زنی که عمر خود را صرف موسیقی نواحی ایران کرد

خبرگزاری تابناک

به گزارش تابناک به نقل از ایسنا، آیین نکوداشت منصوره ثابت‌زاده (پژوهشگر ایرانی در حوزه ادبیات و موسیقی و رقص و بازی‌های آئینی اقوام ایرانی) با حضور افرادی از جمله نظام‌الدین زاهدی (سفیر کشور تاجیکستان)، حمیدرضا نوربخش (مدیرعامل خانه موسیقی)، هوشنگ جاوید (پژوهشگر موسیقی)، قطب‌الدین صادقی (کارگردان)، سعید صدق‌گوی ثابت (پژوهشگر موسیقی)، فاضل جمشیدی (خواننده)، امیرحسین سمیعی (مدیر دفتر موسیقی)، میلاد عرفان‌پور (شاعر)، سعید جعفرزاده (خواننده پرواز همای)، میرعلیرضا میرعلی‌نقی (منتقد موسیقی)، عباس سجادی (شاعر)، احمد رمضی (مدیر موسیقی حوزه هنری) و … در حوزه هنری برگزار شد.

افتخار می‌کنیم که منصوره ثابت‌زاده محقق موسیقی تاجیک است

در ابتدای این برنامه نظام‌الدین زاهدی، سفیر تاجیکستان گفت: بزرگان موسیقی را زبان جهانی بشر نامیدند. زمانی که کلمات به کار گرفته نمی‌شوند یا به کار نمی‌آیند موسیقی به کار می‌آید و احساسات درونی ما را بیان می‌کند. موسیقی عامل پیوند مردم جهان است و شما خودتان هم شاهد هستید که هنرمندانی هستند که بر یمن نبوغ و استعداد خود بر تشویق روابط فرهنگی و ترغیب مردم جهان کاری را انجام می‌دهند که وزارت خانه‌ها و نهاد‌هایی که کارشان تقویت ارتباط فرهنگی است، نمی‌توانند انجام دهند.

او ادامه داد: مردم تاجیک اهل سرود موسیقی و آوازخوانی هستند و ما در تاجیکستان انواع موسیقی محلی را داریم؛ مانند موسیقی ۶ مقام که مظهر هستی و معنویت مردم تاجیک است که مردم ما در لحظه‌های شادی و سرور و غم خود با موسیقی و سرود به سر می‌برند. در تاجیکستان آوازخوان‌ها، هنرمندان و آنها که اهل موسیقی و سرود هستند در جامعه مقامی ویژه دارند. دولت ما برای ترویج موسیقی کشور خود اقدامات زیادی را کرده و ۲۲ سال قبل یک روز خاص، یعنی ۲۳ اردیبهشت را برای موسیقی ۶ مقام تخصیص داد که ما این روز را با شکوه و شهامت خاص تجلیل می‌کنیم.

زاهدی تصریح کرد: همچنین موسیقی «فلک» از انواع موسیقی فولکلور مردم ماست که روزی هم برای آن در تقویم اختصاص یافته است. موسیقی ۶ مقام را در فهرست ناملموس یونسکو همراه با ازبکستان به ثبت رساندیم. موسیقی سنتی تاجیکستان مظهر استمرار سنت و فرهنگ مردم ما محسوب می‌شود. آنها که در موسیقی تحقیق و پژوهش می‌کنند، رسالت پیوند فرهنگی کشور‌ها را برعهده دارند. خانم ثابت‌زاده که از پژوهشگران بنام موسیقی هستند عامل تقویت روابط فرهنگی از جمله ایران و تاجیکستان را برعهده دارند. ما در کشور خود افتخار می‌کنیم که ایشان محقق و داننده موسیقی تاجیکستان هستند.

او ادامه داد: ایشان با محققان و موسیقیدان‌های تاجیکستان روابط خوبی دارند و بار‌ها به آنجا سفر کرده‌اند. ما افتخار داریم که پژوهش‌های او در ایران، تاجیکستان و کشور‌های منطقه شهرت دارند. او کار‌های دیگری را هم انجام داده که اشاره به روابط فرهنگی ایران و تاجیکستان دارد.

او در انتها هدایا و لوح تقدیری به ثابت‌زاده تقدیم کرد.
جوانی خود را پای ثبت موسیقی و آیین‌های نواحی گذاشت

در ادامه ایم مراسم، سعید ثابت پشت تریبون قرار گرفت و در سخنانی گفت: به وجود آمدن همچین مجموعه‌های پژوهشی به ذوق، عشق و کوشش نیاز دارد. ذوق برای آنکه به سمت آن کشیده شوید، عشق برای آنکه از انجام آن نترسید و کوشش برای آن دوتای اولی است. به خاطر دارم ایشان در سن جوانی با یک کوله و ضبط صوت از این بیابان به آن بیابان و از این روستا به آن روستا به دنبال اساتیدی بودند که نامشان هم به وحشت برده می‌شد. باید به یاد بیاوریم که چه عشقی بدون هیچ کمکی و پشتوانه‌ای باعث شد به دنبال این اساتید برود که آنها و موسیقی‌شان را ثبت کند. او جوانی و انرژی خود را گذاشت تا این مجموعه‌ها را تهیه کند.
ثابت‌زاده خواننده خیلی خوبی است

حمیدرضا نوربخش هم طی سخنانی بیان کرد: بیش از دو دهه آشنایی با او دارم و در مقطعی بیشتر و گاهی کمتر در خدمتم ایشان بودم. من به دلیل اشتغالات صنفی در این سال‌ها می‌خواهم بگویم که در طول ربع قرنی که خانه تاسیس شده و به کار خود ادامه می‌دهد، عزیزان و دلسوزانی بوده‌اند که به پیشرفت آن کمک کرده‌اند. در خانه کمیته‌ها و کانون‌های مختلفی وجود دارد که یکی از آنها کانون پژوهشگران است که از همان ابتدا با حضور آدم‌های درجه یک این عرصه تشکیل شد و باقوت کار خود را ادامه می‌دهد.

او ادامه داد: یکی از کسانی که در این کانون همواره حضور داشته و هر گاه از او همفکری خواسته شده کمک کرده است، خانم ثابت‌زاده است. هرگاه ایشان تماسی با ما داشته بخاطر کمک به هنرمندان مظلوم نواحی کشور بوده و نیاز به گفتن نیست که بخواهیم به وضعیت موسیقی نواحی پی ببریم. به هر حال وضع موسیقی مشخص است و بجز یک نوع موسیقی پاپ که مخالفتی با آن نداریم، سایر بخش‌های موسیقی وضع خوبی ندارند؛ چون باید چتر حمایتی داشته باشند. ما رنگین کمان ارزشمندی در موسیقی این کشور داریم و چه گوهر‌های ارزشمندی از نسل‌های گذشته بوده‌اند که اکنون بسیاری از آنها در میان ما نیستند.

این هنرمند تصریح کرد: هنر بسیاری از آنها و تلاش‌هایشان برای موسیقی به واسطه افرادی همچون خانم ثابت‌زاده ثبت شده است. خانم ثابت‌زاده خواننده خیلی خوبی هم هستند و نزد استادان خیلی خوبی هم کسب فیض کرده‌اند ولی عمر خود را در کار پژوهشی صرف کرده‌اند که بسیار ارزشمند است.
روایت سرودن شعری که دو سال طول کشید

حسین صفدری (شاعر) هم در بخش دیگری از این مراسم بیان کرد: هنرمند بودن و شاعر بودن خصوصیاتی مثل انسان بودن و پاک‌سرشت بودن می‌خواهد. ایشان یک روز ۲۰ سال پیش به من گفت یک شعر به من بگو که در آن آفتابگردان باشد. من هم نمی‌توانم بنشینم و شعر بنویسم و باید آبستن آن شعر شوم که بسرایم که یکی دو سال طول کشید آن شعر را بنویسم و در نهایت آن شعر این شد که «پشت به گرمی تو آفتابگردانم آفتاب را می‌گردانم».

او ادامه داد: من ناراحتی پا دارم و باید عمل جراحی کنم. ایشان یک هفته تمام منزل خود را در اختیار من گذاشتند؛ چون منزل من پردیس است و بسیار به من محبت کردند. این دوستی باعث افتخار من است.
منصوره ثابت‌زاده موی در این عرصه سفید کرد

میلاد عرفان‌پور هم به عنوان مدیر سابق مرکز موسیقی حوزه هنری گفت: ایشان فارغ از حوزه‌ای که مشغول به آن هستند به خصوص پژوهش موسیقی نواحی در حوزه‌های دیگری هم مجاهدات‌هایی داشته‌اند که احتمالا راضی نیستند، بنده بگویم. در حوزه موسیقی نواحی ما کمتر عزیزانی و متخصصانی داریم که عمر بگذارند؛ چون حوزه‌ای نیست که چرخه اقتصادی خاصی داشته باشد. این افراد که این کار را می‌کنند عاشق هستند و دل در گره هویت ملی ما دارند. یکی از افراد برجسته این حوزه خانم ثابت‌زاده هستند که موی پای حفظ این میراث سفید کردند و سال‌ها بدون اینکه سفارش و بودجه‌ای دریافت کرده باشد یا چشم داشتی داشته باشد، عمر خود را در این زمینه گذاشته است. او در شرایطی که شاید مناسب یک بانو نباشد و در سختی‌هایی که برای یک زن سخت‌تر است همه را به جان خریدند تا این میراث ما ثبت شود و آسیب فراموشی به جان آنها نیفتد.
کسی به ما کمک نمی‌کند مگر خودمان!

فاضل جمشیدی هم گفت: ما طایفه‌ای هستیم که علیرغم وجود بسیاری از بزرگان کسی به کمک ما نخواهد آمد جز خودمان. از نانوا‌ها گرفته تا نجار‌ها همه صنف و اتحادیه دارند ولی موسیقیدان‌ها امروز به نهاد‌های صنفی بی‌توجه هستند. راهی وجود ندارد هر صنفی باید خود را نجات دهد. امروز موسیقی پاپ سبد فرهنگی خانوار را گرفته است و وقتی یک خانواده به کنسرت پاپ می‌رود، دیگر پولی برای کنست‌های دیگر برای آنها نمی‌ماند. اگر ما شمع خود را برافروزیم، انتظار هم نداریم موسیقی اصیل ایرانی همه کشور را در دست بگیرد ولی امیدواریم که بتوانیم کاری کنیم.
امشب پاسداشت موسیقی نواحی است

پس از او محمدعلی مرآتی (رئیس انجمن موسیقی) هم در سخنانی درباره این پژوهشگر گفت: امشب که پاسداشت این بزرگ‌زن هست، باید بگویم موسیقی نواحی ایران یک منطقه خاص دارد و آن رابطه ژنتیک و اندام‌وار با موسیقی دستگاهی و ملی است که علت این ارتباط عشق است.
کار بزرگی که او کرده است

جهانگیر نصری اشرفی (پژوهشگر موسیقی نواحی) هم در سخنانی گفت: خانم ثابت‌زاده نزد صاحب یکی از مکاتب موسیقی ایران در ساز سنتور، نواختن آن را آموختند و به علت شکستگی دست آن را کنار گذاشتند. ما باید بدانیم اساسا این موسیقی‌های قومی چه هستند و چه اهمیتی دارند اگرچه که در ایران از نظر مسئولان مربوطه بی‌اهمیت هستند. تاریخ اجتماعی ایران از طریق روایات شفاهی خنیاگران بیان شده است. ما در یک مقطع پرشتاب هستیم که ممکن است همه چیز به فراموشی برود. ما با فردوسی، نظامی و سعدی از طریق خط و الفبای نامرئی موسیقی قوم‌های ایرانی آشنا شدیم که همین امر آنها را مهم می‌سازد.

او ادامه داد: این راویان که تاریخ شفاهی ایران را بیان می‌کنند از طریق موسیقی همچنان وجود دارند و اگر کار آنها را ثبت کنیم، یعنی بخشی از تاریخ را ثبت کرده‌ایم که خانم ثابت‌زاده یکی از افرادی است که این کار را کرده است.
کاری کرد که مردان هم جرئتش را نداشتند

هوشنگ جاوید نیز در سخنانی درباره ثابت‌زاده و موسیقی نواحی گفت: حوزه هنری مرکز موسیقی مقامی ایران بود و هر چه موسیقی مقامی بخواهید پیدا کنید در گنجینه‌ی اینجاست؛ البته اگر به فنا نداده باشند. زمانی تلاش کردیم به نوعی موسیقی نواحی را به ثبت برسانیم و منصوره در راهی قدم گذاشت که ما از آن می‌ترسیدیم؛ یعنی به دنبال رقص‌ها رفت. اصلا چه کسی جرئت می‌کرد، بگوید رقص! حساب کنید یک زن در روستا‌ها و جاده‌هایی که درست نشده بود و ما هم می‌ترسیدیم برویم، گاهی با چهار پا و پیاده می‌رفت که حتی گاهی بد با او برخورد می‌کردند. حال حساب کنید منصوره یک زنی بود که به روستا‌ها به دنبال رقص و ساز و آواز می‌رفت. برای من منصوره ثابت‌زاده یک شخصیت همیشه متعجب است. بسیار انسان کوشا و فعالی است و تا ته یک ماجرا می‌رود. او به دنبال فرهنگی رفت که باید می‌رفت.

او ادامه داد: موسیقی نواحی دارد جان می‌کند. کجایید؟ کاری کنید؟ همین‌هایی که مانده‌اند را توجه کنید. فرزندان آن اساتید کجا هستند؟ چقدر آنها را حمایت کرده‌اید؟ کدام سالن را می‌توانید در اختیار آنها قرار دهید؟
به من پول توجیبی هم داد تا به مسیر درست بروم

پرواز همای نیز که از شاگردان این پژوهشگر بوده، در ادامه مراسم در سخنانی گفت: سال ۷۹ وقتی یک جوان ۱۸ ساله بودم، تازه به تهران آمدم و در دانشکده هر شب وقتی دانشجو‌ها می‌رفتند، تمرین آواز می‌کردم. ایشان آواز من را می‌شنید و یک روز داخل کلاس آمد و گفت اینجا چه می‌کنی؟ گفتم تمرین آواز می‌کنم. گفت پاشو بیا ببینم. رفتم دیدم شاگردان دیگری هم در کلاس هستند. گفت: از کجا آمدی؟ گفتم: گیلان؛ گفت: تو یک بوی دهاتی در صدایت داری و اگر بخواهی دنبال استاد شجریان بروی به جایی نمی‌رسی. با همان تفکر دهاتی و صدای دهاتی خود بخوان موفق می‌شوی.

او ادامه داد: پس از این ماجرا ایشان من را نزد بزرگان بسیاری برد و حتی پول تو جیبی هم به من می‌داد که در مسیر درست حرکت کنم.
این زن رقص‌های ایرانی را به صورت علمی گردآوری کرد

قطب‌الدین صادقی هم از دیگر سخنران‌های این برنامه بود و در سخنانی گفت: دو هنر در ایران مظلوم است؛ موسیقی و رقص! موسیقی بخاطر چیزی که همه به آن احترام می‌گذارند و به عنوان ردیف از آن نام برده می‌شود، در بین مردم آشنا است که زمانی در محافل مردان در زمان قاجار نواخته می‌شد.

او ادامه داد: بخش عظیمی از موسیقی ایران موسیقی نواحی است که کسی آن را نمی‌شناسد. آن بخش بزرگ موسیقی ایران است نه آن ردیف تزئیناتی مجالس قاجار. هنر مظلوم دیگر ایران رقص‌های ملی ایرانی است. آنچه امروز در گرد هم‌آیی‌ها، مجالس‌ها و عروسی‌ها انجام می‌شود رقص ایرانی نیست بلکه ما به آن نیناش ناش می‌گوییم. زمانی روسپی‌ها برای نظامیان دوران صفویه این رقص‌ها را انجام می‌دادند که جنبه جنسی دارد ولی رقص ایرانی جنسی نیست، از کردستان بگیر تا سیستان و بلوچستان. این ستم بزرگی است که در حق رقص ملی ایرانی شده است.

این هنرمند تصریح کرد: به عشق نیاز بود تا اینها با چهارچوب و تعریف جمع و ثبت شوند. اینها به سرعت در حال فراموشی و نابودی هستند و باید آنها را حفظ کرد. نگذاریم از بین برود؛ کار ما تنها پاسداری نیست تداوم آن هم هست. باید تولید براساس آنها داشته باشیم و مداومت داشته باشیم. نباید بگذاریم قطع شود. هر بلایی سر ما آمده از این قطع‌ها است. مداومت از تولید هم مهم‌تر است. منصوره کسی است که بخاطر عشقی که داشت سال‌ها با پول خود سفر کرده و این رقص‌ها را به صورت علمی جمع کرد که مایه فخر و سربلندی است.