با «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان سعودی، نه تنها نخستین سفر یک مقام بلندپایه سوری به خاک عربستان پس از سقوط بشار اسد در سال ۲۰۲۳ است، بلکه نشانه‌ای آشکار از تحولات ژئوپلیتیکی عمیق در خاورمیانه به شمار می رود. این سفر که در پی سالها خصومت و حمایت ریاض از مخالفان اسد صورت گرفته، بازتابی از تغییر استراتژی سعودیها برای ایفای نقشی کلیدی در ثبات‌بخشی به منطقه است. این گزارش با بررسی منابع بینالمللی، به تحلیل ابعاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی این روابط نوپا میپردازد.
در همین راستا العربی الجدید نوشت، «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه و «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان پنچشنبه گذشته برای الجولانی پیام تبریک فرستادند و اولین مقصد سفر «اسعد الشیبانی» وزیر خارجه دولت انتقالی سوریه در اوایل ژانویه گذشته نیز عربستان بود. ریاض در ۱۲ ژانویه گذشته میزبان نشست وزیران خارجه عربی و اروپایی بود که الشیبانی در آن شرکت داشت.
ناظران سیاسی نیز بر این باورند که موضع گیری الجولانی ماهیت سیاست خارجی حاکمان جدید سوریه را نشان می دهد که به دنبال ایجاد موازنه در روابط خود با کشورهای موثر در سوریه و در صدر آنها عربستان و ترکیه و نیز قطر است که حامی اصلی آنها است.
روابط سوریه و عربستان سعودی از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ و در زمان بشار اسد به تنش کشیده شد. ریاض به عنوان حامی اصلی گروههای مخالف اسد، از جمله ارتش آزاد سوریه، میلیونها دلار کمک مالی و تسلیحاتی ارائه کرد. در مقابل، دمشق با تکیه بر محور مقاومت و حمایت روسیه، به مقابله با فشارهای بین المللی پرداخت تا جائیکه تحریم های عربستان و متحدان غربی آن علیه سوریه، اقتصاد این کشور را تا مرز فروپاشی هم پیش برد.
اما خروج بشار اسد از قدرت در سال ۲۰۲۳ پس از یک دهه درگیری، منجر به تشکیل دولت موقت تحت رهبری احمد الشرع شد. این دولت که با حمایت غرب شکل گرفت، تلاش کرد تا با کاهش وابستگی به ایران، راهی برای بازگشت به جامعه بین المللی بیابد. با این حال، کنترل ناقص بر خاک سوریه و حضور گروههای شبه نظامی، چالش های امنیتی و سیاسی بزرگی را پیش روی الشرع قرار داده که بیش از هر زمان سوریه را به کشورهای عربی با محور عربستان وابسته می کند.
بر اساس گزارش رویترز، عربستان از سال ۲۰۲۴ با ارسال پالس های دیپلماتیک به دمشق، تمایل خود را برای کاهش تنش ها اعلام کرد. این تغییر رویکرد با اهداف چندجانبه سعودی همسو بود:
– مهار نفوذ ایران در سوریه و عراق
– ایجاد توازن در برابر رقبای منطقه ای مانند ترکیه و قطر
– دستیابی به فرصتهای اقتصادی در بازسازی سوریه
در همین حال آسوشیتدپرس گزارش داده، ریاض در پی تبدیل شدن به «قطب دیپلماسی پیشگیرانه» در منطقه بوده و دعوت از احمد الشرع، تلاشی برای ارائه چهره ای بیطرف از عربستان در بحران سوریه است. این استراتژی با ابتکار عمل اخیر سعودی ها در برقراری رابطه با ایران و میانجیگری در یمن همسو به طور همزمان دنبال می شود.
چه آنکه بر اساس تحلیل نشریه لوموند، «عربستان قصد دارد با سرمایه گذاری در پروژه های زیرساختی سوریه (مانند شبکه برق، بنادر، و نفت)، هم سود اقتصادی کسب کند و هم نفوذ خود را در دمشق افزایش دهد. چرا که سوریه با خسارات ۴۰۰ میلیارد دلاری ناشی از جنگ، به شدت نیازمند سرمایه خارجی است.»
تحلیلگران روزنامه هاآرتص و نشریه پولیتیکو هم اتفاق نظر دارند که این سفر هشداری به تهران است. چرا که ریاض می کوشد با جلب دمشق، محور مقاومت را تضعیف کند و این امر به ویژه در شرایطی اهمیت دارد که ایران هنوز نفوذ قابل توجهی در بخش هایی از سوریه دارد.
کارشناسان سیاسی معتقدند دولت الشرع برای تثبیت حاکمیت خود نیازمند مشروعیت بین المللی و کمک های مالی است. بازگشت سوریه به اتحادیه عرب که عربستان در محور آن قرار دارد می تواند به کاهش تحریم های سوریه و عادی سازی روابط پرچالش سال های اخیر بشار اسد با دنیا منتهی شود. اگرچه روسیه تلاش می کند همچنان حامی کلیدی سوریه باقی بماند، اما الشرع به دنبال تنوع بخشیدن به متحدان است تا از انزوای سیاسی و اقتصادی جلوگیری کند.
311213