آب رفت سهم ایران از بازار جهانی کتاب های کودک و نوجوان
با وجود ظرفیت‌های نشر ایران، ما در بازارهای جهانی هنوز در پله‌های نخستین به سر می‌بریم، عمده ناشران ایرانی چشم‌اندازی برای فراتر از مرزها قائل نیستند و تنها بازار داخلی را مدنظر دارند. سهم ادبیات کودک نیز که حکم سکوی پرش ما را دارد، آب رفته است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، میراث ایرانیان شعر و ادبیات است و از این میراث به جهانیان سهمی نرسیده است. ادبیات ایران طی یکصد سال گذشته دوره‌های مختلفی را پشت سر گذاشته است. از آزادی‌خواهی و مشروطه تا جرقه شکل‌گیری داستان ایرانی با موازین مدرن و جهانی، از شعر اجتماعی و نمادین در دوره پهلوی تا ادبیات عدالت‌طلب و آرمان‌خواه دوران انقلاب و مقاومت در سال‌های اخیر. از این همه آثاری که در قالب کتاب و نشریه منتشر شده است، اندک صدایی مجال شنیده شدن در خارج از مرزهای ایران را داشته است. در این میان سهم ادبیات انقلاب کمتر از همه بوده است.
ادبیات ایران در آستانه پیروزی انقلاب و پس از آن، ادبیاتی پویا است که حاصل آن انتشار آثار متنوعی در ژانرها و قالب‌های مختلف از جمله ادبیات کارگری، ادبیات دینی و آیینی، مقاومت و پایداری، کودک و نوجوان، ادبیات اجتماعی و … بوده و هست.
صادرات کتاب در یک دهه گذشته در بسیاری از کشورهای جهان به امری ضروری در حوزه اقتصاد و فرهنگ تعریف شده است. گردش مالی برخی از کشورهای جهان در این زمینه هر ساله روند صعودی داشته و طراحی برنامه‌های جدید، این کشورها را به یکی از قطب‌های اصلی در امر صادرات کتاب تبدیل کرده است. به عنوان نمونه، چین پس از پیوستن به سازمان تجارت جهانی در سال 2001، شروع به جهت‌گیری اقتصادی در حوزه نشر کرد و تغییرات متعددی را در این زمینه انجام داد؛ به طوری که برآورد می‌شود میزان درآمد سالانه این کشور در برخی از سال‌ها به حدود 200 میلیون دلار نیز رسیده است.
با وجود این بازار و ظرفیت‌های نشر ایران، ما در بازارهای جهانی هنوز در پله‌های نخستین به سر می‌بریم، عمده ناشران ایرانی هیچ چشم‌اندازی برای فراتر از مرزها قائل نیستند و تنها بازار داخلی را مدنظر دارند. عدم حضور ناشران ایرانی در نمایشگاه‌های مهم دنیا که فرصت‌های تبادل رایت و حضور جدی ایران در بازارهای منطقه را فراهم می‌کند، خود گواه این ادعاست. ایرانیان حتی فرصت‌های کشورهای منطقه را که در سال‌های اخیر ایجاد شده و دسترسی به آن نیز بسیار سهل است، از دست می‌دهند. در این میان آژانس‌های ادبی نیز جز تعدادی محدود چندان در ایران فعال نیستند و همین موضوع مسیر را دشوارتر کرده است.
با وجود همه این کاستی‌ها ما از یک ظرفیت نهفته و عظیم برخورداریم، ظرفیتی که بارها گفته شده می‌تواند سکوی پرش ما به بازارهای جهان باشد،ظرفیتی که ناشران مطرح جهان را به غرفه جمهوری اسلامی در نمایشگاه‌های کتاب خارجی می‌کشاند و آن چیزی نیست جز ادبیات کودک و نوجوان، کتابهای کودک و نوجوان و تصویرگریهای ایرانی. با این حال چند سالی است که در استفاده از این ظرفیت نیز کوتاهی می‌کنیم. مجید جعفریاقدم مدیر آژانس ادبی پل که سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری قابل توجهی بر فروش رایت کتابهای کودک و نوجوان ایرانی به ناشرانی خارجی داشته است، در این زمینه می‌گوید، ادبایت کودک و نوجوان هم در ایران و هم در جهان قابلیت بالایی برای ورود به بازار کشورهای دیگر دارد.
جعفریاقدم تصریح می‌کند: اینکه ادبیات کودک و نوجوان ایرانی سکوی پرش ما به بازارهای جهانی است، هم به موقعیت ادبیات کودک و کتابهای تصویری در جهان برمی‌گردد و هم به وضعیت آن در داخل کشور. در مجموع بازار خرید و فروش کتابهای کودک و نوجوان در جهان بازار پرفروش و پردرآمدی است، چرا که یک کتاب کودک تصویری به عنوان یک کالای فرهنگی در اقتصاد نشر توأمان دو آورده دارد، متن و تصویر. یعنی هم از رایت تصویر و هم از رایت کتاب می‌توان درآمد داشت.
وی ادامه می‌دهد: هم‌چنین با توجه به اینکه معمولاً متن کتاب کودک از مباحث نژادی، دینی، سیاسی و … خالی است و عموما جنبه‌های عمومی دارد، فرامرزی هستند و زودتر قابل فروش و یا قابل مبادله در بازارهای رایت است، بنابراین ملاحظات جانبی آنگونه که در کتابهای بزرگسال است در کتابهای کودک وجود ندارد. ملاحظات کمتری وجود دارد و راحت‌تر این کتابها مبادله می‌شود.
به گفته جعفری اقدم، نکته سوم در خصوص وضعیت کتابهای کودک در جهان این است که در مقایسه با کتابهای دیگر، کتابهای کودک معمولا مخاطبان زیادی دارند که این مخاطبان هم خود کودکان هستند و هم مخاطب کتابهایی درباره کودکان که معمولا برای استفاده والدین و مربیان طراحی شده است، بنابراین حجم کتابهای کودک و نوجوانی که در جهان برای فروش رایت عرضه می‌شود، زیاد است.
وی ادامه می‌دهد: اما در ایران هم ما اوضاع بهتری در مقایسه با کتابهای دیگر داریم، ما در تصویرگری نسبت به بسیاری از کشورها پیشرفت بیشتری داریم، هر چند عمده تصویرگریهای ما گرته‌برداری از نمونه هایی اروپایی و غربی است، اما باز تصویرگرایی ایرانی که تصویرهایی با حال و هوای شرقی و ایرانی دارند، نیز کم تعداد نیستند.
جعفریاقدم می‌گوید: کتابهای کودک ما اولاً به جهت تصویرگری قابلیت عرضه در بازارهای نشر جهانی دارند و اکثر تصویرگران ایرانی در رویدادهای ادبی تصویرگری جهان جوایزی را از آن خود کرده‌اند، از طرف دیگر تصویرگران ایرانی قابل توجهی توانسته‌اند به بازار نشر جهانی راه پیدا کرده و از ناشران خارجی سفارش کار بگیرند، طبیعتا تعداد این تصویرگران ایرانی ما از نویسندگانی که آثارشان به بازار جهانی راه پیدا کرده بیشتر است، ما حداقل 10 تصویرگر ایرانی داریم که در کشورهای مختلف برای ناشران خارجی از جمه ناشران چین و ترکیه و اروپا تصویرگری می‌کنند. بنابراین تصویرگری ما به درجه‌ای از پیشرفت رسیده که خواهان بسیاری در جهان دارد، هم‌چنین کتابهای کودک ما از جهت تصویرگری قابلیت عرضه در جهان را دارند و یکی از امتیازات آن است.
وی امتیاز دیگر کتابهای کودک ایرانی را استفاده از موضعات عام و فراگیر در همه چهان عنوان کرده و می‌گوید: موضوعات ادبیات کودک و نوجوان ایران، فارغ از مرزبندی‌های سیاسی است، این امتیازی برای نشر ایران در جهان محسوب می‌شود، به عبارت دیگر ادبیات کودک و نوجوان ما در مقایسه با کتابهای بزرگسال کمتر از ملاحظات سیاسی، اجتماعی و مذهبی برخوردار است، بنابراین راحت‌تر در بازارهای جهانی قابل عرضه هستند.
مدیر آژانس ادبی پل اضافه می‌کند: نکته چهارمی که امتیاز کتابهای کودک و نوجوان ایرانی در مقایسه با سایر موضوعات و کتابهایی که در ایران چاپ می شود، محسوب می‌شود، این است که ناشران کودک و نوجوان ایرانی در مقایسه با ناشران دیگر، ناشران قوی‌تر و حرفه‌ای‌تری هستند و کتابهایی که تولید می‌کنند، عمدتاً کتابهایی هستند که به جهت کیفیت محتوایی و هم به جهت کیفیت فیزیکی یعنی چاپ و تصویرگری می‌توانند با بیشتر کتابها در کشورهای اروپایی و رقابت کنند. به همین دلیل است که از قدیم‌الایام ناشران کودک تمایل به حضور در نمایشگاه‌های کتاب خارجی را داشتند.
وی ادامه می‌دهد: به عبارت دیگر سابقه حضور ناشران ایرانی در جهان بیشتر به ناشران کودک و نوجوان باز می‌گردد، فارغ از ناشران دولتی که در موضوعات خاص دینی حضور داشتند، در مرتبه اول این ناشران کتاب کودک بودند که نخستین حضورها را تجربه می‌کردند، این موجب شد که بتوانند استانداردهای بازارهای بین‌المللی را کشف کرده و سعی کنند، کتاب‌هایشان را در راستای همین استانداردها کار کنند.
جعفریاقدم در ارزیابی از وضعیت موجود نیز چنین می گوید: در سال‌های اخیر وضعیت حضور ما در بازارهای جهانی رو به افول گذاشته است، حضور ما در بازارهای بین‌المللی یا رو به افول رفته یا تعطیل شده است، در حوزه کودک و نوجوان نیز همین وضعیت صادق است. اما برخی از ناشران کتاب کودک و نوجوان ایرانی مستقل از دولت سعی کردند که همچنان حضورشان را در بازارهای بین‌المللی حفظ کنند، ارتباطشان را با ناشران دیگر و مخاطبان خارجی برقرار نگه دارند، اما تعدادشان اندک است، چرا که حضور در بازارهای بین‌الملل هزینه بردار و نیازمند حمایت دولتی است. یعنی تسهیلاتی باید از طرف دولت در جهت حضور ناشر ایرانی فراهم شود که در دوره اخیر متاسفانه این تسهیلات تعطیل شده است. این موضوع لطمه زیادی به حوزه کتاب کودک ایران در جهان زده است و شما اگر با 5 سال پیش مقایسه کنید در آن سال شاید فرصت هایی که فراهم بود، مثلا 100 کتاب کودک ایرانی در جهان عرضه می‌شد، اما این فرصت‌ها اکنون کاهش یافته و به 10 کتاب تقلیل یافته است. کتابهایی هم که از طریق دولتی ارائه می‌شود، معمولا کتابهایی است که کیفیت بازار جهانی را ندارد.
انتهای پیام/